Португалия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

{{Мемлекет

|Қазақша атауы = Португалия Республикасы

|Атау септігі = Португалия

|Елтаңба = Coat of arms of Portugal.svg

|Ұраны =

|Аудио = A Portuguesa.ogg

|lat_dir =N |lat_deg =39 |lat_min =47 |lat_sec = 0

|lon_dir =W |lon_deg =8 |lon_min =4 |lon_sec =0

|region =

|Картада2 =

|Құрылды =

|Тәуелсіздігін алды = [[Леон Патшалығы]]нан ретінде [[Португалия Корольдігі]]

|Мемлекеттік діні =

|Астанасы = [[Лиссабон]]

|Басшылары = [[Марселу Ребелу ди Соза]]<br>[[Антониу Кошта]]

|Судың үлесі = 0,5

|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны =

|Әуе компаниясы =

|Валютасы = [[Еуро]]

|Интернет үйшігі = [[.pt]] [[.eu]]

|ISO =

|Телефон коды = +351

<!-- |Әнұрансыз =* -->

}}

 

== Саяси жағдайы ==

 

== Географиясы ==

[[Сурет:Pico-HortaFaial.jpg|thumb|left|Португалияның ең биік нүктесі - Монт Пико(Пико аралы)]][[Сурет:Estrela Março 2010-16b.jpg|thumb|Португалиядағы ең биік қырат - Серра-да-Эштрела көрінісі]]Атлант мұхиты жағалауы негізінен ''ойпатты'', ''құмды'', ''аз тілімделген''. Елдің солтүстік бөлігінде ''Месста таулы қыраты'' (ең биік жері — 1991 м, Серра-да-Эштрела), Тежу өзенінің оңтүстігіне қарай ''Португалия ойпаты'', оңтүстік шетінде ''Серра-да-Алгарви аласа таулы өлке'' (биіктігі 902 м-ге дейін) жатыр. Климаты ''субтропиктік'', ''жерортатеңіздік''. Қаңтарда орташа температура 5 — 10С, маусымда 20 — 27С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 400 мм (оңтүстігінде), 800 мм. (солтүстігінде) және 1200 — 2500 мм (тауда). Ірі өзендері — ''Дору'' (Дуэро), ''Тежу'', ''Гвадиана''. Солтүстігінде ''таулы-орманды'', ''күлгін'', оңтүстігінде ''қызыл-қоңыр топырақ'' тараған. Аумағының 5%-ға жуығы [[орман]]. [[Қасқыр]], [[түлкі]], [[сусар]], [[генетта]], [[алжир кірпісі]], көптеген кеміргіштер, [[кесіртке]], [[жылан]], әртүрлі құстар мекендейді. Жағалық сулары балыққа бай. Негізгі табиғи қорлары: [[вольфрам]], [[қалайы]] кен тасы, [[темір]], [[уран]] кен тасы, қоңыр көмір кені.

 

 

=== Ежелгі тарихы ===

Португалия аумағын адамдар [[тас дәуірі]]нен бастап мекендей бастаған. [[Қола дәуірі]]нде елдің солтүстігінде металлургиялық өндіріс дамыды. Б.з.б. 1-мыңжылдықта Португалияға [[кельттер]] келіп қоныстанды. Б.з.б. 4 — 3 ғасырларда [[лузитандар]] көшіп келді. Олар мал шаруашылығымен және егіншілікпен шұғылданды. 5 ғ-да Португалия жері Свевтер корольдігінің құрамына енді. 585 ж. Вестготтар Свевтер мемлекетін өздеріне қосып алды.

 

=== Ортағасырлардағы Португалия ===

713 — 18 ж. Португалияны арабтар мен берберлер басып алып, ''Кордово халифатының'' құрамына кіргізді. 1143 ж. тәуелсіз Португалия корольдігі (астанасы Коимбра) құрылды. 13 ғ-да Португалияда сословиелік монархия орнап, 15 — 16 ғасырларда абсолютизм орнықты. 15-ғасырда португалдар Африканың батыс жағалауын, Мадейра, Жасыл Мүйіс және Азор аралдарын өзіне қаратты. 1500 ж. Бразилияны басып алуға кірісті. Шығыс Африкаға, [[Үндістан]]ға, [[Оңтүстік-Шығыс Азия]]ға экспансиясы күшейді. 1581 — 1640 ж. Испанияның қол астына қарады.

 

=== Жаңа замандағы Португалия ===

[[Сурет:Portuguese colonial war map1.PNG|thumb|left|Африкадағы Португалия отарларының соғысы(1961-74ж.)]]1703 жылдан бастап [[Англия]]ға, 1807 ж. [[Франция]]ға тәуелді болды. 1820 ж. қыркүйекте либералдық конституция күшіне енді. 1822 ж. 7 қыркүйекте Бразилия тәуелсіздігін алды. 1910 ж. 4-қазандағы португал революциясы нәтижесінде монархия құлатылды. [[Бірінші дүниежүзілік соғыс|1-дүниежүзілік соғысқа]] (1916 жылдан бастап) [[Антанта]] жағында қатысты. Соғыстан кейін елде саяси жағдай күрт нашарлап, 1926 ж. 28-мамырда Португалияда әскери диктатура орнады. 1932 ж. шілдедегі төңкерістен кейін фашистік тәртіп орнады. [[Екінші дүниежүзілік соғыс|2-дүниежүзілік соғыстан]] кейін Португалия [[АҚШ|АҚШ-пен]] тығыз әскери-саяси ынтымақ орнатты. 1948 ж. 28-қыркүйекте ''Маршалл жоспарына'', 1949 ж. 4-сәуірде НАТО-ға қосылды. 1950 — 70 ж. елде саяси жағдайлар қайта шиеленісті. Португалияның отарларында ұлт-азаттық қарулы көтерілістер басталды. 1974 ж. сәуірде елде әскерилер көтеріліс жасап, Ұлттық құтқару кеңесін құрды. Отарлардың губернаторлары орнынан алынып, парламент, Ұлттық халық қимылы фашистік партиясы, Қауіпсіздік бас басқармасы таратылды, саяси тұтқындар босатылды, сөз, баспасөз бостандығы жарияланды. Португалияда демократиялық өзгерістер жариялана бастады. 1975 ж. елде мемлекеттік және аграрлық реформалар жүргізілді. Португал үкіметі Африкадағы отарларына толық тәуелсіздік берді. 1976 ж. сәуірде жаңа конституция қабылданды. 1976 жылдан бастап Португалия нарықтық қатынасқа толық көшкен, көппартиялы демократиялық елге айналды.

 

== Экономикасы ==

[[Сурет:Eurozone.svg|thumb|Португалия Еурокеңеске(көкпен боялған) мүше]][[Сурет:Portugal EU.svg|thumb|left|Португалия - ЕО мүшелерінің бірі]]Португалия ''индустриалды-аграрлы'' ел. Елде металл өңдеу, химия, мұнай өңдеу, тігін, балық консервілеу, шарап жасау өндірістері жақсы дамыған. Соңғы жылдары кеме жасау және жөндеу, электр жабдықтары, күкірт қышқылы, тыңайтқыш, тоқыма, аяқ киім өндірісі дамуда. Халқының 20%-ы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. Басты ауыл шаруашылығы өнімдері — астық өнімдері (бидай, күнбағыс), картоп, жүзім, зәйтүн жемісі, ет және сүт өнімдері алынатын мал шаруашылығы дамуда. Елге туризм едәуір табыс әкеледі. Экспортқа тігін және тоқыма өнеркәсібі өнімдерін, шарап тығынын (әлемде алдыңғы орында), ағаш өнімдерін, шарап, аяқ киім, қағаз, балық және балық өнімдерін, электр жабдықтарын шығарады. Сырттан отын-энергия өнімдері, химиялық өнімдер, құрал-жабдықтар, азық-түлік, көпшілік тұтынатын тауарлар әкелінеді. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері 13 840 АҚШ долл. (1997). Негізгі саудадағы серіктестері: Ұлыбритания, Германия, Франция, Италия және АҚШ.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref><ref>Варьяш О.И., Черных А.П., Португалия: дороги истории, М., 1990</ref><ref>Капланов Р.М., Португалия после второй мировой войны 1945 — 1974, М., 1992</ref><ref>История Испания и Португалии, М., 2002</ref>

 

{{дереккөздер}}