Архаикалық Грекия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Писистрат]] пен оның балаларының тираниясы заманында афинылық құл иеленушілердің нәзік [[эстетика]]лық талаптарына гректер кора деп атаған қыздардың тамаша мәрмәр мүсіндері жауап берді. Афины абызтайларын бейнелейтін олар Акропольдегі тәңірия храмында тұрды. Мұндай мүсіндердің бірнеше ондағаны табылды. Олардың көбісі б. э. бұрынғы VI ғасырдың екінші жартысына, Аттикада иониялық [[Шеберлік|шеберлер]] жұмыс істеген кезге жатады. Бізге аты беймәлім талантты аттикалық бәдізшінің қолынан шыққан кораның мүсіні әмбеге аян. Ол б. э. бұрынғы 530 жыл шамасында парос [[мәрмәр]]інен қашалған, Шебер жүн матадан ұзын пеплос (лыпа) киіп, белін қынай буған қыздың қимыл- сыз қалпындағы кескінін бейнелеген. Оның иығында қалыңдау материалдан тігілген желбегей, лыпасының астынан нәзік сызықтармен тартылған кенеп хитоны байқалады. [[Хитон]]ның төмен қарай төгілген етегі қыздың [[сұңғақ]] пішінін айқындай түседі. Қыз басына сән берген қола шір сақталмаған, құлағында сырғасы болған, сол қолына шір немесе бұтақ ұстап тұрған. Мүсінші мәрмәрда қыздың албыраған жүзін, қиықшалау, баданадай көз жанарын, қиғаш қасы мен сәл езу тарта жымиған ойлы күлкісін таңға- жайып нәзіктікпен жеткізген. Бақырая қараған ашық жанары мен бетінің алмасындағы иірім шұқыры өңіне аңғал пәктік, рухани айқындық береді. Кора бейнесі шынайы шаттығымен, баурап алатын жастық шақ сұлулығымен көз тартады. Мәрмәрдің алтындай жайлы түсі иығына төгілген шашының қызыл күрең реңіне тамаша жарасады. Мүсінге жағылған сыр талғампаз өнерді танытады. Қас-кірпігі қара, көзі мен ерні қоңыр, желбегейінің жиегі жасыл сырмен боялған. Осының бәрі мүсінге [[МерекелерМереке„“|мерекедегідей]] шат-шадыман өң беріп, жайнатып тұр. Иониялық шеберлер жасаған коралар [[аттика]]лық мүсіндерден анағұрлым сезімтал, сәндірек сияқты. Соңғы [[архаика]] кезеңінен жеткен азғана діни мүсіндердің үлгісі — Италияның оңтүстігіндегі грек отары Таренттен табылған мәрмәр тәңірия. Аса сәнді айшықталған тағында жайғасып отырған оның қарапайым да салтанатты келбеті ежелгі шығыс мүсіндерін еске түсіреді. Тәңірияның оң қолында зерен, сол қолында гүлдер немесе жемістер. Мүсінші кімді бейнелегенін айту қиын: [[Гера]] ма, [[Персефона]] ма, әлде [[Афродита]] ма, белгісіз. Тәңірияның өкшесіне түскен ұзын киімінің әдемі күлтелері белгілі бір ырғақпен қайталанып, төгіліп тұр. Бет әлпетінен айбарлы парасат лебі еседі, ал өң-ажары классикалық өнер асқақ бейнелерінің қай-қайсынан да асып түскен. Грек архаикасы [[Мүсіндеме|мүсінінде]], жалпы алғанда, шарттылықтың көптеген белгілері бар. Шеберлер әлі адам денесінің қимыл- қозғалысын батыл бейнелей алмай, көбінесе таза сәндік тақырыптарға ойыса беретін. Алайда, сұлу, жан- жақты дамыған адамды бейнелеу жолы, б. э. бұрынғы V ғасырда реалистік өнердің гүлденуіне алып келген жол бірте-бірте саралана түсті. Архаикалық [[дәуір]]дің монументтік өрнек өнері сақталған жоқ, әйтсе де б. э. бұрынғы VII—VI ғасырларда құмыраларды өрнектеген суреттерге қарап, кескіндеменің даму дәрежесіне ой жүгіртуге болады. Бұлардан полистік құрылыс қалыптасып, [[қолөнер]]лік кәсіп пен теңіз саудасы қаулап өскен тұстағы, эллин отаршылдығының күшейген кезеңіндегі құл иеленушілік қоғамның жаңа көркемдік мүдделері айқын көрінеді. Дүние жүзі жаңа қырынан ашылып, оның [[шекара]]ларының кеңейе түсуі гректерді Ежелгі Шығыс ұлы цивилизацияларының бай мәдениетімен таныстырды. [[Пирамида]]лар мен храмдардың аса қомақтылығы, патша сарайларының таңғажайып сән-салтанаты, [[Монументтік өнер|монументтік]] мүсіндер мен қабырғалық өрнектердің молдығы — осының бәрі Мысыр мен Алдыңғы Азия елдерін аралаған Ежелгі Эллада көпестері мен теңізшілерін қайран қалдырды. Гректердің асқақ қиялын Ежелгі Шығыс халықтарының діни ұғымдарынан туған фантастикалық құбыжықтар дүниесі де баурап алды. Бұлардан эллиндік мифологияның тамаша туындыларына ұқсас нышандар табылды. Грек қалаларының бай [[Құлдық|құл]] иеленушілері [[Металдар|металдан]] жасалған көркем бұйымдарды, ұқыпты айшықталған қару-жарақ пен Шығыс шеберлерінің сәнді маталарын жоғары бағалады. Өнердің осындай шығармаларымен таныстығы грек құмыра өрнекшілеріне зор ықпал жасады. Алайда, олар бұған тікелей көшіру жолымен еліктеген жоқ. Өзге мәдениет жетістіктерін қабылдаған эллин суретшілері оларды өз ойымен байыта отырып, творчестволықпен қайта қорытты. Ежелгі Шығыс [[мифология]]сы бейнелерінің ықпалымен архаикалық құмыра өрнектеу өнерінде арыстан денелі, әйел басты, құс қанатты тылсым [[сфинкс]]тер, қанатты, жылан құйрықты дию-пері адамдар, бүркіт басты, қанатты арыстандар — [[грифон]]дар; өлгендердің аруағы есептелетін адам басты құстар — сиреналар, азуы ақсиған ірбіз басты ғаламат құстар пайда болды. Құмыраларда құдайлар бейнелері және [[Гомер]] эпосындағы [[шайқас]]тар көріністері мен түрлі хайуандар пішіндері: [[бұқа]]лар мен бұғылардың, [[қабан]]дар мен тау текелердің, [[бүркіт]]тер мен су құстарының, [[арыстан]]дар мен ірбіздердің бейнелері жиі кездесті. Мысыр мен Алдыңғы Азия өнерінің сәндік өрнектеріне еліктеу ою-өрнектерді таңдаудан айқын сезіледі. Суретшілер құмыраларды әшекейлеуге мәнерленген құрма жапырақтарын, лотостың гүлдері мен қауызын пайдаланды. Әйтсе де б. э. бұрынғы VIII ғасырдағы геометриялық керамикамен салыстырғанда архаикалық дәуір өрнектерінде сюжетті-хикаялы бейнелерге қарағанда ою-өрнекке орын аз бөлінді.<br />