Уикипедия

Ғалым: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Мақалаларға жөнсіз үлгілер қосу
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''Ғалым''' деп ғылыми методтар арқылы адамзат білімін жетілдіру мен молайтуға үлес қосқан адамды айтамыз. Ол жүйелі түрде фактлер мен деректерді жинайды, оларды қорыта отырып гипотеза және тексеру жүргізеді, сосын сол бойынша ғылыми эксперимент жасап және қорытындыны қайта-қайта нақтылап, жаңа әрі сенімді білімге қол жеткізеді. Демек ғалым болу ғылыммен айналысу ретінде логикалық ойлауды негіз етеді, табиғаттың және қоғамдық өмірдің, адам болмысының нақты, тұрақты заңдарын ашуды көздейді, ол соған дейінгі өз саласынан мол ақпараттық/білімдік мағлұматы болады, ол мәлім ғылыми методтарды пайдаланады, эксперимент жасайды, өлшейді, салыстырады, есептейді, анализдейді, синтездйеді, сөйтіп әр тұжырымы мен қорытындысын нақты [[факт]] пен [[аргумент]]ке негіздейді.
'''Ғалым''' (<big>{{lang-ar|عالِم}}</big> — ''а́лим'') - сөзі арабтың ''а́лим'': (дінді) оқыған, оқымысты адамдарына арнап қолданылатын сөзі.
 
Түрлі ғылымдар философиядан бөлініп шығып, дербес салалар ретінде ғалымдар жағынан шындап зерттеле бастағанына бірнеше ғасыр ғана болғанымен, ғылым мен ғалымның тарихы арыда жатыр. Ежелгі ғалымдар философияны зерттеушілер ретінде "табиғат философтары" деп аталып, жаратылыстану ғылымының негізін қалаған. Осы қатарда [[Фалес]], [[Анаксимандр]], [[Пифагор]], [[Аристотель]] секілді ежелгі грек ойшылдарының болмысы ғалым мағынасын қамтыған.<ref name="Lehoux">{{cite book|last1=Lehoux|first1=Daryn|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature : From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=0226317838|page=39|chapter=2. Natural Knowledge in the Classical World}}</ref>
==Этимология==
{{lang-ar|علم}} '' 'илм'' - білім иелерін '' 'алим'' біздің тілде ғалым деп атайды.
 
Тек ХІХғ бастап қана ғалым (scientist) сөзі теолог, философ, тарихшы сөздерімен қатар қазіргі мағынада нақты қолданыла бастады.<ref name="Cahan Natural Philosophy">{{cite book | editor1-last=Cahan | editor1-first=David | title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science | date=2003 | publisher=University of Chicago Press | location=Chicago, Illinois |isbn=0-226-08928-2}}</ref><ref name = "Lightman2011">{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature : From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=0226317838|page=367|chapter = Science and the Public}}</ref>
Абай шығармаларыңда ғылым сөзі [[хакім]] сөзімен бірге, жарыса қолданылып отырады. Бұл сөздердің негізі бір болғанымен Абайда бұлар танымдағы мағынасы басқаша, өзіндік ерекшеліктері бар дербес ұғымдарға жатады. Абай Отыз сегізінші сөзінде ғылым салаларын өзінше жүйелей саралап отырады да, ғылымның иесі ғалымдар мен хакімдерге ерекше назар аударып, олар жайлы өз түсінігін береді. Абай ғалым ұғымына дүниелік табиғи ғылым мен қоғамдық ғылымдардың жеке саласын жете меңгергендерді жатқызады. Абай нақылияға жүйріктерді ғалым деп білетіндіктен: «...дүниеде ғылыми заһири бар, олар айтылмыштарды нақылия деп атайды, бұл нақылияға жүйріктер ғалым атанады» - деп, өзінше анықтама беріп отыр. Абай сөзімен айтар болсақ, [[ғадалет]], [[махаббат]] сезім кімде көп болса, ол кісі - ғалым, сол ғақил. Біз жанымыздан ғылым шығара алмаймыз: жаралып, жасалып қойған нәрселерді сезбекпіз, көзбен көріп, ақыл мен біліп аламыз - деп толғанысқа түседі. Мұнда Абай [[табиғат]] пен қоғам болмысындағы мәңгі бірге жасасып келе жатқан объективті заңдылықтардың мән-мағынасы адам санасында сәулеленуі арқылы сыры ашылып, мәні танылған құбылыстарды «жарасып, жасалып қойған нәрселер» деп өте дұрыс ұғынып отыр. Ғылым, Абай пікірінше, ғайыптан пайда болатын кездейсоқ құбылыс емес, ол шын дүниенің бойындағы объективті шыңдықтардың біртіндеп ашылып танылуы арқылы жиналып бірте-бірте қорланатын рухани қазына. Мұның иесі – Ғалым. Кімде-кім талмай еңбектеніп, сарыла ізденіп санасын мәні ашылған шындықтармен толықтырып, қорландырып отырса, ғылымның бір саласын жете меңгерген ғалым болуы қиын емес. Ғалым болу әрбір адамның өзіне тікелей байланысты құбылыс. Осы себепті де Абай: «Жамандық көрсен нәфрәтлі, Суытып көңіл тыйсаңыз, Жақсылық керсен ғибрәтлі, Оны ойға жисаңыз, Ғалым болмай немене Балалықты қисаңыз?..», -деп келешек ұрпаққа өз өсиетін айтады.<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref>
 
Қазіргі заманда көптеген ғалымдарда жоғары ғылыми атақ бар. Объектіне қарай ғылым түрлерге бөлінеді, әр түрлері одан ары ұсақ тармақтарға бөлінеді, ғылым түрлері мен тармақтары арасынан түрлі "аралық ғылымдар" пайда болған. Демек соған орай ғалымдар да әртүрлі бағытта зерттеу жасайды.
==Дереккөздер==▼
<references/>
 
Абай Әділет (ғадалет) пен махаббат кімде көп болса, ол кісі - ғалым деген болатын. "Біз жанымыздан ғылым шығара алмаймыз: жаралып, жасалып қойған нәрселерді сезбекпіз, көзбен көріп, ақыл мен біліп аламыз"<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> - дейді. Бұл сөздерден Абай ғалымды классикалық түсінікке сай "философ" мағынасында танығаны байқалады.
{{wikify}}
▲==Дереккөздер==
 
[[Санат:Абай энциклопедиясы]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ғалым» бетінен алынған