Аристотель: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

|есімі = АристотельАрыстобұл

|сурет атауы = АристотельАрыстобұл, б.з.д. 300ж. түпнұсқаның көшірмесі, мәрмәр, заманауи құралдармен өңделген

|Туған жері = Стагир, Орталық Македония, [[ХалкидикиХалқидики]] жартыаралы

|Қайтыс болған жері = ХалкидаХалқида, [[ЭвбеяЕубея]] аралы

|Мектеп = [[Перипатетиктер]] мектебін бастап, [[АристотелизмАрыстобұлшылық]]ніңтың негізін қалады

|Бағыты = Батыс философияпәлсапа

|Кезең = Антикалық философияпәлсапа

|Қызығушылығы = [[Саясат]], [[Метафизика]], [[Ғылым]], [[Логика]], [[ЭтикаЕтика]]

|Ізашарлары = [[ПарменидПәрменид]], [[Сократ]], [[Платон]], [[Гераклит]]

'''АристотельАрыстобұл''' (орысша "Аристотель") (''[[Ежелгі грек тілі|көне грекше:]] ''Ἀριστοτέλης; [[Б. з. д. 384 жыл|б. з. б. 384 ж.]], [[Стагира]] (Орталық Македония), [[ХалкидикиХалқидики]] түбегі — [[Б. з. д. 322 жыл|б.з.б. 322 ж.]] 7 наурыз<ref>That these undisputed dates (the first half of the Olympiad year 384/383 BC, and in 322 shortly before the death of Demosthenes) are correct was shown already by [[August Boeckh]] (''Kleine Schriften'' VI 195); for further discussion, see [[Felix Jacoby]] on ''[[FGrHist]]'' 244 F 38. Ingemar Düring, ''Aristotle in the Ancient Biographical Tradition'', Göteborg, 1957, {{p.|253}}</ref>, ХалкидаХалқида, [[ЭвбеяЕубея]] аралы) — [[Ежелгі Грекия|ежелгі грек]] [[философпәлсапа]]ышы, [[Платон]]ның шәкірті, [[Ескендір Зұлқарнайын]]ның (Ұлы АлександрЕскендір) ұстазы, «адамзаттың бірінші ұстазы» деген құрметті атаққа ие<ref>{{Cite web|url = http://www.theguardian.com/books/2014/jan/30/whos-most-significant-historical-figure|title = Guardian on Time Magazine's 100 personalities of all time}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.ranker.com/crowdranked-list/the-most-influential-people-of-all-time|title = Ranker.com - The most influential people of all time}}</ref>.

Ол ғылым мен парасаттың көптеген тақырыптарын жүйелі әрі жан-жақтылы зерделеп, жаратылыс пен өмірдің түрлі құбылыстарына нақты ғылыми зерттеулер жасап, артына сүбелі еңбектер жазып қалдырды. АристотельАрыстобұл ғылымның көптеген саласының алғашқы негізін қалады, олардың арасында [[физика]], [[метафизика]], [[поэтика]], [[театр]], [[музыка]], [[логика]], [[риторика]] (шешендік өнері), [[саясат]], [[этикаетика]], [[эстетикаестетика]], [[биология]], [[зоология]] және [[экономика]] қатарлылар айрықша аталады. Ол қалдырған философиялықпәлсапалық пайым жүйесі мен ғылыми зерттеу дәстүрі кейінгі мұсылмандық және христиандық мәдениетке, шығыс-батыс өркениетіне айрықша ықпал етті. Қазақтың ұлы ойшылы [[Абай Құнанбайұлы]] өзінің «[[Ескендір]]» поэмасында Ескендірдің көзтоймастығына салыстырмалы АристотельдіңАрыстобұлдың ғажайып даналығын айқын сипаттайды.

[[Сократ]], [[Платон]], АристотельАрыстобұл үштігі ежелгі грек философиясыныңпәлсапасының шыңы ретінде айырықша құрметпен аталады.

АристотельАрыстобұл ең алғаш [[этикаетика]], [[эстетикаестетика]], [[логика]], [[ғылым]], [[саясат]] және [[метафизика]] сияқты мәселелерді толық қамтитын жан-жақты философиялықпәлсапалық жүйені құрды.

АристотельдіңАрыстобұл физикалық көзқарастары ортағасырлық ғылымның қалыптасуына терең әсер етіп, [[ренессанс]] дәуіріне дейін созылды. Бірақ кейін ол [[Ньютон физикасы]]на орын берді.

Оның алты кітаптан тұратын «[[Органон]]ы» ойлау әдісін қарастыратын логиканы тұңғыш рет философиялықпәлсапалық деңгейге көтерді. Оның еңбектерінде ең алғашқы логикалық зерттеулер жасалған, соның негізінде ХІХ-шы ғасырда [[формальдыформалды логика]] ғылымы қалыптасты.

АристотельдіңАрыстобұлдың [[метафизика]]лық ілімі [[иудаизм]] және [[Ислам философиясыпәлсапасы|ислам]] философияларынапәлсапаларына зор ықпал етті. Ал оның христиандықмәсіхшілік философияғапәлсапаға әсері, әсіресе [[Шығыс православОртодокс шіркеуіШіркеуі]]нің философиясынапәлсапасына және [[Рим-Католик католик шіркеуіШіркеуі]]нің [[схоластика]] мектебіне ықпалы қазірге дейін жалғасып келе жатыр. АристотельАрытобұл этикасыетикасы — НикомахНықомах этикасыетикасы деп те аталады, қазіргі заманға дейін айтарлықтай маңызға ие. Дегенмен ұлы ойшылдың барлық мұрасы түгел айқындалды деуге болмайды, АристотельАрыстобұл философиясыныңпәлсапасының түрлі қырлары әлі де терең зерттелу үстінде.

Биология ғылымдарында ол жасаған кейбір зерттеулердің дұрыстығы тек ХІХ ғ. ғана расталды. АристотельАрыстобұл - [[ГиппократХиппократ]]тың шәкірті, философияпәлсапа ілімінің бірінші ұстазы ретінде сол кездегі басқа да ойшыл ғалымдармен қатар барлық ғылымдардың, оның ішінде морфологияның дамуына да зор үлес қосты. АристотельАрыстобұл салыстыру әдіснамасын пайдалана отырып, жануарлардың 500-ден аса түрлерінің дене құрылысын зерттеу жасап, морфологиялық ғылыми тұжырымдар туғызды. АристотельАрыстобұл [[жануарлар]] денесінің еркін қозғалысын [[ми]]дың басқаратынын, сүйекқаптың маңызын, жүрек пен қан тамырлар байланысын дұрыс түсініп, [[Жүйке жүйесі|жүйкені]] басқа мүшелерден ажырата білді. АристотельАрыстобұл өзінің ғылыми еңбектерімен салыстырмалы [[анатомия]]ның, [[зоология]]ның және [[эмбриология]]ның негізін қалаған болатын<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref><ref>Emily Kearns, "Animals, knowledge about," in ''[[Oxford Classical Dictionary]]'', 3rd ed., 1996, p. 92</ref>.

АристотельАрыстобұл мұсылман ғалымдарына да жете таныс болды. Көптеген шығармалары орта ғасырда араб тіліне аударылды. Шығыс ойшылдары [[Әл-Кинди]], [[Әл-Фараби]], [[Ибн -Сина]], [[Ибн-Рушд]] қатарлы АристотельАрыстобұл танушы, АристотельАрыстобұл ілімін жалғастырушы ойшылдар мұсылман перипатетиктері АристотельдіАрыстобұлды зерттеу мен ғаламды философиялықпәлсапалық және ғылыми тануды қатар жалғастырды. АристотельАрыстобұл құрметтеліп «Бірінші Ұстаз» ("''The First Teacher''" المعلم الأول) деп дәріптелді. Ал, екінші ұстаз — түркі-қыпшақ ойшылы Әл-Фараби болатын.

АристотельАрыстобұл кезінде көптеген өте көркем шығармалар мен диалогтар ([[ЦицеронКикерон]] оның әдеби стилін «алтын өзен»<ref>{{cite web |last=Cicero |first=Marcus Tullius |quote=''veniet flumen orationis aureum fundens Aristoteles'' |title=Academica Priora |publisher= |date=106–43 BC |url=http://www2.cddc.vt.edu/gutenberg/1/4/9/7/14970/14970-h/14970-h.htm#BkII_119 |location=Book II, chapter XXXVIII, §119 |doi= |accessdate=25 January 2007}}</ref> деп атаған) жазса да, оның жазбаларының көпшілігі бізге дейін жетпеген. Оның кейбір еңбектері біресе табылып, біресе қайта жоғалып отырды. Кейбір пайымдаулар бойынша, оның жазбаларының тек бестен бірі ғана сақталған<ref>[[Jonathan Barnes]], "Life and Work" in ''The Cambridge Companion to Aristotle'' (1995), {{p.|9}}.</ref>.