Ақсу-Жабағылы қорығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
ш →‎top: clean up, replaced: Ақсу өзені (Оңтүстік Қазақстан облысы) → Ақсу (Арыс алабы) using AWB
23-жол:
'''Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы''' — [[Талас Алатауы]]ның (Батыс [[Тянь-Шань]]) солтүстік-батыс бөлігін және [[Өгем жотасы]]н алып жатқан [[Қазақстан]]дағы тұңғыш қорық. Жамбыл облысының [[Жуалы ауданы]] мен [[Түркістан облысы]]ның [[Түлкібас ауданы]] аумағында орналасқан. Қорық Ақсу және Жабағылы атты екі өзеннің арасына орналасқан.<ref>Жамбыл облысының топономикалық атауларының анықтамалығы</ref> Ол 1926 ж. құрылған. Құрамында Қаратаудағы «Қарабастау» (126 гектар) және «Әулие» (100 гектар) телімдері бар. Жерінің ауданы 128118 гектар (2007). Қазір Ақсу–Жабағылы қорығы [[ЮНЕСКО]] жасаған дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген.
 
Қорық бірнеше биіктік белдеуде жатыр. Тау өңірінде бидайық, түрлі шөптер, боз жусан, жоғарысында селдір арша орманы, субальпі және альпі шалғыны өседі. Одан жоғарысын мұздықтар мен көп жылдық [[қар]] жапқан. Ақсу – Жабағылы қорығының жерін [[Ақсу өзені (Оңтүстік ҚазақстанАрыс облысыалабы)|Ақсу өзені]]нің аңғары (тереңдігі 500 м-дей) жарып өтеді. Өсімдіктер дүниесі әралуан. Онда мүктің 61, қынаның 58, жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1400 (дәрі-дәрмектік өсімдіктерден: [[қылша]], сасыр, [[иманжапырақ]], түйежапырақ, сарыағаш, шәйқурай, талас уқорғасыны), техникалық өсімдіктен: [[арша]], [[рауғаш]], [[итқұмық]], таран, жеміс-жидектерден: жабайы алма, шетен, шие, қарақат, бүлдірген, жем-шөптік өсімдіктен жоңышқа, кекіребас, бедебас, түлкіқұйрық, көде, сондай-ақ [[эндемик]] өсімдіктерден майысқыш қияқ, талас қайыңы, ақшыл сары жоңышқа, қаратамыр, томағашөп, қандыгүл, реликті өсімдіктерден: жалған масақша, Минквиц кендіршесі, [[Қаратау]] сетені түрлері бар. Қорықтың [[жануарлар]] әлемі де өте бай: сүтқоректілердің 42 (арқар, [[таутеке]], елік, марал, [[барыс]], Тянь-Шань қоңыр аюы, борсық, сусар, т.б.); құстардың 238 (гималай ұлары, кекілік, сақалтай, бүркіт, қара құтан, бозторғай, сарыторғай, ителгі, шымшық, т.б.); бауырымен жорғалаушылардың 9 (алай жалаңкөзі, [[сарыбауыр кесіртке]], қалқантұмсықты қара шұбар жылан, сұржылан т.б.), қосмекенділердің 2 (жасыл құрбақа және көлбақа) және балықтың 2 түрі тіршілік етеді. Омыртқасыз жәндіктердің де алуан түрлері осы өңірде қоныстанған. Ақсу – Жабағылы қорығы – табиғаттың нағыз ғылыми лабораториясы, онда ғылыми-зерттеу жұмыстары үзбей жүргізіледі.<ref>Қазақстан балалар энциклопедиясы</ref>
 
Ақсу-Жабағылы Қазақстанның ең көне қорығы, сонымен қатар Орталық Азиядағы ЮНЕСКО биосфера қорығы дәрежесін алған ең алғашқы қорық. Теңіз деңгейінен 1000 м-ден 4280 м аралығындағы биіктікте Тянь-Шань тауларында орналасқан. Негізгі биік аймақтары өзінің таңқаларлық бейнелерімен жартылай шөлейттер ылғалды жазықтармен алмасып аршалы ормандарына өтеді. Ылғалды даладағы бай жазықтар аршалармен астасып жатқан жіңішке бұталардың өсуіне қолайлы жағдай туғызған. Көздің жауын алатын қатаң қарлы шыңдардың бөктерінде түрлі түсті альпі гүлдері жайқалып өскен. Ақсу-Жабағалы сирек кездесетін, тек осы аймақтарға ғана тән өсімдіктер мен жануарлардың отаны. Бұл жерден тау қойын, ешкісін, маралдарды және еліктерді, сілеусіндер мен қар қабыландарын, қасқырлар мен түлкілерді, аюлар мен тағыландарды, ақкүмістерді таба аласыз. Осы жерлерді сарышұнақтарды да көруге болады.