|
Қазақ әдебиетінде көркем очерктер [[Ш.Уәлиханов]]тың сапарнамалық очерктерінен басталады (мыс., “Жоңғария очерктері”, “Ыстықкөл сапарының жазбалары”, Б.Майлин, [[М.Әуезов]], С.Мұқановтардың көркем очерктері). Қазақ әдебиетіндегі новелла жанры кеңестік дәуірде дамыды (Ғ.Мүсіреповтің ана туралы новеллалары). Эпостық жанрдың шағын түріне жататын әңгіме жанрында қазақ қаламгерлері жемісті еңбек етті. [[Әуезов]]тің “Қорғансыздың күні” (1921), “Қыр әңгімелері” (1925), “Қаралы сұлу” (1925) әңгімелері қазақ әдебиетіндегі бұл жанрды еур. биікке көтерді. [[Мүсірепов]], Т.Әлімқұлов, т.б. бұл жанрда өндіре жазды. Эпостық орта көлемдегі түрі – повесть қазақ әдебиетінде шынайы көркемділікпен игерілді. Қазақ повестерінің классик үлгілері ретінде [[Әуезов]]тің “[[Қилы заман]]” (1928) және “[[Қараш-қараш оқиғасы]]” (1928) повестерін атауға болады. [[Сәкен Сейфуллин|С.Сейфуллин]]нің “[[Жер қазғандары]]” (1928) қазақ әдебиетіндегі өндіріс тақырыбына арналған тұңғыш повесть. Эпостық шығармалардың поэзиялық жанрына эпикалық поэмалар жатады. [[Абай]]дың “Ескендір”, “Масғұт” поэмалары эпик.-филос. поэманың классик. үлгілері болса, [[Шәкерім Құдайбердіұлы]]ның “Жолсыз жаза”, [[Мағауия Абайұлы]]ның “Медғат – Қасым”, Әбдірахман Абайұлының “Дағыстаны” романтик. сипаттағы эпик. поэмалар қатарынан орын алады. С.Торайғыровтың “Кедей”, “Адасқан өмір” поэмалары реалистік поэмалардың озық үлгілері. Кеңестік дәуірде Сейфуллин, І.Жансүгіров поэмалары бұл жанрды сапалық жаңа биікке көтерді. Эпостық шығарманың мол мүмкіндігін толық танытатын жанр – роман. Бұл жанрда жазылған С.Көбеевтің “Қалың малы” (1912) қазақ романдарының төл басы болып есептеледі. Кеңестік дәуірдегі алғашқы қазақ романдары қатарында 20-жылдары жазылған Ж.Аймауытовтың “[[Қартқожа]]”, “Ақбілек”, “Күнікейдің күнәсі”, Сейфуллиннің тарихи-мемуарлық “Тар“[[Тар жол, тайғақ кешу”кешу]]” (1927), [[Мұқанов]]тың “Адасқандар” (1928), [[Жансүгіров]]тің “Жолдастар” (1935) романдарын атауға болады. Қазақ әдебиетінің дамуы барысында роман жанры сан алуан қырынан дамыды. Соның нәтижесінде қазақ романының тарихи (Ә.Нұрпейісов, “Қан мен тер”), тарихи биограф. ([[Мұқанов]], “[[Аққан жұлдыз]]”, [[Шерхан Мұртаза]], “Қызыл жебе”), тарихи (І.Есенберлин, “[[Көшпенділер]]”, М.Мағауин, “[[Аласапыран]]”; Ә.Кекілбаев, “[[Үркер]]”; С.Сматаев “Елім-ай”; Ә.Әлімжанов, “[[Жазушы]]”), тарихи-филос. (Кекілбаев, “[[Аңыздың ақыры]]”), әлеум.-психол. ([[Әуезов]], “Өскен өркен”), роман-хроника (Есерберлин, “[[Алтын Орда]]”), роман-новелла (Ә.Нұршайықов, “Ақиқат пен аңыз”), публицистик. (Әлімжанов, “Көгілдір таулар”), роман-эссе (Қ.Салғарин, “[[Алтын тамыр]]”) түрлері дүниеге келді. [[Әуезов]]тің “[[Абай жолы]]” эпопеясы қазақ әдебиетіндегі Эпостық жанрдың жеткен биігін әлем әдебиетінде айқын танытты. 2) Ауыз әдебиетіндегі ел қорғаған батырлардың өмірін генеол. тұрғыдан, эпик. сипатта жан-жақты суреттейтін жанрлар тобы. Қазақ ауыз әдебиетінде бұл жанрдағы шығармалар мейлінше мол ұшырасады. Оларды төмендегідей топтарға жіктеуге болады. Қисса-дастандар, лиро-эпостық жырлар, батырлар жыры, тарихи жырлар. Белгілі шығыс сюжеттеріне құрылған дастандар (“Сейфілмәлік”, “[[Бозжігіт]]”, т.б.) қазақ халық ауыз әдебиетіндегі лиро-эпостық жырлар (“[[Қыз Жібек]]”, “Қозы Көрпеш – Баян сұлу”, т.б.), батырлар жыры (“Алпамыс”, “[[Қобыланды]]”, “[[Ер Тарғын]]”, т.б.) кейінгі дәуірде дүниеге келген тарихи жырлар (“[[Арқалық батыр]]”, “Бекет батыр”, т.б.). Егер шығыс сюжетінде жазылған қиссаларда лирик., эпик. сипат діни сипат сарынымен берік астасса, лиро-эпостық жанрларда ғашықтық тақырыбы басты рөл атқарады. Батырлар жырының төркіні түркі тектес халықтарға ортақ көне жырлардан (“[[Алпамыс]]”, “[[Көрұғлы]]”) басталса, “[[Қобыланды]]”, “[[Ер Тарғын]]”, “[[Қамбар батыр]]” жырлары тек қазақ ауыз әдебиетінде ғана кездеседі, одан кейінгі ноғайлы дәуірінде келген жырларда (“Қырымның қырық батыры”) генеалог. сюжет қолдану, тұтастану арқылы батырлардың үлкен бір ұрпағының өмірін қамтиды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref>
== Дереккөздер ==
|
