Уикипедия

Малави: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш →‎Дереккөздер: clean up, replaced: {{Countries of Africa}} → {{Африка елдері}} using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Мемлекет
{{Infobox Country or territory
|Қазақша атауы = Малави Республикасы
|native_name = {{lang|ny|''Dziko la Malaŵi''}}
|conventional_long_nameШынайы атауы = {{lang-en|Republic of Malawi}} [[Ньянджа|Чева]]''Dziko la Malaŵi''
|common_nameСептік = MalawiМалави
|image_flagЕлтаңба = Flag of MalawiCoat_of_arms_of_Malawi.svg
|image_coatБайрақ = Coat of Arms of the= RepublicFlag of Malawi.svg
|national_mottoҰраны = ({{tr-en|Бірлік пен Бостандық}})<br>Unity and Freedom
|Әнұранның аты = Құдай Малавиді қорғасын
|image_map = LocationMalawi.svg▼
|currencyАудио = [[Malawian kwacha|Kwacha]]national (D)anthem.oga▼
|national_anthem = {{lang|my|''[[Mlungu dalitsani Malawi]]''}}{{nbsp|2}}<small>([[Chichewa language|Chichewa]])<br />"Oh God Bless Our Land of Malawi"</small>
|lat_dir = S |lat_deg = 13 |lat_min = 21 |lat_sec = 27
|official_languages = [[Ағылшын тілі]] (official)<br />[[Chichewa language|Chichewa]] (national)
|lon_dir = E |lon_deg = 34 |lon_min = 1 |lon_sec = 29
|capital |region = [[Lilongwe]]
|latd=13|latm=57|latNS=S|longd=33|longm=42|longEW=E
|government_typeCoordScale = [[Multi-party]] [[democracy]] = 5000000
|leader_title1Картада = ПрезидентLocation Malawi AU Africa.svg
|карта тақырыбы =
|leader_name1 = [[Peter Mutharika]]
|largest_cityКартада2 = [[Blantyre, Malawi|Blantyre]]=
|Үкімет түрі = [[Президенттік республика]]
|area = 118,484
|areami² Құрылды = 45,747 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|established_date2Тәуелсіздік күні = [[6 шілде]] [[19661964 жыл]]▼
|area_rank = 99th
|Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания]]дан
|area_magnitude = 1 E11
|Тілдері = [[ағылшын тілі]], [[Ньянджа|чева]]
|percent_water = 20.6%▼
|Мемлекеттік діні =
|population_estimate = 12,884,000
|Астанасы = [[Лилонгве]]
|population_estimate_year = шілде 2005
|Ірі қалалары = Лилонгве, [[Блантайр]]
|population_estimate_rank = 69th
|Басшы қызметі = [[Малави президенттерінің тізімі|Президенті]]<br />[[Малави вице-президенті|Вице-президенті]]
|population_census = 9,933,868
|Басшылары = [[Питер Мутарика]]<br />[[Саулос Чилима]]
|population_census_year = 1998
|population_densityЖер аумағы = 109118 484
|Жер аумағы бойынша орны = 98-ші
|population_densitymi² = 282 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
▲ |percent_waterСудың үлесі = 20.,6%
|population_density_rank = 91st
|GDP_PPP_year Этнохороним = 2005
|GDP_PPP |Жұрты = $7.67{{өсім}} billion18 <!--IMF091 -->575
|Халық саны бойынша орны = 64-ші
|GDP_PPP_rank = 143rd
|GDP_PPP_per_capitaСарап жылы = $5962016
|Санақ бойынша халық саны = 13 077 160<ref name=Census2008>{{cite web|url=http://www.nsomalawi.mw/images/stories/data_on_line/demography/census_2008/Main%20Report/Census%20Main%20Report.pdf |title=2008 Population and Housing Census Main Report |publisher=Malawi National Statistical Office |format=PDF |accessdate=28 April 2018}}</ref>
|GDP_PPP_per_capita_rank = 181st
|HDI_year |Санақ жылы = 20042008
|Халық тығыздығы = 128,8
|HDI = {{decrease}} 0.400
|Тығыздық бойынша орны = 86-шы
|HDI_rank = 166th
|HDI_categoryЖІӨ = <font color="#e0584e">low</font>
|ЖІӨ сараптаған жылы =
|sovereignty_type = [[Тәуелсіздік]]
|ЖІӨ бойынша орны =
|sovereignty_note = [[Құрама Патшалық]]-тан
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ =
|established_event1 = Independence declared
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны =
|established_event2 = Republic
|established_date1ЖІӨ (АҚТ) = [[622,658 шілде]]млрд.<ref [[1964]]name=imf2/>
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2017
▲|established_date2 = [[6 шілде]] [[1966]]
|ЖІӨ (АҚТ) орны =
▲|currency = [[Malawian kwacha|Kwacha]] (D)
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 1,182<ref name=imf2/>
|currency_code = MWK
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны =
|time_zone = [[Central Africa Time|CAT]]
|ЖІӨ (номинал) = 6,364 млрд.<ref name=imf2>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/02/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2021&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=80&pr1.y=3&c=676&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Malawi |publisher=International Monetary Fund |accessdate=17 April 2013}}</ref>
|utc_offset = +2
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2017
|time_zone_DST = ''not observed''
|utc_offset_DSTЖІӨ (номинал) бойынша орны = +2
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 331<ref name=imf2/>
|cctld = [[.mw]]
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны =
|calling_code = 265▼
|АДИ = {{өсім}} 0,477<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/all/themes/hdr_theme/country-notes/MWI.pdf}}</ref>
|footnotes = <sup>1</sup> Estimates for this country explicitly take into account the effects of excess mortality due to [[AIDS]]; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population and growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex than would otherwise be expected.
|АДИ жылдық есебі = 2017
|АДИ бойынша орны = 171-ші
|АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span>
|Әуе компаниясы =
|Валютасы = [[малави квачасы]]
|Интернет үйшігі = [[.mw]]
▲ |image_mapISO = LocationMalawi.svg
▲ |calling_code Телефон коды = 265
|Уақыт белдеуі =
|Түсініктемелер =
}}
'''Малави Республикасы''' ({{lang-en|Republic of Malawi}}; [[1964 жыл]]ға дейін '''[[Ньясаленд]]''', {{lang-en|Nyasaland}}) — [[Оңтүстік Шығыс Африка]]да орналасқан мемлекет. Жер аумағы — 118,48 мың км². Халқы — 9,84 млн. адам (2003). Астанасы — [[Лилонгве]] қаласы. Ресми тілдері — [[ағылшын]] және [[ньянджа]]. Халқының 40%-ы [[христиандар]], 20%-ы [[мұсылмандар]], 40%-ы жергілікті наным-сенімдерді ұстанушылар. Ұлттық құрамы: [[банту]] тобына жататын халықтар ([[чева]], [[ньянджа]], [[тумбука]], [[нгони]], [[яо]]) (99,7%), [[еуропалықтар]], [[пакистандықтар]], [[үнділер]]. Конституциясы бойынша мемлекет және [[үкімет]] басшысы — [[президент]]. [[Жоғарғы заң шығарушы орган]]ы — бір палаталы [[ұлттық жиналыс]]. Ұлттық мейрамы — Тәуелсіздік күні — 6 шілде. [[Ақша бірлігі]] — [[Малави квачасы]]. ▼
 
▲'''Малави Республикасы''' ({{lang-en|Republic of Malawi}}) — [[Оңтүстік Шығыс Африка]]да орналасқан мемлекет. Жер аумағы — 118,48 мың км². Халқы — 9,84 млн. адам (2003). Астанасы — [[Лилонгве]] қаласы. Ресми тілдері — [[ағылшын]] және [[ньянджа]]. Халқының 40%-ы [[христиандар]], 20%-ы [[мұсылмандар]], 40%-ы жергілікті наным-сенімдерді ұстанушылар. Ұлттық құрамы: [[банту]] тобына жататын халықтар ([[чева]], [[ньянджа]], [[тумбука]], [[нгони]], [[яо]]) (99,7%), [[еуропалықтар]], [[пакистандықтар]], [[үнділер]]. Конституциясы бойынша мемлекет және [[үкімет]] басшысы — [[президент]]. [[Жоғарғы заң шығарушы орган]]ы — бір палаталы [[ұлттық жиналыс]]. Ұлттық мейрамы — Тәуелсіздік күні — 6 шілде. [[Ақша бірлігі]] — [[Малави квачасы]].
==Географиясы==
[[Сурет:Malawi Topography.png|thumb|left]]
Малави аумағында батыстан шығысқа қарай биіктігі 900 м-ден 1200 м-ге дейінгі тау үстірттері созылып жатыр. Ең биік нүктесі — [[Муланье]] (3002 м) шыңы. Климаты — [[субэкваторлы муссондық]]. Орташа айлық температура қарашада 23°С-тан 27°С-қа, шілдеде 14°С-тан 19°С-қа дейін жетеді. Жылдық [[жауын-шашын]] мөлшері 750 — 2500 мм-ге тең. Ел аумағының 1/3-не жуығын [[Ньяса көл]]і мен кішігірім үш көл алып жатыр. Малавидің негізгі өзені — [[Шире]]. Елдің солтүстігінде мәңгі жасыл [[тропиктік ормандар]] өссе, оңтүстігінде [[саванна]]лар жиі кездеседі. Малавиде [[Африка пілдері]], [[мүйізтұмсық]]тар, [[керік]]тер, [[зебра]]лар, [[арыстан]]дар, [[сусиыр]]лар және [[гиена]] мен [[қабылан]]дардың, [[киік]]тердің, [[жылан]]дар мен құстардың көптеген түрлері кездеседі.
 
[[Сурет:Location Malawi AU Africa.svg|thumb]]
==Тарихы==
Елдің ежелгі және [[орта ғасырлар тарихы]] туралы мәліметтер жоққа тән. 15 ғасырдың соңында [[Ньяса көлі]]нің маңында [[Малави тайпалық бірлестігі]] шоғырланды. Осының нәтижесінде алғашқы [[мемлекеттік құрылымдар]] қалыптасты. 19 ғасырдың 2-ширегінде оңтүстіктен [[нгони тайпалары]], оңтүстік-шығыстан [[яолар]] келіп қоныстанды. 17 ғасырда Малавиде [[Португалия]]дан келген алғашқы [[иезуит-миссионерлер]] пайда болғанымен, [[еуропалықтар]] [[Ньяса көлі]] жөнінде тек 1859 жылы ғана білді. Көл жағалаулары үшін [[Ұлыбритания]], [[Германия]] мен [[Португалия]] өзара тартысқа түсті. 1891 жылы Малави Ұлыбританияның протектораты болып жарияланып, 1907 жылы [[Ньясаланд]] деген атауға ие болды. 1944 жылы Ньясаландта тұңғыш саяси ұйым — [[Африканың Ұлттық конгресі]] (АҰК) құрылды. 1953 жылдан 1963 жылға дейін ел [[Родезия]] мен [[Ньясаланд федерациясы]]ның құрамына енді. 1963 жылы ақпанда Ньясаланд өзін-өзі басқару құқығына ие болып, Малави деп атала бастады. 1964 жылы 6 шілдеде Малави тәуелсіздікке ие болды, ал 1966 жылы 6 шілдеде республика болып жарияланды. Малави 1964 жылдан [[БҰҰ]]-ға, [[Африка Бірлігі ұйымы]]на мүше.
 
==Экономикасы==
Малави — [[аграрлы ел]]. [[Шай]], [[темекі]], [[арахис]], [[мақта]], [[тунга]], [[қант құрағы]], [[каучукті өсімдіктер]] өсіріп, [[экспорт]]қа шығарады. Жер қойнауы [[темір рудасы]], [[мәрмәр]], [[тас көмір]] мен [[боксит]] қорларына бай. Малави көлдерінен және Шире өзенінің төменгі ағысынан [[балық]] ауланады. [[Мал шаруашылығы]] [[цеце шыбыны]]ның таралуына байланысты нашар дамыған. [[Ұлттық жалпы өнім]]нің көлемі жөнінен дүние жүзінде 146 орынды, жан басына шаққандағы өнім мөлшері жөнінен 199 орынды иеленеді. Негізгі сауда серіктестері — [[Зимбабве]], [[Ұлыбритания]].<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том</ref>
 
<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том</ref>
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>
 
{{wikify}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Малави» бетінен алынған