Ибн Халдун: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
15-жол:
==Әлеуметтану идеялары==
Элеуметтануды, тек салыстырмалы түрде, заманауи Батыс феномены ретiнде ғана кабылдайтын дәстүрлi үрдіс бар. Алайда Fалымдар элеуметтанумен ерте кезден бастап жэне эртүрлi елдерде айналысты. Буған мысал ретiнде Ибн Халдунды айтуға болады.
Ибн Халдуын өмiр бойы Тунис, Марокко, Испания мен Алжир елдерінде эртYрлi султандарға елшi, патша сарайының баскарушысы мен Fылыми кеңес мүшесi ретінде кызмет еткен. Ол «мемлекет басшылары Кудайдың таңдауы түскен айрыкша жандар емес» деген сенiмi үшiн Марокко елiнде екі жыл түрмеде отырған. Шамамен жиырма жылдай саяси кызмет аткарған соң Ибн Халдун Солтүстiк Африкаға оралып, сол жерде бес жыл бойы тыңғылыкты бiлiм алып, жазушылыкпен айналыскан. Осы уакыт iшiнде жазған екбегімен танымал болып, Каир каласындағы Әл-Азхар мешiтi жанындағы университетте, Ислам бЫм беру орталығында дэріс окыған. Өзінің осынау айрыкша танымалдыкка ие болған дәрiстерiнде элеуметтанушылык ой мен тарихи бакылау арасындағы байланыстык макыздылығын атап керсеткен.
Ибн Халдун 1406 жылы, емiрiнiк соңы кезiнде кептеген идеялары казiргi замандаFы элеуметтанумен сабақтас келетiн шынармалар жинаFын курастырды. Muqaddimah («Мукаддима») екбепн-
де жазFанындай, ибн Халдун езшщ бар кYш-жiгерiн коFамды Fылыми зерделеуге, эмпирикалык
зерттеуге жэне элеуметтiк кубылыстардык себептерiн iздеуге арнады. Ол элеуметпк институт-
тарFа (мысалы, саясат пен экономикаFа) жэне олардык езара карым-катынастарына кеп кекiл
белдi. Ибн Халдун примитивт жэне заманауи коFамдарды салыстыруFа кызыFушылык танытты.
Ибн Халдун зерттеген такырыптардык бiрi - мемлекеттiк курылуы. Онык тужырымдауынша,
«СолтYстiк Африка мемлекеттершщ еркендеуi мен кулдырауы бакташы кешпелтер мен оты-
рыкшы кауымдар арасындаFы элеуметтiк уйымдасудык елеулi айырмашылыктарына пкелей
байланысты» (Alatas, 2011:15). Ибн Халдун асабия ('asabiyyah) уFымына сYЙенiп, мемлекет ка-
лыптасуынык циклдiк теориясын жасады. Асабия - топтык ынтымактастык немесе элеуметпк
уйымшылдык сезiмiн айкындайды. Бул элеуметтiк уйымдасу туралы жалпы Ымдердщ белшут
нен шыFады. Кешпелi кауымдастык асабиянык ('asabiyyah) би1к декгейiне жеткен, соFан сэй-
кес, «калалык аудандардаFы отырыкшы турFындарды жекiп, ез эулеттерш курды» (15). Б1рак
кешпендi кауым орныFып алFан сок, олар да асабиядан айрылып, «асабиясы, яFни ынтымаFы
жоFары баска кешпендi кауымнык шабуылына» тетеп бере алмай, осал топка айналFан (15).
Ибн Халдуннык идеялары мен кейшп элеуметтану теориялары арасында кызыкты уксастыктар
мен айырмашылыктар бар. Б1р жаFынан, ибн Халдуннык «асабиясы» 400 жылдан кейiнгi Эмиль
Дюркгейм секiлдi теорияшылардык екбегiндегi элеуметтiк ынтымактастык тужырымдамасынан
мойны озык тур. Екiншi жаFынан алсак, ибн Халдуннык тарихи циклдердi сипаттауы кептеген
классикалык теорияшылар мойындаFан сызыктык жэне прогрессивтi элеуметпк даму ерекше-
лiктерiне карама-карсы келедк
Ибн Халдун классикалык элеуметтануFа айтарлыктай елеулi улес коса коЙFан жок, алайда бар-
лык Fалымдар, сонык iшiнде ислам Fуламалары онык екбектерш кайтадан зерделеп жаткан-
дыктан, туындыларынык тарихи макызы артуы мYмкiн.
Ибн Халдун түрлі қоғамдардың құрылымдық айырмашылығының себептерін айқындады:
| |||