|
'''Молотов-Риббентроп пакты''' (ресми атауы:''[[АлманияГермания]] мен Кеңестік Социалистік Республикаларының Одағы арасында шабуыл жасаспау туралы келісімі'', «Гитлер-Сталин келісімі» деген аттармен де белгілі) —
Бұл келісім он жыл мерзімге жасалды. Келісімге 1939 жылдың 23 тамызында [[Үшінші Рейх|АлманияГермания]] жағынан сыртқы істер министрі [[Йоахим фон Риббентроп]] пен кеңестік жағынан сыртқы істер халық комиссары [[Молотов, Вячеслав Михайлович|Вячеслав Молотов]] қол қойды. Қол қою рәсіміне [[Сталин Иосиф Виссарионович|Иосиф Сталин]] мен [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] елшісі граф фон дер Шуленбург қатысты. Келісім 1926 жылғы Берлин келісімімен және Рапалло келісімімен байланысты еді. Келісім [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] [[Польша]]мен және Батыс державаларымен келіспеушіліктер пайда болғанда Кеңес Одағының бейтараптығына кепілдік берді. Келісім бойынша Кеңес Одағы патшалық Ресейдің [[Бірінші Дүниежүзілік соғыс]] кезінде айырылып қалған территорияларын [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] қарсылығынсыз қайтарып алуға мүмкіндік алды. Келісімге жасалған қосымша құпия протокол бойынша екі ел [[Орталық Еуропа]]ны өз мүдде аймақтарына бөлісіп алды. [[Финляндия]], [[Эстония]], [[Латвия]] елдері және Польшаның [[Нарев]], [[Висла]] және [[Сан өзені|Сан]] өзендерінен шығыс жатқан бөлігі кеңестік мүдделер аймағына жатқызылды. Оңтүстік-Шығыс Еуропа бойынша бұндай анық демаркация сызығы жасалмады. Кеңес Одағы [[Үшінші Рейх|АлманияГермания]] үшін маңызы төмен [[Бессарабия]] аймағына өзінің мүдделі екенін жариялады. 1941 жылдың 22 маусымында [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] Кеңес Одағына шабуылымен келісім өз күшін жойды.
[[Сурет:MolotovRibbentropStalin.jpg|thumb|1939 жылдың 23 тамызында кеңес-алман шабуыл жасаспау туралы келісіміне қол қойылуы. Қол қойып отырған – Молотов, оның артында Риббентроп, Риббентроптың сол жағында Сталин тұр, оң жағында – Борис Шапошников.]]
== Алғы тарихы ==
[[Адольф Гитлер|Гитлер]] [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] шығысында жатқан елдердің Франциямен тығыз байланыстарын әлсіретуді өз алдына мақсат етіп қойған болатын. Оның жоспары бойынша осы елдер 1918 жылғы Брест-Литовск бейбіт келісіміндегідей қайтадан [[Үшінші Рейх|АлманияғаГерманияға]] тәуелді болып, Кеңес Одағына қарсы болуға тиіс еді. Бірақ 1934 жылғы алман-поляк өзара шабуыл жасаспау туралы келісімге қарамастан және 1936 жылы [[Үшінші Рейх|АлманияныңГерманияның]] [[Румыния]]ға жасаған ұсыныстарына қарамастан бұл саясат сәтсіздікке ұшырады. 1938 жылғы қазан айында Гитлер Польшаға бірге шығысқа қарай [[экспансия]] жасау туралы ұсыныс жасап, Польшаға сол үшін [[Украина]]ның басым бөлігін беруге уәде етті. Бірақ Польша бұл ұсынысты қабылдамай тастады. Сондықтан Гитлердің жалғыз ғана амалы қалды. Ол — әскери күш қолдану арқылы Батыс державаларын араласуға деген еркінен айырып, Шығыс Еуропа елдерін алмандық және кеңестік мүдделер аймағына бөліп тастау.
[[Үшінші Рейх|АлманияГермания]] 1939 жылғы наурыздың 15-де 1938 жылы жасалған [[Мюнхен келісімі|Мюнхен келісімдерін]] бұзып, [[Чехословакия]]ны толығымен басып алғаннан кейін Британия мен Францияның тыныштандыру саясатының толық күйрегені анық болды. Гитлер де өзінің [[Версаль келісімі|Версаль бітімінің]] шарттарын бұза бергеніне көрсеткен Британия мен Францияның төзімділігін олардың әлсіздігінің белгісі деп қабылдады.Ұлыбританияда Черчилльдің жетелеуіндегі консервативті партия оппозициясы үкіметтен гитлерлік Германияның талаптарына икемделе беруді тоқтатуды талап етті. Британия премьер-министрі [[Чемберлен]] Гитлердің ұлттарға байланысты талаптарын орындауға дайын болғанымен, Германияның шығысқа қарай ауқымды түрде кеңеюін Ұлыбританияның ұлы держава ретіндегі жағдайының негізі болып табылатын [[күштер тепе-теңдігі]]не төнген қатер деп қабылдады. Чемберленнің 1939 жылғы наурыздың 31-нде Польшаның тәуелсіздігі туралы берген кепілдігі Ұлыбританияның тәуелсіз Польшаға барынша мүдделі екендігін көрсетті. Сонымен бірге британ үкіметі Кеңес Одағынсыз Еуропада Гитлерге қарсы тиімді әрекет жасаудың мүмкін еместігіне де көз жеткізе бастады. Осы үш держава,Ұлыбритания, Германия және Кеңес Одағы Орталық-Шығыс Еуропада стратегиялық маңызды орынға ие болды және үшеуі де әрқандай қатерден тыс болғысы келді.
Кеңес Одағы Германиядан төнген қатерді болдырмауға тырысып, алғашқы қадамды өзі жасап, 1938 жылғы сәуірдің 18-нде Ұлыбританияға одақ құру туралы ұсынысты алға тартты. Ол келісім бойынша екі ел шабуылға ұшыраған жағдайда бір-біріне көмектесіп, Балтық елдері,Финляндия мен Польшаға көмек беру туралы міндеттеме алуға тиіс болды.
== Келісімнің мақсаты ==
=== [[Үшінші Рейх|АлманияГермания]] ===
Гитлерге бұл пакт батыс Польшаны жаулап алуға мүмкіндік берді. Гитлердің батыс Польшаны жаулап алудағы мақсаты – қауіпті болып көрінген, бүкіл дүниені өзіне қаратуға талпыныс жасап отырған саяси идеологияны жою мақсатымен [[Кеңес Одағына шабуыл жасау]]. Екінші мақсаты – өзінің [[Тіршілік кеңістігі]] туралы арманын жүзеге асыру. Осы бас жоспар Польшаға шабуыл жасаған күннің өзінде бұған Батыс елдері де, Кеңес Одағы да шара қолданбайды деген Гитлердің болжамына негізделген болатын. Гитлердің Вермахттың Бас штабына берген нұсқауынан үзінді:
== Нәтижелері ==
[[Сурет:Map of Poland (1945).png|thumb|265px|Польша территориясының өзгеріске түсуі]]
=== [[Үшінші Рейх|АлманияГермания]] ===
Франция, Ұлыбритания мен Кеңес Одағының арасында әскери одақ құрылуының, яғни Германияның бар жағынан қоршалып қалу қаупі жойылғанда, Гитлер батыс одақтастардың тікелей интервенциясынан қорықпай Польшаға шабуыл жасауға мүмкіндік алды. Бірақ сол екі мемлекет Польшаға берген міндеттемелерін орындаудан бас тартпай отырғандықтан, Германия үшін ең маңыздысы – соғысқа қажетті материалдарды алып отыру үшін Кеңес Одағының бейтарап болуы еді. Оның үстіне Кеңес Одағы сауда-саттық серіктесі әрі маңызды шикізатты жеткізетін транзит елі ретінде ынтымақтасуға дайын тұр еді. Бірнеше экономикалық келісімдердің нәтижесінде тапсыруға тиісті тауарлардың түрі мен мөлшері туралы келісімдер жасалды. Германияның ұсына алатыны негізінен технология мен түрлі машиналар болса, Кеңес Одағы Германияның соғыс экономикасына өте маңызды астық, түсті металдар және мұнай өнімдерін ұсына алды.
Өзара шабуыл жасаспау туралы алман-кеңес келісімі және оған жасалған құпия протокол
АлманияГермания мен КСРО арасындағы бейбітшілік ісін күшейтуге ұмтыла отырып, 1926 жылғы сәуір айында АлманияГермания мен КСРО арасында жасалған бейтараптық туралы келісімнің баптарына негізделе отырып, Алман империялық Үкіметі және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Үкіметі төмендегі келісімге қол жеткізді:
1-ші бап
| 