Еуромайдан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Еуромайдан''' ({{lang-uk|Євромайдан}}) — [[Украин революциясы (2014)|Украинадағы 2014 жылғы революцияға]] алып келген ел астанасы [[Киев]]тің орталығында орын алған көп айға созылған наразылық шаралары<ref>{{кітап|авторы= David R. Marples, Frederick V. Mills|тақырыбы= Ukraine's Euromaidan: Analyses of a Civil Revolution|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=PkPuBwAAQBAJ&pg=PA34|орны= Нью-Йорк|баспасы= Columbia University Press|жыл= 2014|беттері= 9|барлық беті= 190|сериясы= Soviet and Post-Soviet Politics and Society|isbn=9783838267005}}</ref>. Еуромайдан 2013 жылдың 21 қарашасында, украин билігінің Украина мен [[Еуропалық Одақ]]тың арасындағы ассоциация ''(одақтастық)'' туралы келісімге қол қоюға дайындықты тоқтатуына жауап ретінде басталды<ref name="azattyq1">{{Cite web |title=Өзгеріс: Украинадағы "Еуромайдан" толқуы |url=https://www.azattyq.org/a/ukraine-politics-euromaidan-protests/29611269.html |publisher=Азаттық Радиосы|date=2018-11-21|accessdate=2019-01-23}}</ref>.

29—30 қараша күндері шатырлы қалашыққа жайғасқан билік қарсыластары қуылғаннан кейін президент пен үкіметке қарсылық күшейе түсті<ref name="azattyq1" />. Ауқымды наразылық шараларының себебі ретінде елдегі [[әлеуметтік теңсіздік]]тің үлкен деңгейін, бай азаматтар мен кедейлердің арасындағы тұрмыс деңгейі мен табыстарының алшақтығы, атқарушы билік, сот жүйесі мен құқық қорғау органдарында жемқорлықтың кең таралуын атайды.

Билікке наразы адамдар мен милиция арасындағы қақтығыстар 2013 жылдың 1 желтоқсанында орын алды, ол күні биліктің радикалды қарсыластары әкімшілік ғимараттарды басып алып, президент администрациясын басып алуға әрекеттенді. Қақтығыстар 11 желтоқсан күні билік Тәуелсіздік алаңын ({{lang-uk|Майдан Незалежності}}) күшпен тазартуға тырысқан кезде жалғасын тапты<ref name="azattyq2">{{Cite web |title=Киевте милиция "Еуромайдан" акциясын тарата бастады|url=https://www.azattyq.org/a/25196540.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2013-12-11|accessdate=2019-01-23}}</ref>.

2014 жылдың 16 қаңтарында [[Жоғарғы рада]]ның (''рада'' — «кеңес») жаппай тәртіпсіздікке қатысқандарға жазаны қатаңдату туралы және [[Адам құқықтары мен бостандықтары|азаматтық құқықтар мен бостандықтарды]] шектеу туралы заңдарды қабылдауы<ref name="azattyq3">{{Cite web |title=Киевте наразылар жаңа заңға қарсы шеруге шықты|url=https://www.azattyq.org/a/25234699.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-01-19|accessdate=2019-01-23}}</ref> 19 қаңтар күні Киевтегі қақтығыстарға әкеп соқтырды, наразылық шаралары елдің көп бөлігін қамтыды. 19-2019—20 қаңтар күндері жүздеген адам жарақаттанып, қаза тапқандар туралы ақпарат таралды.

Парламенттегі билік қарсыластары Украина билігі елде [[диктатура]] орнатуға ниетті екенін айтып, өзін әшкерелеген Жоғарғы раданың орнына Халық радасын жинауға, президент [[Янукович]]тің қызметін доғаруға және мерзімінен бұрын президент сайлауын өткізуге шақырды. Осыдан кейінгі күндері елдің кейбір аймақтарындағы шеруге шыққан адамдар облыстық әкімшілік ғимараттарын басып алуға көшті. Бұл әрекеттер негізінен Украинаның батыс өңірлерінде жетістікке жетті<ref name="azattyq4">{{Cite web |title=Украин оппозициясы 10 облысты бақылауға алды|url=https://www.azattyq.org/a/25243654.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-01-27|accessdate=2019-01-23}}</ref>, басқа аймақтарда құқық қорғау органдарының тәртіпсіздіктерді тоқтатуға мұршасы жеттітоқтатты.

Президент Виктор Янукович пен паламенттік оппозиция арасындағы бірнеше күнге созылған келіссөздерден кейін билік кері шегінді: Жоғарғы раданың кезектен тыс отырысы шақырылып, 16 қаңтар күні қабылданған бірқатар заңдардың күші жойылды, 2013 жылдың қарашасынан бастап 2014 жылдың қаңтары аралығындағы оқиғаларға қатысқандарға амнистия жарияланды. 28 қаңтар күні премьер-министр [[Николай Азаров]] пен министрлер кабинетінің қызметі доғарылды<ref name="azattyq5">{{Cite web |title=Украина премьер-министрі отставкаға кетті|url=https://www.azattyq.org/a/ukraine_pm_azarov_resigns/25245011.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-01-28|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Бірақ наразылық шаралары бұған қарамастан жалғасын тапты. Билік қарсыластары парламенттік-президенттік билік жүйесі мен 2004 жылғы Конституцияға қайтып оралуды талап ететінін жариялады. 12 ақпан күні Янукович коалициялық үкіметті құруға келісіп, осыған дейін қамауға алынған шаруге қатысушылар бостандыққа шығарылды. 15—16 ақпан күндері билікке наразы адамдар облыстық әкімшіліктерді бұғаттауды доғарып, Кивете көшеге жиналған адамдар Грушевский көшесінің бір бөлігі мен қалалық әкімшілікті босатты<ref name="azattyq6">{{Cite web |title=«Еуромайдан» белсенділері мэрияны босатты|url=https://www.azattyq.org/a/25265395.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-16|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Бүкілукраиндық «Майдан» бірлестігі мен «[[Оң сектор]]» Жоғарғы радаға «бейбіт шабуыл» жасауға дайындық туралы жариялады.

18 ақпан күні жағдай күрт шиеленісіп, жаппай қантөгіске алып келді<ref name="azattyq7">{{Cite web |title=Киевте жараланған журналист қаза болды|url=https://www.azattyq.org/a/25268944.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-19|accessdate=2019-01-23}}</ref><ref name="azattyq1" />. Жоғарғы раданың отырысында оппозиция дереу парламенттік-президенттік билік жүйесіне қайтуды және 2004 жылғы Конституцияны қалпына келтіруді талап етті. Осы уақытта Киевте көшеге жиналғандар мен милиция арасындағы қақтығыс өршіп, жүзден астам адамның өлімініе әкеп соқтырды (оның ішінде белгісіз мергендердің оғынан қаза тапқандар да болды). Батыс Украинадағы жағдай қатты шиеленісіп кетті.

21 ақпан күні Батыс елдерінің қысымымен президент Янукович кері шегініп, оппозициямен дағдарысты реттеу туралы келісімге қол қойды<ref name="azattyq8">{{Cite web |title=Киевте "алдын-ала келісім" жасалғаны хабарланды|url=https://www.azattyq.org/a/25271985.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-21|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Оған сәйкес Украина 2004 жылғы Конституцияға дереу қайтып, ұлттық бірлік үкіметі құрылып, 2014 жылдың желтоқсанына дейін мерзімінен бұрын президент сайлауы өтуі тиіс еді. Билік зорлық-зомбылықтан бас тартып, жақында орын алған жайттарды тергеу қолға алынуы да қарастырылды. Сол күні Янукович КиевтенКиевті тастап, Харьковқа кетіп қалды<ref name="azattyq9">{{Cite web |title=Янукович Киевтен Харьковке кетті|url=https://www.azattyq.org/a/ukraine_yanukovich_leaves_kyiv/25273023.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-22|accessdate=2019-01-23}}</ref>.

Келесі күні, 22 ақпанда Януковичтің өз қызметін доғармайтыны туралы және ол заңға қайшы деп санайтын Жоғарғы раданың шешімдеріне қол қоймайтыны туралы айтқан бейнежазбасы телеарналардың эфиріне шықты. Елдегі жағдайды ол «[[вандализм]], бандитизм және мемлекеттік төңкеріс» деп атады<ref name="azattyq10">{{Cite web |title=Биліктен қуылған Януковичтің қайда екені белгісіз|url=https://www.azattyq.org/a/euromaidan_kiev_ukraine_/25274438.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-23|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Бірнеше сағаттан кейін Жоғарғы рада Януковичтің қызметтен шеттетілгені туралы қаулы қабылдап, мерзімінен бұрын президент сайлауын 2014 жылдың 25 мамырына белгіледі. 23 ақпан күні президент міндеттері Жоғарғы раданың жаңа төрағасы [[Александр Турчинов]]қа жүктелді. Жаңа үкіметті Еуропалық Одақ пен АҚШ мойындады. 27 ақпан күні Украинаның премьерөминситріпремьер-министрі болып [[Арсений Яценюк]] тағайындалып, уақытша үкімет құралдықұрылды<ref name="azattyq11">{{Cite web |title=Украинаның жаңа үкіметіне кіргендер кім?|url=https://www.azattyq.org/a/ukraine_new_government/25280349.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-28|accessdate=2019-01-23}}</ref>.

24 ақпан күні ішкі істер министрі [[Арсен Аваков]] бейбіт азаматтардың жаппай өлтірілуі туралы қылмыстық істің қозғалғаны және осыған байланысты Янукович пен бірқатар лауазымды тұлғаларға іздеу салынатыны туралы ақпарат жариялады<ref name="azattyq12">{{Cite web |title=Виктор Януковичке іздеу жарияланды|url=https://www.azattyq.org/a/25274999.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-24|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Украина Бас прокуратурасының мәліметіне сәйкес, Еуромайдандағы оқиғалар кезінде 2442 адам зардап шеккен. Оның 721 құқық қорғаушылар, қалғаны қарапайым азаматтар. 104 белсенді қаза тауып, 17 құқық қорғаушы өлтірілді. Еуромайданға қатысты істер бойынша 445 адамға айып тағылды, оның ішінде 48 шенеунік пен 228 құқық қорғаушы бар. Соттарға 298 адамға қатысты 195 айыптау актілері жөнелтілді. 59 адам кінәлі деп танылып, 46 адамға қатысты айыптау үкімі жарияланды. Еуромайдан кезінде қылмыстық іс жасаған белсенділердің барлығы [[амнистия]]ланды.