Уикипедия

Оғыз мемлекеті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: европа → еуропа using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол:
{{Қазақстан тарихы}}
 
'''Оғыз мемлекеті''' (9IX ғасырдың соңы—11соңы— ғасырдыңXIғасырдың ортасы). 9IX ғасырдың ортасында [[Сырдария]]ның орта және төменгі ағысында, сонымен қатар Батыс [[Қазақстан]]ды да қосып алатын территориясында оғыз тайпаларының саяси бірлестігі құрылды. «Оғыз» деген терминнің этимологиясы әлі де анықталмаған. Алайда "оғыз" сөзінің пайда болуы туралы әр түрлі пікірлер жоқ емес. Кейбір ғалымдар "уыз" сөзінен шықты десе, екінші біреулері "садақтың оғы" деген сөзден пайда болған дейді. Ал үшінші бір ғалымдар "өгіз" деген тотемдік сөзден пайда болды деп дәлелдеуге тырысады. [[Махмуд Қашқари]], [[әл-Марвази]] еңбектерінде, оғыздарға жататын руларды атап кеткен: қынық, баят, язғыр, имур, қарабулақ, тутырка, т.б. Оғыздар 2 экзогамды фрактриядан құрылған. Бұлар — ''боз оқ'' және ''үш оқ'' (учук).
8 ғасыр ортасында түргештер мұрасы үшін қарлұқтармен болған күресте оғыздардың едәуір бөлігі [[Жетісу]]ды тастап, [[Шу]] алқабына кетеді. Осы жерде олардың «Көне Гузия>> деп аталатын ордасы болды. 9 ғасырдың бас кезінде оғыздардың көсемі қарлұқтармен, қимақтармен одақтасып, кангар-печенег бірлестігін күйретеді, сөйтіп [[Сыр]]дың төменгі жағы мен [[Арал]] өңірі мен даласын басып алады. 9 ғасыр соңында олар хазарлармен одақ құрып, печенегтерді жеңеді де, [[Орал]] мен [[Еділ]] арасын қол астына қаратады.
Печенегтермен соғыс олардың саяси бірлігін күшейтіп, тайпалардың оғыздық одағын құруға мүмкіндік берді. Оғыздар құрамына [[Сырдария]] алқабы мен [[Арал-Каспий далаларының тайпалары|Арал-Каспий]] далаларының үнді-еуропа, финн-угор тектес ежелгі компоненттері және [[Жетісу]] мен [[Сібір]]дің халаджылар, жағарлар, чаруктер, қарлұқтар, имурлер, байандұрлар тайпалар кірді. Оғыздардың этникалық қауымдастығының құрылуы ұзақ процесс болды.
 
9IX ғасырдың соңы мен 11XI ғасырдың басында оғыз тайпалары [[Сыр]]дың төменгі ағысынан [[Еділ]]дің төменгі бойына дейінгі орасан зор территорияны мекендейді. Оғыздар туралы алғашқы деректер 9IX-10X ғасырлардың басанда араб деректерінде (мысалы, әл-Якубидің (9IX ғасыр) еңбегінде) айтылады.
 
[[Орта Азия]] мен Шығыс [[Еуропа]]ға және Орталық [[Азия]]ға баратын керуен жолдарының тоғысқан жерінде жатқан ''Янгикент'' қаласы 10 ғасырда оғыз мемлекетінің астанасына айналды. Оғыз мемлекетінің халқы түркі және иран тілінде сөйлеген. «Жабғу» атағы бар жоғарғы билеуші Оғыз мемлекетінің басшысы болған. Оғыз жабғуларының орынбасарларын Күл-еркін деп атаған. Жоғарғы билеушілер өкіметі мұрагерге — «иналға» беріліп отырған. Жабғу мемлекетінде оғыз әскерінің сюбашиы» деп аталатын бас қолбасшысы маңызды рөл атқарған. Оғыздар мал шаруашылығымен айналысты. Отырықшылық та қатар дамыды. Жент, Сауран, Қарнақ, Сүткент, Фараб, Сығанақ деген қалалары болды. Құл саудасы дамыды. Оғыздар мәжусилер болып, бақсы-балгерлерге табынды. Біртіндеп ислам діні де ене бастады.
13-жол:
Оғыз мемлекеті [[Еуразия]]ның саяси және әскери тарихында маңызды орын алды. 965 жылы олар Киев Русымен одақтасып хазар қағанатын талқандайды. 985 жылы оғыз жабғуы орыс кінәздарымен бірлесіп [[Еділ]] Булғариясын талқандады. Осының бәрі оғыз мемлекетінің саяси күш-қуаты өсуіне әсер етті.
 
10X-11XI ғасырлар Оғыз мемлекеті елеулі дағдарысқа ұшырайды. Оған алым-салыққа қарсылық білдірген оғыз тайпаларының көтерілістері себеп болды. Салжұқтармен, қыпшақтармен болған соғыстарға шыдамай, оғыз мемлекеті 11XI ғасырдың ортасында біржола құлайды. Жартысы қыпшақтардың қысымынан Шығыс [[Еуропа]] мен Кіші [[Азия]]ға, жартысы [[Мәуереннахр]]дағы қарахандарға, Хорасан салжұқтарына, қалғаны [[Дешті-Қыпшақ]] тайпаларына араласып кетті.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 7 том, 4 бөлім</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.
«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Оғыз_мемлекеті» бетінен алынған