Дауысты дыбыстар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Mobile edit Mobile web edit
Қате дүзедім
Тег: Mobile edit Mobile web edit
1-жол:
'''Дауысты дыбыстар''' ([http://ru.wikipedia.org/wiki/Вокализм Вокализм]) {{lang-ru|гласные звуки}} — дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауаның кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. '''Дауысты дыбыстар''' фонациялық ауаның көмейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. '''Дауысты дыбыстардың''' басты қасиеті сөз ішінде буын жасап, [[дауыссыз дыбыстар]]мен тіркесе алатындығында. Қазіргі [[қазақ тілі]]нің дауыстылар жүйесі 9 дыбыстан құралған: '''а, о, е, ы, і, о, ө, ұ, ү'''. '''Дауысты дыбыстар''' айтылғанда [[жақ]]тың, [[ерін]]нің, [[тіл]]дің қатысу дәрежесіне қарай: '''ашық — қысаң, еріндік — езулік, жуан — жіңішке''' болып бөлінеді.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
"Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9</ref>
*'''Дифтоңдар'''{{lang-ru|дифтонги}} — екі немесе үш дыбысты біріктіретін:
* '''Жуан дауыстылар''' {{lang-ru|твёрдые гласные}} — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: '''а, о, у, ұ, ы'''
'''и, и, ю, я'''
* '''Жіңішке дауыстылар''' {{lang-ru|мягкие гласные}} — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: '''ә, е, и, ө, ү, і'''
Мысалы: ми [мый], миіз [мійіз], мия [мыйа], тиым [тыйым], тию [тійүу], тиу [тыйұу], жиын [жыйын], жиен [жійен], шипа [шыйпа], шие[шійе], сию [сійүу], сия [сыйа], би [бій], бидай [быйдай], зиян [зыйан].
 
* '''Жуан дауыстылар''' {{lang-ru|твёрдые гласные}} — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: '''а, о, (у), ұ, ы'''
* '''Жіңішке дауыстылар''' {{lang-ru|мягкие гласные}} — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: '''ә, е, (и), ө, ү, і'''
* '''Ашық дауыстылар''' ({{lang-ru|широкие гласные, гласные нижнего подъёма}}) — тілдің [[таңдай]]ға қарай төмендеп барып көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар, оларды айтқанда жақ кең ашылып, [[иек]] төмендейді. Қазақ тіліндегі '''ашық''' дауыстылар: '''а, ә, е, о, ө'''.
* '''Қысаң дауыстылар''' ({{lang-ru|узкие гласные, гласные верхнего подъёма}}) — жақтың кең ашылмай, тілдің таңдайға қарай жоғары көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар. Қазақ тіліндегі '''қысаң''' дауыстылар: ы, і, (и), (у), ү.
 
* '''Еріндік дауыстылар''' ({{lang-ru|губные гласные}}) — айтылуда еріннің алға қарай сүйірленуі арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: '''о, ө, ұ, ү, (у)'''. Бұлар орыс тіліндегі әдебиеттерде "[http://ru.wikipedia.org/wiki/Лабиализация Лабиализованные гласные]" деп те айтылады.
* '''Езулік дауыстылар''' ({{lang-ru|негубные гласные}}) — айтылуда еріннің кейін тартылып, [[езу]]дің жиырылуы арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: '''а, ә, е, э, ы, і, (и)'''. Орыс тіліндегі әдебиеттерде "'''Нелабиализованные гласные'''" терминімен де беріледі.
 
==Тағы қараныз:==