Украин төңкерісі (2014): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
нақтылау |
толықтыру |
||
19-жол:
}}
'''Украин революциясы''', '''Еуромайдан революциясы''' немесе '''Намыс революциясы''' ({{lang-uk|Революція гідності}}) — 2014 жылдың ақпан айындағы [[Украина]] президенті [[Виктор Янукович]] қызметінің доғарылуы мен Украинада орнаған саяси режимнің ауысуына алып келген оқиғалар желісі. Бұған 2013 жылдың 21 қарашасында бастау алған «[[Еуромайдан]]» ({{lang-uk|Євромайдан}}) деп аталып кеткен ел астанасы [[Киев]]тің орталық алаңдарындағы наразылық шерулері себеп болды
== Алғышарттары. Еуромайдан==
30-жол:
2014 жылдың 16 қаңтарында [[Жоғарғы рада]]ның (''рада'' — «кеңес») жаппай тәртіпсіздікке қатысқандарға жазаны қатаңдату туралы және [[Адам құқықтары мен бостандықтары|азаматтық құқықтар мен бостандықтарды]] шектеу туралы заңдарды қабылдауы<ref name="azattyq3">{{Cite web |title=Киевте наразылар жаңа заңға қарсы шеруге шықты|url=https://www.azattyq.org/a/25234699.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-01-19|accessdate=2019-01-23}}</ref> 19 қаңтар күні Киевтегі қақтығыстарға әкеп соқтырды, наразылық шаралары елдің көп бөлігін қамтыды. 19—20 қаңтар күндері жүздеген адам жарақаттанып, қаза тапқандар туралы ақпарат таралды.
Парламенттегі билік қарсыластары Украина билігі елде [[диктатура]] орнатуға ниетті екенін айтып, өзін әшкерелеген Жоғарғы раданың орнына Халық радасын жинауға, президент [[Виктор Янукович]]тің қызметін доғаруға және мерзімінен бұрын президент сайлауын өткізуге шақырды. Осыдан кейінгі күндері елдің кейбір аймақтарындағы шеруге шыққан адамдар облыстық әкімшілік ғимараттарын басып алуға көшті. Бұл әрекеттер негізінен Украинаның батыс өңірлерінде жетістікке жетті<ref name="azattyq4">{{Cite web |title=Украин оппозициясы 10 облысты бақылауға алды|url=https://www.azattyq.org/a/25243654.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-01-27|accessdate=2019-01-23}}</ref>, басқа аймақтарда құқық қорғау органдарының тәртіпсіздіктерді тоқтатты.
Киев орталығындағы қақтығыстар мен ел астанасы мен облыс орталықтарындағы билік органдарын басып алу әрекеттері орын алып, ресми билікпен қатар әрекет ететін билік органдары мен ресми емес күштік құрылымдар пайда бола бастағаннан кейін Украина төтенше жағдайды енгізуге таяп қалды.
41-жол:
18 ақпан күні жағдай күрт шиеленісіп, жаппай қантөгіске алып келді<ref name="azattyq7">{{Cite web |title=Киевте жараланған журналист қаза болды|url=https://www.azattyq.org/a/25268944.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-19|accessdate=2019-01-23}}</ref><ref name="azattyq1" />. Жоғарғы раданың отырысында оппозиция дереу парламенттік-президенттік билік жүйесіне қайтуды және 2004 жылғы Конституцияны қалпына келтіруді талап етті. Осы уақытта Киевте көшеге жиналғандар мен милиция арасындағы қақтығыс өршіп, жүзден астам адамның өлімініе әкеп соқтырды (оның ішінде белгісіз мергендердің оғынан қаза тапқандар да болды). Батыс Украинадағы жағдай қатты шиеленісіп кетті.
21 ақпан күні Батыс елдерінің қысымымен президент Янукович кері шегініп, оппозициямен дағдарысты реттеу туралы келісімге қол қойды<ref name="azattyq8">{{Cite web |title=Киевте "алдын-ала келісім" жасалғаны хабарланды|url=https://www.azattyq.org/a/25271985.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-21|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Оған сәйкес Украина 2004 жылғы Конституцияға дереу қайтып, ұлттық бірлік үкіметі құрылып, 2014 жылдың желтоқсанына дейін мерзімінен бұрын президент сайлауы өтуі тиіс еді. Билік зорлық-зомбылықтан бас тартып, жақында орын алған жайттарды тергеу қолға алынуы да қарастырылды. Сол күні Янукович Киевті тастап, бірінші Харьковқа
Келесі күні, 22 ақпанда Януковичтің өз қызметін доғармайтыны туралы және ол заңға қайшы деп санайтын Жоғарғы раданың шешімдеріне қол қоймайтыны туралы айтқан бейнежазбасы телеарналардың эфиріне шықты. Елдегі жағдайды ол «[[вандализм]], бандитизм және мемлекеттік төңкеріс» деп атады<ref name="azattyq10">{{Cite web |title=Биліктен қуылған Януковичтің қайда екені белгісіз|url=https://www.azattyq.org/a/euromaidan_kiev_ukraine_/25274438.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-23|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Бірнеше сағаттан кейін Жоғарғы рада Януковичтің қызметтен шеттетілгені туралы қаулы қабылдап, мерзімінен бұрын президент сайлауын 2014 жылдың 25 мамырына белгіледі. 23 ақпан күні президент міндеттері Жоғарғы раданың жаңа төрағасы [[Александр Турчинов]]қа жүктелді. Жаңа үкіметті Еуропалық Одақ пен АҚШ мойындады. 27 ақпан күні Украинаның премьер-министрі болып [[Арсений Яценюк]] тағайындалып, уақытша үкімет құрылды<ref name="azattyq11">{{Cite web |title=Украинаның жаңа үкіметіне кіргендер кім?|url=https://www.azattyq.org/a/ukraine_new_government/25280349.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-28|accessdate=2019-01-23}}</ref>.
24 ақпан күні ішкі істер министрі [[Арсен Аваков]] бейбіт азаматтардың жаппай өлтірілуі туралы қылмыстық істің қозғалғаны және осыған байланысты Янукович пен бірқатар лауазымды тұлғаларға іздеу салынатыны туралы ақпарат жариялады<ref name="azattyq12">{{Cite web |title=Виктор Януковичке іздеу жарияланды|url=https://www.azattyq.org/a/25274999.html|publisher=Азаттық Радиосы|date=2014-02-24|accessdate=2019-01-23}}</ref>. Украина Бас прокуратурасының мәліметіне сәйкес, Еуромайдандағы оқиғалар кезінде 2442 адам зардап шеккен. Оның 721 құқық қорғаушылар, қалғаны қарапайым азаматтар. 104 белсенді қаза тауып, 17 құқық қорғаушы өлтірілді. Еуромайданға қатысты істер бойынша 445 адамға айып тағылды, оның ішінде 48 шенеунік пен 228 құқық қорғаушы бар. Соттарға 298 адамға қатысты 195 айыптау актілері жөнелтілді. 59 адам кінәлі деп танылып, 46 адамға қатысты айыптау үкімі жарияланды. Еуромайдан кезінде қылмыстық іс жасаған белсенділердің барлығы [[амнистия]]ланды.
== Революциядан кейінгі Украина ==
{{main|Қырым аннексиясы|Донбастағы соғыс}}
Украинадағы билік ауысқаннан кейін бірнеше күн өткен соң, 27 ақпан күні белгілері жоқ әскерилер Қырым парламенті мен әкімшілік ғимараттарын басып алды. Кейінірек олардың Ресей әскерилері екені белгілі болды. Қырымдағы украин қарулы күштерінен қарсылық кезіктірмеген ресейлік әскерилер бұл аймақты [[Қырым аннексиясы|ешбір шығынсыз өз бақылауына алды]]. 16 наурыз күні халықаралық қауымдастық мойындамаған референдум өткізіліп, дауыс бергендердің 96 % Қырымның Ресей Федерациясының құрамына енгенін қалайтыны жарияланды. [[Еуропа]] елдері, [[АҚШ]], [[Канада]] және [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]нан қолдау тапқан Украина үкіметі халықаралық келісімдердің шарттарын бұзған Ресейді ел аумағына заңсыз басып кіргені үшін айыптады{{sfn|David R. Marples, Frederick V. Mills|2014|беттер=16}}.
Ресей Украина шекарасына жақын аудандарда қарулы күштерді шоғырландыра бастады. Олар артынан Украина қалаларында орын алған тәртіпсіздіктерге қатысы болуы мүмкін деп есептелінеді. 2014 жылдың сәуірінде 200 жуық адамнан құралған топ [[Донецк]] және [[Луганск]] қалаларындағы әкімшілік ғимараттарды басып алып, артынан ол аймақтарда [[Донецк Халық Республикасы]] мен [[Луганск Халық Республикасы]] жарияланды. [[Харьков]] қаласында да осындай жоспарды жүзеге асыру әрекеті сәтсіздікке ұшырады. Ресейлік саяси көшбасшылар Украинада «[[Федерация|федеративтік жүйенің]]» құрылғанын қалайтындарын жариялады{{sfn|David R. Marples, Frederick V. Mills|2014|беттер=16—17}}.
14 сәуір күні Украина президенті қызметін атқарған Александр Турчинов терроризмге қарсы операцияның ({{lang-uk|Антитерористична операція — АТО}}) басталғаны туралы қаулының (№ 405/2014) мәтінін жариялады. Украинаның шығыс бөлігінде 2014 жылдың сәуірінде басталып, әлі күнге дейін созылған қарулы қақтығыс «Украинаның шығысындағы соғыс» ({{lang-uk|Війна на сході України}}) немесе «[[Донбастағы соғыс]]» ({{lang-uk|Війна на Донбасі}}) деп аталады.
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Әдебиет ==
* {{кітап|авторы= David R. Marples, Frederick V. Mills|тақырыбы= Ukraine's Euromaidan: Analyses of a Civil Revolution|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=PkPuBwAAQBAJ|орны= Нью-Йорк|баспасы= Columbia University Press|жыл= 2014|беттері= 9|барлық беті= 190|сериясы= Soviet and Post-Soviet Politics and Society|isbn=9783838267005|ref=David R. Marples, Frederick V. Mills}}
[[Санат:Украина тарихы]]
| |||