Уикипедия

Экваторлық Гвинея: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
 
1-жол:
{{Мемлекет
{{Infobox Country or territory
|nameҚазақша атауы = '''Экваторлық Гвинея''' Республикасы
|native_name Шынайы атауы = ''{{lang-es|República de Guinea Ecuatorial''}}<br />''{{lang-fr|République de la Guinée Équatoriale''}}<br>{{lang-pt|República da Guiné Equatorial}}
|common_nameСептік = Equatorial Guinea =
|image_flagЕлтаңба = Flag of Equatorial Guinea.svg
|image_coatБайрақ =Coat_of_arms_of_Equatorial_Guinea Flag of Equatorial Guinea.svg
|Ұраны = Unidad, Paz, Justicia («Бірлік, Бейбітшілік, Әділдік»)
|image_map = LocationEquatorialGuinea.svg
|Әнұранның аты = Caminemos pisando las sendas
|national_motto = ''"Unidad, Paz, Justicia"''{{spaces|2}}<small>([[[[Испан тілі|Испанша]]]])<br />"Unity, Peace, Justice"</small>
|national_anthemАудио = ''[[Caminemos pisando la senda]]'' =
|lat_dir = N |lat_deg = 1 |lat_min = 37 |lat_sec = 0
|official_languages = [[Испан тілі]], [[Француз тілі]]
|demonymlon_dir = E |lon_deg = 10 |lon_min = 29 |lon_sec = 0
|capital |region = [[Малабо]]GQ
|CoordScale = 1000000
|latd=3 |latm=21 |latNS=N |longd=8 |longm=40 |longEW=E
|largest_cityКартада = [[Бата]]Location Equatorial Guinea AU Africa.svg
|карта тақырыбы =
|government_type = [[Республика]]
|Картада2 =
|leader_title1 = [[Экваторлық Гвинея президенттері|Президент]]
|Үкімет түрі = [[Президенттік республика]]
|leader_title2 = [[Экваторлық Гвинея премьер-министрлері|Премьер-министр]]
|Құрылды =
]]
|leader_name1 Тәуелсіздік күні = [[Teodoro12 Obiangқазан]] Nguema[[1968 Mbasogoжыл]]
|Тәуелсіздігін алды = [[Испания]]дан
|leader_name2 = [[Ignacio Milam Tang]]
|Тілдері = [[испан тілі|испан]], [[француз тілі|француз]], [[португал тілі|португал]] тілдері
|area_rank = 144-ші
|area_magnitude Мемлекеттік діні = 1 E10
|area Астанасы = 28,051[[Малабо]]
|Ірі қаласы = [[Бата (Экваторлық Гвинея)|Бата]]
|areami² = 10,828 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|Басшы қызметі = [[Экваторлық Гвинея президенттерінің тізімі|Президенті]]<br />Вице-президенті<br />[[Экваторлық Гвинея премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]]
|percent_water =
|Басшылары = [[Теодоро Обианг Нгема Мбасого]]<br />[[Теодор Нгема Обианг Мангу]]<br />Франсиско Паскуаль Обама Асуэ
|population_estimate = 676,000
|Жер аумағы = 28 050
|population_estimate_rank = 166-шы
|Жер аумағы бойынша орны = 141-ші
|population_estimate_year = 2009
|population_censusСудың үлесі =
|Этнохороним =
|population_census_year =
|population_densityЖұрты = 24.1 358 276
|Халық саны бойынша орны =
|population_densitymi² =
|Сарап жылы = 2018
|population_density_rank = 187-ші
|Санақ бойынша халық саны = 1 222 442<ref name=Census2015>{{cite web|title=2015 Census Preliminary Results|url=http://www.inege.gq/publicaciones/Censo2015_Folleto_R_Preliminares.pdf|publisher=inege.gq|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160615083339/http://www.inege.gq/publicaciones/Censo2015_Folleto_R_Preliminares.pdf|archivedate=15 June 2016|df=dmy-all}}</ref>
|GDP_PPP_year = 2010
|Санақ жылы = 2015
|GDP_PPP = $24.146 миллиард <!--[[List of countries by GDP (PPP)]]-->
|Халық тығыздығы =
|GDP_PPP_rank = 112-ші
|Тығыздық бойынша орны =
|GDP_PPP_per_capita = $34,824 <!--[[List of countries by GDP (PPP) per capita]]-->
|ЖІӨ =
|GDP_PPP_per_capita_rank = 22-ші
|ЖІӨ сараптаған жылы =
|sovereignty_type = [[Тәуелсіздік]]
|ЖІӨ бойынша орны =
|established_event1 = [[Испания]]дан
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ =
|established_date1 = [[12 қараша]] [[1968]]
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны =
|HDI = {{increase}} 0.538
|HDI_rankЖІӨ (АҚТ) = 29,162 = 117-шімлрд.
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019
|HDI_year = 2010
|ЖІӨ (АҚТ) орны =
|HDI_category = <font color="#ffcc00">medium</font>
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 21,442<ref>https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=7&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=642&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=</ref>
|currency = [[Орталық Африка франкы]]
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны =
|currency_code = XAF
|country_codeЖІӨ (номинал) = 12,432 = млрд.
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019
|time_zone = [[Батыс Африка уақыты]]
|utc_offsetЖІӨ (номинал) бойынша орны = +1
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 9,141<ref>https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=7&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=642&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=</ref>
|time_zone_DST = жоқ
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны =
|utc_offset_DST = +1
|АДИ = {{құлдырау}} 0,591<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf|title=2018 Human Development Report|date=2016|accessdate=21 March 2017|publisher=United Nations Development Programme}}</ref>
|cctld = [[.gq]]
|calling_code АДИ жылдық есебі = 2402017
|АДИ бойынша орны = 141-ші
|АДИ деңгейі = <span style="color:#fc0;">орташа</span>
|Әуе компаниясы =
|Валютасы = КФА франкы BEAC
|Интернет үйшігі = [[.gq]]
|ISO =
|Телефон коды = 240
|Уақыт белдеуі =
|Түсініктемелер =
}}
'''Экваторлық Гвинея Республикасы''' ({{lang-es|República de Guinea Ecuatorial}} {{IPA|[reˈpuβlika ðe ɣiˈne.a ekwatoˈɾjal]}}, {{lang-fr|République de Guinée équatoriale}}) — Орталық [[Африка]]дағы [[мемлекет]]. Негізінен [[Атлант]] мұхитының батысындағы [[Гвинея]] жағалауында орналасқан. Материктік бөліктен (жалпы атауы – [[Мбини]]) және аралдардан ([[Кориско]], [[Биоко]], [[Аннобан]], Үлкен және Кіші [[Элобей]], т.б.) тұрады. Жер аумағы 28 мың км2. Халқы 486 мың [[адам]] (2001). Астанасы – [[Малобо]] қаласы ([[Биоко]] аралында). Халқы негізінен фанг, буби, бенга, комбу, ленге, бухеба, дуала, фернандино, т.б. этникалық топтардан тұрады. Ресми тілі – [[испан]] және [[француз]] тілдері. Тұрғындарының басым бөлігі [[христиан]] дінінің [[католик]] және [[протестант]] тармақтарын, сонымен қатар [[ислам]] дінін, [[дәстүр]]лі [[наным-сенім]]дерді ұстанады. [[Мемлекет]] және [[үкімет]] басшысы – [[президент]]. Жоғары [[заң]] шығарушы органы – халық өкілдері палатасы. Әкімшілік-аумақтық жағынан 7 [[провинция]]ға бөлінеді. Ұлттық мерекесі – 12 қазан, [[Тәуелсіздік]] жарияланған [[күн]] (1968). БҰҰ-ның (1968), [[Африка]] Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі (1968). Ақша бірлігі – [[Африка]] [[ақша]] қауымдастығының франкі.
 
[[Сурет:Flag of Equatorial Guinea.svg|thumb| alt=A.|175px| '''Байрағы'''.]]
[[Сурет:Coat of arms of Equatorial Guinea.svg|thumb| alt=A.|175px| '''Елтаңбасы'''.]]
[[Сурет:Location Equatorial Guinea AU Africa.svg|thumb| alt=A.|175px| '''Экваторлық Гвинея'''.]]
 
'''Экваторлық Гвинея''', Экваторлық [[Гвинея Республикасы]] – Орталық [[Африка]]дағы [[мемлекет]]. Негізінен [[Атлант]] мұхитының батысындағы [[Гвинея]] жағалауында орналасқан. Материктік бөліктен (жалпы атауы – [[Мбини]]) және аралдардан ([[Кориско]], [[Биоко]], [[Аннобан]], Үлкен және Кіші [[Элобей]], т.б.) тұрады. Жер аумағы 28 мың км2. Халқы 486 мың [[адам]] (2001). Астанасы – [[Малобо]] қаласы ([[Биоко]] аралында). Халқы негізінен фанг, буби, бенга, комбу, ленге, бухеба, дуала, фернандино, т.б. этникалық топтардан тұрады. Ресми тілі – [[испан]] және [[француз]] тілдері. Тұрғындарының басым бөлігі [[христиан]] дінінің [[католик]] және [[протестант]] тармақтарын, сонымен қатар [[ислам]] дінін, [[дәстүр]]лі [[наным-сенім]]дерді ұстанады. [[Мемлекет]] және [[үкімет]] басшысы – [[президент]]. Жоғары [[заң]] шығарушы органы – халық өкілдері палатасы. Әкімшілік-аумақтық жағынан 7 [[провинция]]ға бөлінеді. Ұлттық мерекесі – 12 қазан, [[Тәуелсіздік]] жарияланған [[күн]] (1968). БҰҰ-ның (1968), [[Африка]] Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі (1968). Ақша бірлігі – [[Африка]] [[ақша]] қауымдастығының франкі.
Материктік бөлігі таулы қыратты (биіктігі 1500 м.) Жағалауы тегіс. [[Биоко]] және [[Аннобан]] аралдары таулы, жанартаулы, топырағы құнарлы. Биоко аралында елдің ең биік жері – Малабо тауы (3008 м.) орналасқан. Климаты ылғалды, [[экватор]]лық. Орташа айлық температурасы 24 – 28С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлш. 2000 мм, аралдарда 2500 мм. Басты өзені – [[Мбини]]. Латеритті күлгін топырағында мәңгі жасыл экваторлық орман өседі. Ормандарында 150-ден аса бағалы ағаштардың түрі (майлы және кокос пальмасы, нан ағашы, темір ағашы, окуме, ірі жапырақты кайя, Клайн аккумеясы, т.б.) өседі. Жануарлар түрлеріне өте бай: піл, леопард, киік, елік, ақ тиін тұқымдастар, қолтырауын, әр түрлі маймылдар, т.б. кездеседі. Кен байлықтары – алтын, [[мұнай]], [[табиғи газ]], [[уран]], тантал, темір, колумбит, боксит. [[Монте]]-[[Райсе]]с ұлттық саябағы мен [[Пико-де-Санта-Исабель]] қорығы ұйымдастырылған.
Бұл аралдардың ежелгі және орта ғасыр тарихы жөнінде жазба деректер жоқ. Экваторлық Гвинеяның Масиас-Нгуэма-Биега аралын португалдар алғаш 1472 жылы ашты. Аралдарды отарлау 1592 жылы басталып, 18 ғасырға дейін олар Португалияның басқаруында болды. 1778 жылы Испанияның қарамағына көшті. 19 ғасырда испандар Фернандо-По аралында (қазіргі Биоко аралы) какао-боб ағашын өсіруге арналған плантациялар құрып, онда жұмыс істету үшін Батыс [[Африка]]дан құлдар әкелді. 1827 – 1833 жылдары Биоко аралын ағылшындар жаулап алып, 1843 жылы [[Испания]] оны өзіне қайтарды. 1900 жылы оған елдің қазіргі материктік бөлігі Мбини қосылып, аралдар мен материктік аумақ [[Испан Гвинеясы]] деп аталды. Жергілікті буби тайпасы басқыншыларға қарсы бірнеше рет қарулы көтеріліске шыққанымен жеңіліске ұшырап, құнарсыз таулы жерлерге ығыстырылды. Дегенмен, жергілікті тұрғындар 1937, 1947, 1959 жылдары ірі бас көтерулер жасады. 1959 жылы елде алғашқы саяси партиялар құрылды. Осы бас көтерулер мен жергілікті саяси [[партия]]лардың қызметі нәтижесінде 1964 жылы елге ішкі автономия мәртебесі берілді. 1968 жылы тәуелсіздік алып, Экваторлық Гвинея республикасы деп аталынды, алғашқы [[президент]] сайлауы өткізілді. 1970 – 1979 жылдары елде әскери [[диктатура]] орнап, халықтың әлеуметтік жағдайы күрт нашарлап кетті. 1979 жылы әскери [[төңкеріс]] болды. Билікке әскерилердің келесі тобы келді. Бірақ, ұзаққа созылған әскери диктатура елді қайыршылыққа және экономикалық құлдырауға алып келді. 80-жылдардың аяқ кезінен бастап ел аумағында мұнай қоры табылып, Экваторлық [[Гвинея]]ға шетелден [[инвестиция]] тартыла бастады. Көп ұзамай ішкі және сыртқы күштердің қысымымен 1991 жылы жаңа [[конституция]] қабылданып, 1995 жылы ішінара өзгерістер енгізілді.
[[Экваторлық Гвинея]] – экономикасы дамымаған аграрлық [[ел]]. Шаруашылығы негізінен – [[егіншілік]] және [[ағаш]] дайындаудан тұрады. Соңғы жылдары елде мұнай өндірісіне байланысты кірістің мөлшері күрт өсті. Соған қарамастан жергілікті халықтың хал-ахуалы нашар күйінде қалып отыр. Биоко аралында плантация шаруашылық дамыған. Аумағының 65%-ы [[орман]]. Шағын [[ағаш]] өңдеу, [[ауыл]] шаруашылығы шикізатын өңдеу, [[май]] зауыты (майлы пальмадан), керамикалық бұйымдар шығару, жиїаз жасау жақсы дамыған. Ішкі қажетті өтеу мақсатында [[маниок]], [[күріш]], [[арахис]], [[ямс]], [[қант]] қамысы, [[көкөніс]] өсіріледі. Мал шаруашылығыны нашар дамыған. Мүйізді ірі қара, қой, ешкі, шошқа өсіріледі. Су айдындарынан балық ауланады. Өзендерінің гидроэнергетикалық потенциалы мол. Басты теңіз порттары – Бата, Малабо қалалары. Экспортқа какао, бағалы ағаш түрлерін, кофе, майлы және кокос пальмасын, банан, темекі шығарады. [[Импорт]]қа мұнай өнімдерін, өндіріс жабдықтарын, құрал-жабдықтар, кемелер, қайықтар, [[электроника]], азық-түлік әкеледі. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері шамамен 3600 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: [[АҚШ]], [[Испания]], [[Франция]], [[Италия]], [[Нидерланд]], [[Камерун]], [[Либерия]], [[Нигерия]]. <ref> Қазақ энциклопедиясы, 10 том; </ref>
 
[[Экваторлық Гвинея]] – экономикасы дамымаған аграрлық [[ел]]. Шаруашылығы негізінен – [[егіншілік]] және [[ағаш]] дайындаудан тұрады. Соңғы жылдары елде мұнай өндірісіне байланысты кірістің мөлшері күрт өсті. Соған қарамастан жергілікті халықтың хал-ахуалы нашар күйінде қалып отыр. Биоко аралында плантация шаруашылық дамыған. Аумағының 65%-ы [[орман]]. Шағын [[ағаш]] өңдеу, [[ауыл]] шаруашылығы шикізатын өңдеу, [[май]] зауыты (майлы пальмадан), керамикалық бұйымдар шығару, жиїаз жасау жақсы дамыған. Ішкі қажетті өтеу мақсатында [[маниок]], [[күріш]], [[арахис]], [[ямс]], [[қант]] қамысы, [[көкөніс]] өсіріледі. Мал шаруашылығыны нашар дамыған. Мүйізді ірі қара, қой, ешкі, шошқа өсіріледі. Су айдындарынан балық ауланады. Өзендерінің гидроэнергетикалық потенциалы мол. Басты теңіз порттары – Бата, Малабо қалалары. Экспортқа какао, бағалы ағаш түрлерін, кофе, майлы және кокос пальмасын, банан, темекі шығарады. [[Импорт]]қа мұнай өнімдерін, өндіріс жабдықтарын, құрал-жабдықтар, кемелер, қайықтар, [[электроника]], азық-түлік әкеледі. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері шамамен 3600 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: [[АҚШ]], [[Испания]], [[Франция]], [[Италия]], [[Нидерланд]], [[Камерун]], [[Либерия]], [[Нигерия]].
== Дереккөздер==
<references/>
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
 
{{wikify}}
{{Навигациялық блок
|тақырып = Экваторлық Гвинея
|тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
|state = collapsed
|Африка елдері
|Африка одағы
|Франкофония
|CPLP
}}
 
[[Санат:Экваторлық Гвинея|*]]
{{Африка елдері}}
{{Африка одағы}}
{{South Atlantic Peace and Cooperation Zone}}
{{Франкофония}}
{{Niger-Congo-speaking}}
 
{{coor title dm|1|55|29.34|N|10|06|41.94|E}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Экваторлық_Гвинея» бетінен алынған