Ядролық қару: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''Ядролық қару''' – жаппай қырып-жою қаруы. == Ядролық қару құралдары == [[Сурет:Nuclear Weapons Center.png|thumb| Я... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Ядролық қару''' – жаппай қырып-жою қаруы.
Ядролық қарудың өзінен, оны жеткізетін құралдардан ([[зымыран]], [[торпедо]], [[ұшақ]], [[артиллерия]]лық атыс), сондай-ақ қарудың нысанаға дәл тиюін қамтамасыз ететін әр түрлі басқару құралдарынан тұрады. Ол – ядролық және термоядролық болып бөлінеді.
== Ядролық қару ==
[[Сурет:Fat man.jpg|right|thumb|160px| Ядролық қару]]
Ядролық қару жаппай қырып-жою құралы ретінде қысқа мерзім ішінде әкімшілік орталықтарды, өнеркәсіп және әскери нысандарды, әскерлер тобын, флот күштерін талқандау, қоршаған ортаны радиоактивтік ластандыру, жаппай бүлдіру, суға батыру, т.б. мақсаттар үшін қолданылады. Ядролық қару адамдарға күшті моральдық және [[психология]]лық әсер етеді. Оның қуаттылығы тротилдік эквивалентпен бағаланады. Қазіргі заманғы бұл қарудың қуаты ондаған [[тротил]]ден бірнеше ондаған млн. тротилге дейін жетеді. Арнайы әдебиеттерде ядролық қарудың қуаты килотоннамен (кт) және мегатоннамен (мт) де көрсетіледі. Бұл қаруды қарулы күштердің барлық түрлері қолдана алады. Ядролық қару қуаттылығы бойынша стратегиялық, оперативті-тактикалық және тактикалық болып бөлінеді. Ядролық қару жарылған кезде: екпінді толқын, жарықтық сәулелену, өтпелі [[радиация]], радиоактивті зақымдану мен электр-магниттік импульс сияқты зақымданушы факторлар пайда болады.
== Екпінді толқын ==
Екпінді толқын өз жолында кездескен барлық нысандарға әсер етеді. Мысалы, 100 кт тротилдік эквиваленті бар ядролық жарақ ауада жарылған кезде екпінді толқын жасырынатын орыннан сыртқа, жарылыс эпицентрінен 1,6 км қашықтықтағы адамдарды апатқа ұшыратып, 4,5 км радиустағы көп қабатты тас ғимараттарды толықтай қиратады. Жарылыс кезіндегі жарықтық сәулелену әр түрлі материалдарды балқытады, тұтандырады, түрін өзгертіп, көмірлендіреді. Жанды тіндер әр түрлі дәрежедегі күйіктерге ұшырайды; 1,4 км қашықтықта жасырынған адамдар жарықтық сәулеленуге ұшырайды, 3,5 км-де ауыр дәрежедегі, 3,8 км-де орташа дәрежедегі, 5 км-ге дейін жеңіл дәрежедегі күйікке ұшырайды, 7 км радиуста өрттер шығады.
== Өтпелі радиация ==
Өтпелі радиация (ядролық жарылыс кезіндегі гамма-сәулелену мен [[нейтрон]]дар ағыны-әсері 10 – 15 с-қа созылады) сәуле ауруының пайда болуына әкеп соғады. 100 кт тротилдік эквивалентті ядролық жарық жер үстінде жарылған кезде жасырынатын жерден тыс орналасқан адамдар 1 км радиуста өлімге ұшырап, 1,7 км-де ауыр дәрежедегі, 1,9 км-де орташа, 2 км-ге дейін жеңіл дәрежедегі күйікке ұшырайды. Қоршаған орта мен онда орналасқан нысандардың радиоактивті зақымдануы ядролық жарылыс бұлтынан және радиоактивтік заттардың түсуінен пайда болады.
== Электр-магниттік импульс ==
Электр-магниттік импульс (ядролық жарылыстар кезінде пайда болатын қысқа мерзімдік электр және магниттік өрістер) антенналарға, сымдарға, кабельдік тармақтар мен байланыс құралдарына әсер етіп, істен шығарады. Ядролық қарудың жасалуы 20 ғасырдағы ядролық [[физика]]ның дамуымен байланысты болды. 20 ғасырдың 40-жылдарының бас кезінде [[АҚШ]] ғалымдарының тобы ядролық жарылысты жүзеге асырудың [[физика]] қағидаларын дайындады.
== Атом бомбасын сынау ==
[[Сурет:Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg|left|400px|thumb| Ядролық жарылыс]]
Бірінші жарылыс [[Аламогордо]]дағы сынақ полигонында 1945 жылғы 16 шілдеде жасалды. 1945 ж. тамызда әр қайсысының қуаттыдығы 20 кт болатын 2 [[атом]] [[бомба]]сы [[Жапония]]ның [[Хиросима]] (8 тамыз) мен [[Нагасаки]] (9 тамыз) қаласына тасталып, үлкен адам шығынына ұшыратты ([[Хиросима]]да 140 мыңдай, [[Нагасаки]]да 75 мыңға жуық адам). [[КСРО]]-да академик И.В. Курчатов басқарған ғалымдар тобы ядролық қару жасады. 1947 ж. [[Кеңес үкіметі]] [[КСРО]] үшін [[атом]] бомбасының құпиясы жоқ екендігін мәлімдеді. 1949 ж. тамызда [[КСРО]]-да [[Семей]] полигонында бірінші [[атом]] бомбасын сынау өткізілді. 1952 ж. 1 қарашада [[АҚШ]]-та қуаттылығы 3 мт термоядролық қондырғы жарылды. [[Авиация]]лық бомба түріндегі термоядролық қару АҚШ-та 1954 ж. жасалды. [[КСРО]]-да термоядролық бомба 1953 жылдың 12 тамызында бірінші рет сынақтан өткізілді. 50-жылдардың ортасында [[АҚШ]] пен [[КСРО]]-да ядролық қаруды әр түрлі қашықтықтарға жеткізуге арналған әр түрлі кластар мен типтердегі тасығыштар жасалды. 1960 ж. [[КСРО]]-да [[Қарулы Күштер]]дің ерекше түрі – стратегиялық мақсаттағы ракеттік әскер құрылды. [[АҚШ]] пен [[КСРО]]-дан басқа Ядролық қару 1952 ж. 30 қазанда [[Ұлыбритания]]да, 1960 ж. 13 ақпанда [[Франция]]да, 1964 жылдың 16 қазанында [[Қытай]]да пайда болды. Кейіннен Ядролық қаруға [[Үндістан]] мен [[Пәкстан]] да ие болды. Қазіргі кезде кем дегенде 30 ел ғылыми-техникалық жағынан ядролық қару шығаруға дайын. [[АҚШ]]-та 1975 жылдың өзінде 30 мың бірліктен астам ядролық қару-жарақ түрі болды (әскери-әуе, әскери-теңіз күштері мен құрлықтағы әскерлердің иелігіндегі 80 мың стратегиялық және 22 мыңдай тактикалық түрі). Ядролық қаруды межеге жеткізу үшін әр түрлі алып [[ұшақ]]тар жасалып, олар тұрақты әскери дайындыққа келтірілді. 1976 жылдың қарсаңында [[АҚШ]]-тың стратегиялық шабуылдаушы күштерінің құрамында 1054 құрлықаралық баллистикалық зымырандар (“Титан-2”, “Минитмен-2”, “Минитмен-3”), 400-ден астам [[ұшақ]]тар (В-52 және В-111) болды, 41 [[атом]]дық сүңгуір қайық “Поларис А-3” және “Посейдон” зымырандарымен жарақтандырылды. Осы тектес атомдық қару түрлері басқа атомдық державаларда да жеткілікті дәрежеде. Сондықтан ядролық қару бүкіл адамзат үшін орасан қауіп болып есептеледі. Мысалы, [[Америка]] мамандарының есептеулері бойынша қуаттылығы 20 мт термоядролық қару 24 км радиустағы барлық тұрғын үйлерді жермен жексен етіп, оның эпицентрінен 140 км-ге дейінгі аралықтағы тіршілік иелерін жоя алады. [[Атом]] қуатын әскери мақсаттарға қолдануға байланысты қауіп [[халық]]тардың ядролық қаруға тыйым салу жолындағы қуатты қозғалысын тудырады. Ядролық қаруға [[халық]]аралық тыйым салу жолындағы маңызды кезең ауада, [[кеңістік]]те, су астында, аспанда Ядролық қаруларды сынауға тыйым салу туралы шарт (1963); [[мемлекет]]тердің [[Ай]]ды және т.б. аспан денелерін қоса алғанда аспан кеңістігін зерттеу және оны пайдалану бойынша іс-әрекет қағидалары туралы шарт (1967), Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (1968); теңіздер және мұхиттер түбінде, олардың қойнауларында ядролық қарумен басқа да жаппай қырып-жоятын қаруларды орналастыруға тыйым салу туралы шарт (1971) болып табылады. [[БҰҰ]]-ның “[[Халық]]аралық қатынастарда күш қолданбау және ядролық қаруды қолдануға түпкілікті тыйым салу туралы” резолюциясы аса маңызды қадам болды. Кезінде [[КСРО]] мен [[АҚШ]] арасында жасалған “ядролық соғыстың туу қаупін азайтудың шаралары туралы келісім” (1971) де үлкен маңызға ие. Ол бойынша кездейсоқ немесе рұқсат етілмеген жағдайда ядролық қаруды қолдануға ескерту қарастырылған. [[Ракета]]ға қарсы қозғалыс жүйесін шектеу және стратегиялық шабуыл қару-жарағын шектеу саласында кейбір шаралар туралы Уақытша келісім (1972); ядролық соғыстың алдың алу туралы келісім (1973), сонымен қатар ядролық қаруды жер астында сынауға шек қою туралы шарт (1974), т.б. келісімдер бар. 1976 ж. 31 наурызда [[КСРО]] мен [[АҚШ]] [[мемлекет]]тері ядролық қаруды жер астында сынауды жүргізбеуге міндеттеме қабылдады. Осы жылы [[КСРО]] мен [[Франция]] кездейсоқ және рұқсат етілмеген жағдайда ядролық қаруды қолдануды ескерту туралы шарт, ал 1977 ж. [[Ұлыбритания]] мен [[Кеңес Одағы] кездейсоқ ядролық соғыс туындағанда бетін қайтару туралы келісім жасасты. [[КСРО]]-дағы ядролық қаруды сынаудың барлық түрлері негізінен [[Семей]] полигонында өтті. Ол [[Қазақстан]]ның солтүстік-шығыс және орталық аудандарына орасан зор [[экология]]лық апат әкелді. Сондықтан [[КСРО]]-ның ыдырауы қарсаңында тәуелсіз [[Қазақстан]] үшін ең басты мәселе ел аумағындағы ядролық қарудың тағдыры болды. [[КСРО]]-ның ыдырауы алдында [[Қазақстан]]да 1040 ұрыс зарядты 104 “РС-20” [[ракета]]сы ([[НАТО]] классификациясы бойынша – “СС-18”) болды. Әлемдегі ең ауыр құрлықаралық баллистикалық [[ракета]] (әрқайсысының қуаттылығы 550 кт-дан тұратын 10 ядролық оқтұмсық) Державинка (қазіргі [[Ақмола]] облысы) мен Жаңғызтөбедегі (Шығыс [[Қазақстан]]) екі базада орналасты. [[Семей]]дің түбіндегі аэродромда 240 қанатты ядролық [[ракета]]сы бар 40 ТУ-95 МС стратегиялық бомбалаушы [[ұшақ]] орналасты. [[Қазақстан]]да қуатты ядролық ғылыми-өндірістік кешен құрылып, жұмыс істеді. Елімізде [[КСРО]]-дағы барлық уранның 40%-ы өндірілді. 1994 ж. [[Қазақстан]] ядролық қарудан ерікті түрде бас тартты. Осы жылы [[Будапешт]]те ([[Венгрия]]) [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]] және [[Ресей]] [[мемлекет]]тері басшылары [[Қазақстан]]ның тұтастығына, шекарасының өзгермеуіне, ел [[экономика]]сына қысым көрсетілмеуіне кепілдік берген құжатқа қол қойды. Олар, егер [[Қазақстан]]ға қарсы агрессия туындаған жағдайда осы жағдайды талқылау үшін дереу [[БҰҰ]]-ның Қауіпсіздік кеңесін шақыруға міндеттенді. <br/>
Ядролық қаруға қажетті [[заряд]]ты жасауға [[Қазақстан]] азаматтары үлес қосқан. 1959 ж. Қазақ тау-кен [[институт]]ының (қазіргі [[ҚазҰТУ]]) МЦ-54 “Түсті, сирек және асыл металдар металлургиясы” мамандығы бойынша бітірген түлектері: Н.Ф. Болонев, Г.Н. Бунин, А. И. Галактионов, Е.В. Космачев, А.К. Кузнецов, Э.П. Куликов, Б.В. Макаренко, С.С. Макаренко, В.М. Розманов, В.П. Статкун, С.В. Стовярский, И.В. Токмачев, Ю.П. Штефан [[Ресей]]дің [[Томск]]-7 қаласындағы п/ж ғ153 құпия мекемесіне (қазіргі СХК – Сібір [[химия]] комбинаты) жолдама алды. СХК-да жоғары байытылған [[уран]] мен [[плутоний]]дің негізінде жасалған ядролық материалдармен жұмыс жүргізілді. [[Қазақстан]]дық мамандар ядролық зарядты жасау технологияларын жолға қою ісіне өз үлестерін қосып, [[атом]] өнімдерін жасауға қатысты.
== Ядролық қарудың әлемдегі запастары ==
{| align="center" class="standard"
|+
! |
! |1947
! |1952
! |1957
! |1962
! |1967
! |1972
! |1977
! |1982
! |1987
! |1989
! |1992
! |2002
! |2009
|-----
| АҚШ
| 32
| 1005
| 6444
| ≈26000
| >31255<ref name=Newsru2010-05>[http://www.newsru.co.il/world/04may2010/nuclear_arsenal_604.html Пентагон обнародовал данные о величине ядерного арсенала США]</ref>
| ≈27000
| ≈25000
| ≈23000
| ≈23500
| 22217<ref name=Newsru2010-05/>
| ≈12000
| ≈10600
| 5113<ref name=EchoMsk2010-05>[http://echo.msk.ru/news/676820-echo.html США обнародовали данные о количестве своих ядерных боеголовок]</ref>
|-----
| КСРО/Ресей
| 0
| 50
| 660
| ≈4000
| 8339
| ≈15000
| ≈25000
| ≈34000
| ≈38000
|
| ≈25000
| ≈8600
| ≈2800
|-----
| Ұлыбритания
|
|
| 20
|
| 270
|
|
|
|
|
|
| 512
| 160<ref>{{cite news|url=http://www.lenta.ru/news/2010/05/26/nuclear/|title=Великобритания раскрыла данные о своем ядерном арсенале|date=26.05.2010|publisher=Lenta.Ru|accessdate=2010-05-26}}</ref>
|-----
| Франция
|
|
|
|
| 36
|
|
|
|
|
|
| 384
| 384
|-----
| Қытай
|
|
|
|
| 25
|
|
|
|
|
|
| 400
|
|-----
| Үндістан + Пәкістан
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| <100
|
|-----
| Израиль
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ≈200
|
|-----
| Барлығы
| 32
| 1055
| 7124
| >30000
| 39563
| >40000
| ≈50000
| ≈57000
| 63484
|
| <40000
| <20450
|
|+
|}
== Ескерткіштер ==
<references/>
<ref> Қазақ энциклопедиясы, 10 - том </ref>
Line 9 ⟶ 161:
<ref>Ядерный взрыв в космосе, на земле и под землей. Сб. ст., М., 1974; </ref>
<ref> Уразов Е.Л., Аманжолов К.Р., Муханбеткалиев Х.С., На страже независимости Казахстана, А., 2003. </ref>
== Пайдаланылған әдебиеттер
<references/>
| |||