|
[[Сурет:2006-01-14 Surface waves.jpg|thumb|right]]
'''Толқын''' — [[ай]] мен [[күн|күннің]]нің тартылыс күштерінен, желдің әсерінен, [[атмосфералық қысым|атмосфералық қысымның]]ның ауытқуларынан, су асты жер сілкіністері мен жанартау атқылауларынан немесе кеме қозғалыстарынан пайда болатын теңіздер мен мұхиттардағы сулы ортаның тербелмелі қозғалысы.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.</ref>
==Қума толқын==
==Пайдаланған әдебиет==
'''Қума толқын (Бегущая волна)''' — желі бойымен жүктемеге қарай [[энергия]] тасымалдайтын толқын. Фидердің толқындық кедергісі антеннаның кіріс кедергісімен үйлескен жағдайда [[радиотаратқыш]] фидерге беретін энергия қума толқын арқылы антеннаға толығымен беріледі.
<references/>
'''Қума толқын антеннасы (Антенна бегущей волны)''' — геометриялық осі бойынша қума толқын таралатын (қабылданатын) антенналар. Мұндай антенналар қатарына "толқындық канал", [[спиральдық антенна]], [[диэлектрлік антенна]], [[Бевереджа антеннасы]], [[ромбалық антенна]], т.б. антенналар жатады. Көбіне барлық толқындағы радиоқабылдағыш құрылғыларда қолданылады.
[[Санат: Ғылым]]
[[Санат: Су шаруашылығы]]
[[Санат: Т]]
'''Қума толқын шамы (Лампа бегущей волны)''' — жұмыс істеу принципі бір бағытта қозғалатын электромагниггік толқын мен электрон аңынының өзара өрекетіне негізделген электровакуумдық құрал. Аса жоғары жиілікті тербелістердің күшейткіші ретінде қолданылады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Электроника, радиотехника және байланыс. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. ISBN 9965-36-448-6</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.</ref>
{{stub}}
{{wikify}}
==Синусоидалық толқын==
[[af:Golf (fisika)]]
Синусоидалық толқын - қандай да бір физикалық шаманың гармоникалық тербелістерінің ортада нақты анықталған жиілікпен таралуы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref>
[[an:Onda (fesica)]]
[[ar:موجة]]
[[arc:ܓܠܠܐ]]
[[az:Dalğa (fizika)]]
[[be:Хваля]]
[[be-x-old:Хваля]]
[[bg:Вълна]]
[[bn:তরঙ্গ]]
[[ca:Ona]]
[[cs:Vlnění]]
[[cy:Ton]]
[[da:Bølge]]
[[de:Welle (Physik)]]
[[el:Κύμα]]
[[en:Wave]]
[[eo:Ondo]]
[[es:Onda (física)]]
[[et:Laine]]
[[eu:Uhin]]
[[fa:موج]]
[[fi:Aalto (fysiikka)]]
[[fr:Onde]]
[[gl:Onda (física)]]
[[he:גל]]
[[hi:तरंग]]
[[hr:Val]]
[[ht:Vag]]
[[hu:Hullám]]
[[id:Gelombang]]
[[io:Ondo]]
==Дереккөздер==
<references/>
{{Тербелістер мен толқындар}}
[[is:Bylgja]]
{{wikify}}
[[it:Onda (fisica)]]
[[ja:波動]]
[[jbo:boxna]]
[[ka:ტალღა]]
[[kn:ತರಂಗ]]
[[ko:파동]]
[[ku:Pêl]]
[[lt:Banga]]
[[lv:Vilnis]]
[[ml:തരംഗം]]
[[mr:तरंग]]
[[ms:Gelombang]]
[[nds:Bülg (Physik)]]
[[new:अलै (सन् २००३या संकिपा)]]
[[nl:Golf (natuurkunde)]]
[[nn:Bølgje]]
[[no:Bølge]]
[[pa:ਛੱਲ]]
[[pl:Fala]]
[[pt:Onda]]
[[qu:Pillunya]]
[[ro:Undă]]
[[sco:Waw (science)]]
[[sh:Val]]
[[simple:Wave (physics)]]
[[sk:Vlnenie]]
[[sl:Valovanje]]
[[so:Mowjad]]
[[sr:Талас (физика)]]
[[sv:Mekanisk vågrörelse]]
[[ta:அலை]]
[[te:తరంగము]]
[[th:คลื่น]]
[[tl:Alon]]
[[tr:Dalga]]
[[uk:Хвиля]]
[[vi:Chuyển động sóng]]
[[yi:כוואליע]]
[[zh:波]]
[[zh-yue:波 (物理)]]
'''Авторлар: Хамзина С.М., Мендыбаев Н.Б.'''
[[Санат:Ғылым]]
'''Толқын шебі. Гюйгенс принципі.'''
[[Санат:Сөздік]]
Осы уақытқа дейін біз белгілі бір бағытта ғана жүретін толқынның қозғалысын қарастырдық (бір жолда). Бұл, мысалы, шыбықтарда, аэродромдарда, волноводтарда және басқаларда орын алады. Жалпы, толқындар үздіксіз ортада орналасқан ауытқу көздерінен барлық бағытта таралады. Толқындар бір мезгілде ауытқудың осы көзінен жететін беті толқындық шебі деп аталады. Толқын шебінің формасы, толқын көзінің формасынан және ортаның қасиеттеріне байланысты. Теріс ауытқулардың көзі бар, біртектес ортада толқын шебі сфера тәрізді болады; бұл сфераның радиусы болып табылатын сәулелер толқын шебіне перпендикуляр болып табылады. Ол анық
[[Санат:Су шаруашылығы]]
'''R= ϑt'''
[[Санат:Механика]]
Онда ϑ толқынның жылдамдығы, оны t тарату уақыты. Сфера тәрізді шебін қалыптастыратын толқындар сфералық деп аталады. Сфералық толқындық шебі фазасы немесе толқын беті, яғни бір нүктеде ауытқуы бар барлық нүктелермен қатар, изотопты ортада болады.
[[Санат:Электроника]]
Егер де толқын жазықтық болса, онда толқын жазықтық деп аталады. Бұл жағдайда сәулелер бір-біріне параллель болады. Ауыспалы көзден жеткілікті қашықтықта орналасқан сфералық толқындық шебінің кішкентай бөлігі іс жүзінде жалпақ деп есептелуі мүмкін (шебінің қисаюын ескермей).
Толқынының жылдамдығы әр түрлі бағыттарда өзгеретін біркелкі ортада толқындық шебі өте күрделі болуы мүмкін.
Егер әлсіреу назардан тыс қалса, жазық толқындардың қарқындылығы толқындық майдан тербеліс көзінен кетіп бара жатқанда өзгермейді, өйткені алдыңғы аймақ бұл жағдайда тұрақты болып қалады.
Осы жағдай сфералық толқынның қарқындылығымен ерекшеленеді. Энергияны сақтау заңына сәйкес толқын шебінің бүкіл аймағында уақыт бірлігіне тербеліс энергиясы тұрақты болып қалады. Бірақ шебінің тербеліс көзінен алшақтығынан артады, қашықтықтың у квадратына пропорционалды, сондықтан
'''I=W/S=W/(4πy^2 )~1/y^2'''
яғни, сфералық толқынның қарқындылығы ауытқулардың көзінен алшақ қашықтықтың квадратына кері әсерінен өзгереді. Өйткені, формула бойынша толқынның қарқындылығы амплитудасының квадратынына пропорционалды, яғни сфералық толқындардың амплитудасы толқын шебінің ауытқу көзінен қашықтығына кері пропорционалды. Сонда сфералық толқынның келесі теңдеуін аламыз:
'''x=A/y sin2π(t/T-y/λ)'''
Толқындардың таралуына қатысты есептерді шешкен кезде, бастапқы уақытқа белгіленген толқын шебінің көмегімен белгілі бір уақытқа толқын шебін салу қажет. Бұл [[«Гюйгенс принципі»]] деп аталатын әдіс арқылы жасалуы мүмкін, оның мәні мынада.
Біртекті ортада жүрген толқын шебі көрсетілген Y позициясына ие болсын. Гюйгенс принципіне сәйкес, оның орналасуын табу керек, толқындарға жеткен орталардың әрбір нүктесі екінші толқындардың көзі болып табылады. Бұл дегеніміз, орталықтан жаңа сфералық толқындар тарала бастайды. Екінші толқындарды салу үшін бастапқы шебінің әрбір нүктесіне радиустардың салаларын сипаттап береміз
'''∆y= ϑ∆t'''
ϑ – толқын жылдамдығы. Екінші толқындар түпнұсқа шебінің бағыттарынан басқа барлық бағытта бір-бірімен сөндіріледі. Басқаша айтқанда, тербелістер тек екінші толқындардың сыртқы дөңгелектеуінде сақталады. Бұл дөңгелектеулерін салу арқылы біз толқындық 2-позицияны аламыз.
Гюйгенс принципі біртекті емес ортада қолданылады.
Гюйгенс принципін қолдану мысалында толқындардың толқын ұзындығынан үлкенірек болатын тесікке кедергі келтіретін жазықтық толқынының жағдайы туралы мысал ретінде қарастырайық. Толқын тосқауылға жеткенде, тесіктің әрбір нүктесі екінші толқындардың көзі болады. Бұл толқындарды салу және олардың дөңгелектеуін салу арқылы біз тесік арқылы өтетін толқындық шебін аламыз. Ол тек ортаңғы бөлігінде жалпақ болады; тесік шекарасында толқын шебі (және, тиісінше, сәулелердің) тосқауылдың үстінде орналасқан. Бұл құбылыс толқындық [[дифракция]] деп аталады.
| 