Индонезия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш →‎Дереккөздер: clean up, replaced: {{Азия}} → {{Азия елдері}} using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Мемлекет
{{Infobox_Country
|Қазақша атауы = Индонезия Республикасы
|native_name=''Republik Indonesia''
|Шынайы атауы = Republik Indonesia
|conventional_long_name=Индонезия Республикасы
|Септік =
|common_name=Индонезия
|Герб=GarudaЕлтаңба Pancasila, = Coat of Arms of Indonesia Garuda Pancasila.svg
|Байрақ =
|national_motto=Bhinneka Tunggal Ika
|Ұраны = Bhinneka Tunggal Ika
|Ән-ұранның атауы=Indonesia Raya
|Әнұранның аты = Indonesia Raya
|Аудио=
|Аудио = Indonesiaraya.ogg
|government_type=[[Президенттік Республика]]
| lat_dir = S | lat_deg = 2 | lat_min = 59 | lat_sec = 0
|image_map=Indonesia (orthographic projection).svg
| lon_dir = E | lon_deg = 115| lon_min = 16| lon_sec = 0
|official_languages=[[индонезия тілі]]
| region =
|established_date1=[[17 тамыз]] [[1945]]
| CoordScale = 12000000
|capital=[[Джакарта]]
|Картада = Indonesia (orthographic projection).svg
|largest_city=Джакарта
|карта тақырыбы =
|leader_title1 =[[Президент]]<br /><br />[[Вице-президент]]
|Картада2 =
|leader_name1=[[Жоко Уидодо]]<br /> <br />[[Жүсіп Калла]]
|Үкімет түрі = [[Президенттік республика]]
|area_rank=16
|Құрылды =
|area=1 919 440
|Тәуелсіздік күні = [[17 тамыз]] [[1945 жыл]] (жарияланды)<br />[[27 желтоқсан]] [[1949 жыл]] (мойындалды)
|percent_water=4,85
|Тәуелсіздігін алды = [[Нидерланд]]тан
|population_estimate_rank = 4
|Тілі = [[индонезия тілі|индонезия тілі]]
|population_estimate = 257 563 000<ref name=unpop>{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
|Мемлекеттік діні =
Population Division | date=2009 | accessdate= 2009-03-12}}</ref>
|Астанасы = [[Джакарта]]
|population_estimate_year= 2009
|Ірі қалалары = Джакарта, [[Сурабая]], [[Бандунг]], [[Бекаси]], [[Медан]], [[Тангеранг]], [[Депок]], [[Семаранг]], [[Палембанг]], [[Макасар]], [[Тангеранг-Селатан]], [[Маланг]], [[Суракарта]]
|population_density= 120
|Басшы қызметі = Президенті<br />Вице-президенті
|GDP_PPP=511,765 млрд.<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=536&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=15&pr.y=12 Халықаралық валюта фонды (қараша, 2009)]</ref>
|Басшылары = [[Джоко Видодо]]<br />[[Юсуф Калла]]
|GDP_PPP_rank=19
|Жер аумағы = 1 904 569<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|title=UN Statistics|publisher=United Nations|date=2005|accessdate=31 October 2007|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|archivedate=31 October 2007}}</ref>
|GDP_PPP_per_capita=2238<ref name="IMF"/>
|Жер аумағы бойынша орны = 14-ші
|currency=[[Индонезиялық рупия]]<br />([[ISO 4217|IDR, код 360]])
|Судың үлесі =
|cctld =[[.id]]
|Этнохороним =
|calling_code=62
|Жұрты = 261 115 456
<!--|Нұсқаулар=-->
|Халық саны бойынша орны = 4-ші
|Сарап жылы = 2016
|Санақ бойынша халық саны = 237 641 326<ref name="imf2">{{cite web|url=http://sp2010.bps.go.id/|publisher=BPS|title=Jumlah dan Distribusi Penduduk|date=May 2010|accessdate=13 April 2018}}</ref>
|Санақ жылы = 2010
|Халық тығыздығы = 138
|Тығыздық бойынша орны = 88-ші
|ЖІӨ =
|ЖІӨ сараптаған жылы =
|ЖІӨ бойынша орны =
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ =
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны =
|ЖІӨ (АҚТ) = 3,740 трлн.<ref name="imf19">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/datamapper/PPPGDP@WEO/OEMDC/IDN|title=World Economic Outlook Database, April 2019|publisher=International Monetary Fund|website=IMF.org|access-date=26 February 2019}}</ref>
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019
|ЖІӨ (АҚТ) орны = 7-ші
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = {{өсім}} 14,020
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 89-шы
|ЖІӨ (номинал) = 1,100 трлн.
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019
|ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 16-шы
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 4,120
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 106-шы
|АДИ = {{өсім}} 0,694<ref name="undp">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf|title=Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical update|publisher=United Nations Development Programme|date=15 September 2018|accessdate=15 September 2018|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180917071517/http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf|archivedate=17 September 2018}}</ref>
|АДИ жылдық есебі = 2017
|АДИ бойынша орны = 116-шы
|АДИ деңгейі = <span style="color:#fc0;">'''орташа'''</span>
|Әуе компаниясы =
|Валютасы = [[Индонезия рупиясы]]
|Интернет үйшігі = [[.id]]
|ISO =
|Телефон коды = 62
|Уақыт белдеулері = +7…+9
|Түсініктемелер =
}}
'''Индонезия''' ({{lang-id|Indonesia}}), ресми атауы — '''Индонезия Республикасы''' ({{lang-id|Republik Indonesia}}) — [[Малай архипелагы]]нда және [[Жаңа Гвинея]] аралының батыс жағында орналасқан [[Оңтүстік-шығыс Азия]]дағы мемлекет. 5 ірі және 30 кішігірім арал топтары (барлығы 17 508 арал) кіретін Малай архипелагы дүниежүзінің ең үлкен архипелагы болып есептеледі. Аталған [[архипелаг]] [[Үнді]] мен [[Тынық]] мұхиттарының түйіскен жерінде орналасқан, және Азия мен Аустралия ұүрлыұтарының арасында көпір болуда. Ресми атауы: Индонезия Республикасы. Аумағы: 1,91 млн. шаршы шақырым. Астанасы: [[Джакарта]] (9,5 млн. адам), басқа ірі қалалары - [[Сурабая]], [[Бандуң]], [[Медан]], [[Семараң]]. Ресми тілі: индонезия тілі, сонымен қатар ағылшын тілі кеңінен таралған. Ақшасы: индонезиялық рупия, 1 АҚШ доллары шамамен 13000 рупия турады. Ұлттық мейрам: 17 тамыз (тәуелсіздік жарияланған күн, 1945 ж.).
 
'''Индонезия Республикасы''' — [[Малай архипелагы]]нда және [[Жаңа Гвинея]] аралының батыс жағында орналасқан [[Оңтүстік-шығыс Азия]]дағы мемлекет. 5 ірі және 30 кішігірім арал топтары (барлығы 17 508 арал) кіретін Малай архипелагы дүниежүзінің ең үлкен архипелагы болып есептеледі. Аталған [[архипелаг]] [[Үнді]] мен [[Тынық]] мұхиттарының түйіскен жерінде орналасқан, және Азия мен Аустралия ұүрлыұтарының арасында көпір болуда. Ресми атауы: Индонезия Республикасы. Аумағы: 1,91 млн. шаршы шақырым. Астанасы: [[Джакарта]] (9,5 млн. адам), басқа ірі қалалары - [[Сурабая]], [[Бандуң]], [[Медан]], [[Семараң]]. Ресми тілі: индонезия тілі, сонымен қатар ағылшын тілі кеңінен таралған. Ақшасы: индонезиялық рупия, 1 АҚШ доллары шамамен 13000 рупия турады. Ұлттық мейрам: 17 тамыз (тәуелсіздік жарияланған күн, 1945 ж.).
 
== Географиясы ==
Индонезия аралдарының көпшілігі таулы-орманды келеді. Аралдардың көпшілігі [[сейсмика]]лық қауіпті зонаға жатады. Мұнда көптеген жер сілкіністері болып тұрады. Сонымен қатар ел экономикасы [[тайфун]], [[цунами]]ден де қатты зардап шегуде. Өте жиі жер сілкіністері әсіресе [[Суматра]], [[Ява]] аралдарында тіркеледі.
== '''Халқы''' ==
== Халқы ==
Халқы: 242 млн. астам адам (әлемдегі 4-ші орын). Индонезияда 150 астам ұлттар мен этникалық топтар тұруда, соның ішінде [[явандық]]тар (45%), [[сунды]]лар (14%), [[мадур]]лықтар (7,5%), [[малай]]лықтар (7,5%); қытайлар (шамамен 5 млн. адам), [[Йемен]]нен және [[Үндістан]]нан келген адамдар. Өмір ұзақтығының орта шеңі: ер азаматтар – 71,8 жас, әйел азаматтар – 76,3 жас.
 
== '''Діні''' ==
Индонезия дүниежүзіндегі ең үлкен мұсылман халқы бар мемлекеті болып есептеледі. Шамамен халықтың 87 пайызы ислам діннің суннит бағытын ұстануда, 9% - христиан діннің әр түрлі бағыттарын ұстануда, 2% - индуизм, қалғандары – буддизм, конфуцианизм және анимизм діндерінің ұстанушылары.
== Индонезия өнері‎ ==
Line 45 ⟶ 77:
{{main|Индонезия өнері‎}}
 
== '''Мемлекеттік құрылымы''' ==
Президенттік және унитарлық мемлекет. Президент мемлекет және үкімет басшысы болып есептеледі. 2004 жылдың 20 қазанынан бастап (2009 жылдың 8 шілдеде екінші мерзімге сайланды) Сусило Бамбанг Юдойоно Индонезия Президенті ретінде болуда және елдің қарулы күштерінің қолбасшысы міндетін атқаруда. Вице-президент Боэдино, «Демократтар Партиясының» өкілі. Елдің ең жоғарғы заңшығарушы өкілді органы ретінде екі палаталық Халықтың Консультациялық Ассамблеясы болып табылады (People’s Consultative Assembly). Аталған Ассамблея - Аймақтар Өкілдері Кеңесінен (Regional Representative Council) және Халықтың Өкілдер Кеңесінен (People’s Representative Council) тұрады. Бүкіл депутаттық құрылым (Аймақтар Өкілдері Кеңесі – 132 адам, Халықтың Өкілдер Кеңесі – 560 адам) тікелей парламенттік сайлау арқылы құрастырылады. Халықтың Консультациялық Ассамблеясының төрағасы - Тауфиг Киемас (2009ж. қазан айынан бастап).
 
Ағымдағы заң шығару сұрақтарымен '''Халықтың Өкілдер Кеңесі''' айналысуда. 2009 жылдың 9 сәуірінде өткен жалпы парламенттік сайлаудың нәтижелеріне сәйкес аталған Кеңесте теқ қана 9 саяси партиялары көрсетілген: 1) Демократия Партиясы (Democratic Party - Partai Demokrat, PD) - сайлау барысында жинаған дауыс саны - 21,703,137, Кеңесте алған орын саны - 150; 2) Голкар Партиясы (Функционалдық топтардың партиясы) (Golkar, Party of the Functional Groups - Partai Golongan Karya, Golkar) - дауыс саны -15,037,757, орын саны - 107; 3) Индонезиялық күресетін демократиялық партиясы (Indonesian Democratic Party – Struggle - Partai Demokrasi Indonesia Perjuangan, PDI–P) - дауыс саны - 14,600,091, орын саны - 95; 4) Игілік пен әділеттік партиясы (Prosperous Justice Party - Partai Keadilan Sejahtera, PKS) - дауыс саны - 8,206,955, орын саны - 57; 5) Ұлттық мандат партиясы (National Mandate Party - Partai Amanat Nasional, PAN) - дауыс саны - 6,254,580, орын саны - 43; 6) Бірлік пен даму партиясы (United Development Party - Partai Persatuan Pembangunan, PPP) - дауыс саны - 5,533,214, орын саны - 37; 7) Ұлттық ояну партиясы (National Awakening Party - Partai Kebangkitan Bangsa, PKB) - дауыс саны - 5,146,122, орын саны - 27; 8) Геринда партиясы (Ұлы Индонезия қозғалысының партиясы) (Gerinda, Great Indonesia Movement Party - Partai Gerakan Indonesia Raya, Gerindra) - дауыс саны - 4,646,406, орын саны - 26; 9) Ханура партиясы (Адамдардың абырой партиясы) (Hanura, People's Conscience Party - Partai Hati Nurani Rakyat, Hanura) - дауыс саны - 3,922,870, орын саны - 18. Осы кеңестің Спикері – Марзуки Али (2009 жылдың желтоқсан айынан бастап). '''Аймақтар Өкілдері Кеңесі''' – мемлекет өкіметінің құрылымындағы арнайы орган. Аталған Кеңеске әрбір аймақ өз төрт өкілін партияляқ емес негізінде өтетін сайлауда тағайындайды. Аймақтар Өкілдері Кеңесінің айрықша құзыретіне орталық пен жергілікті басқарушы органдарының арасындағы қарым-қатынастары, әкімшілік құрылым, табиғи және экономикалық ресурстарын басқару, орталық пен аймақтар арасында қаржы-қаражатты бөлу мен қоса аймақтар автономиясына байланысты заң жобаларын әзірлеу сұрақтары кіреді. Спикері – Ирман Гусман (2009ж. қазан айынан бастап). 2009 жылдың 21 қазанда Индонезияның Президенті Сусило Бамбанг Юдойоно Үкіметтің жаңа Кабинет құрамын жария етті. Аталған құрамға сәйкес 34 министрлік портфельден тұратын Индонезия Үкіметі 70 пайызға жаңартылған. Жаңа Үкімет мүшелерінің көбісі Демократия Партиясының бастауымен құрылған Президенттік коалицияға кіреді. Аталмыш коалиция Халықтың Өкілдер Кеңесіне кіретін 560 орынның 423 ұстауда.
 
== '''Экономикасы''' ==
Ауыл-шаруашылығы - Индонезия экономикасының басты саласы болып табылады. Мемлекет аумағының 25% өңдеуге жарамды. Елде жыл сайын 48 мың тонна кофе, 2 миллион тонна пальманың майын, 250 мың тонна шай жинауда. Сонымен қатар татымды, темекі, қантты қамыс, жүгері заттарымен қоса тропикалық жемістерді және көкөністерді үлкен көлемде жинауда. Ұлттық дамудың орташа мерзімді жоспарының басты салаларының бірі ретінде мұнай шығару көлемін үлкейту болып есептеледі. Оның елдегі барланған қорлары шамамен 6 млрд. баррель құрайды. Аталған қорлардың көбісі теңіз жағалауында орналасқан. Елдегі ең ірі мұнай кен орындары Дури мен Минас Орталық Суматра аралында ашылған. Басқа ірі кен орындарын жетілдіру мен мұнай шығару жұмыстары Ява аралының солтүстік-батыс жағалауында да жүргізілуде. Ява аралындағы тоқтатып қойылған Чепу мұнай кен орнын зерттеу барысында, онда шамамен 500 млн. баррель бар екендігі көрсетілді. Қазіргі таңда Индонезия территориясында жалпы қуаты 1 млн. баррель мұнайды өңдей алатын 8 мұнай өңдейтін зауыт жұмыс істеуде. Ұлттық мұнай компаниясы «Пертамина» 2012 жылға дейін әр жыл сайын мұнай шығару көлемін орташа шамамен 13-17 пайызға үлкейтуді жоспарлауда. Индонезия заттарын сатып алатын (импорттайтын) мемлекеттер - Қытай – 15,1 %, Еуропа Одағы (Германия, Франция, Ұлыбритания) – 14,4 %, Жапония – 12,2 %, АҚШ – 9,0 %, Сингапур – 7,4 %, Австралия – 5,3 %, Малайзия – 4,1 %, Оңтүстік Корея – 4,0 %, Тайвань – 2,8 % . Шетел инвестицияларының басты салалары химиялық және фармацевтикалық өндірістері, қағаз, тамақ және кен қазу өндірістері, сауда және құрылыс болып есептеледі. Шетел инвестицияларының қаражат бөлудегі басты аудандары әкімшілік округі Джакарта қаласы, Батыс және Шығыс Ява, Риау және Бантен провинциялары болып табылады. Шетел инвестицияны бөлетін басты мемлекеттер - Ұлыбритания, Тайвань, Сингапур, Жапония және Оңтүстік Корея.
 
== '''Территориялық-әкімшілік құрылымы''' ==
Индонезия Республикасыда 34 провинциялар бар және 3 ерекше әкімшілік округтар бар – Джакарта, Джокьякарта, және Ачех қалаларына бөлінеді.
 
== '''Тарихи шолу''' ==
Кейбір тарихшылардың пікірінше Индонезия архипелагының аралдарына көшіп қону жүрістері Азия метеригінің оңтүстік бөлігінен біздің заманымыздан бұрынғы XXV ғасырда басталған. Бірінші мемлекеттік құрылымдар біздің заманымыздағы II - V ғасырлар аралығында теңіз жағалау аудандарында пайда болған. Индонезияның теңізшілері мен саудагерлері сол кездегі Шығыста сауда бітістірушілердің басты топтарына кіретін. VII ғасырдың ортасында [[Сриуижая]] деген құатты Суматриялық империя пайда болды. VIII ғасырдың бірінші жартысында Ява аралының орталығында шиваист династиясы басқарған Матарам мемлекеті құрылды. XI ғасырдың ортасында Матарам мемлекеті Ява аралындадағы сауда қалаларын өз қол астына біріктірді. XI ғасырдан бастап Ява аралы Индонезияның экономикалық, мәдени және саяси орталығына айналды. Индонезияны Ява аралығының аясында біріктіру процессы барысында [[Мажапахит мемлекеті]]нің 1328-1364 жж. басшысы болып [[Гажа Мада]] басқарған. XIV ғасырда Индонезияға ислам дінінің енуі күшейе түсті ([[Үндістан]] мен [[Малакка]]дан). XVI ғасырда Мажапахит империясы бірнеше мұсылман мемлекеттеріне бөлініп кетті. XVII ғасырдың басында Нидерландияның Ост-Инд компаниясы Молук аралдарынан португалдықтарды ығыстырды. Компания Индонезия тауарларын, оның ішінде көбінесе татымды заттардың тасымалдауын қамтамасыз етіп отырды. XVIII ғасырда компанияның құлдырауы басталды. 1780-84 жылдары болған ағылшың-голланд соғысынан кейін аталмыш компания толығымен жойылды. Компания қарамағында болған дүние-мүлігі Голландия мемлекетіне ауысты. Ұлы Шығыс Азия (Taihoa senso) үшін болған соғыстың басты себебі Суматра аралындағы мұнай қорлары болған. 1941 жылдың желтоқсан айында жапон десанты (жапон-индонезия қос жалауымен) Ява аралына түсті. Батавия қаласының атауы қайтадан Джакарта деп ауыстырылды, және голландия әкімшілігі жойылып индонезия әкімшілігі құрылды. 1945 жылғы 17 тамызда Индонезия мемлекетінің тәуелсіздігі жарияланды, алайда Нидерландия оны теқ 1949 жылы ғана мойындады. Индонезияның Ұлттық партиясы лидерлерінің бірі болған елдің бірінші Президенті [[Сукарно]] (1945-1968жж. Президент болған) 1950 жылы Индонезяны унитарлық мемлекет деп жария етті. 1976 жылы Индонезия [[Шығыс Тимор]]ды (португалияның бұрынғы провинциясы) осы елге кіретін провинция деп жария етті. 2002 жылы Шығыс Тимор Индонезия құрамынан шығып тәуелсіздігін қайта алды. Елдегі экономикалық ахуалының нашарлауы 1998 жылы жаппай тәртіпсіздікке әкеліп, оның нәтижесінде генерал [[Сухарто]]ның (1968 – 1998жж. Президент болған) режимі құлады. 1970 жылдардағы ислам фундаменталистер ықпалдарының өсуі 70-ші жылдардың ортасында және XXI ғасырдың басында өкімет күштерімен ашық қақтығыстарға әкелді.
 
Line 89 ⟶ 121:
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>
 
{{Азия елдері}}
{{Навигациялық блок
{{G20}}
|тақырып = Индонезия
{{Малай архипелагындағы мемлекеттер}}
|тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}};
|state = collapsed
|Океания елдері
|Азия елдері
|АСЕАН мүшелері
|G20
|Ислам Әріптестік Ұйымы
|Шығыс Азия елдері саммиті
}}
 
[[Санат:Азия елдеріИндонезия|*]]
[[Санат:Индонезия]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Индонезия» бетінен алынған