== Қазақстанда ==
Өкінішке қарай, [[Қазақстан]] спортшыларының ішінде де допинг қолданғандықтан, спорттан аластатылғандарыаластатылғандары баршылық. Бұл тұрғыда қазақ ауыратлеттерінің, жеңілатлеттерінің, шаңғышыларының және конькишілерінің бастарынан өткен жағдайды айтуға болар еді. 90-шы жылдары бұрын әйгілі жеңілатлет әйел [[Ольга, Шишигина|Ольга Шишигина]]ға «допинг қолданғанқолданған» деп айып тағылып, Жетісудың қырмызы қызғалдағы 1996 жылғы [[Атланта]] [[Олимпиада]]сына қатыса алмады. Бірақ 2000 жылы [[Сидней|Сиднейде]] Олимпиада чемпионы болып, өзінің нағыз аузымен құс тістеген дүлдүл екендігін дәлелдеп шықты. Ал 2007 жылы Қазақстан велоспортының серкелері [[Александр, Винокуров|Александр Винокуров]] пен [[Андрей, Кашечкин|Андрей Кашечкинге]] де «допинг қолданған» деген айып тағылды. Дәл қазір екеуі де өздерінің адал екендіктерін дәлелдеуге тырысуда. Бұл жерде жағдай мүлдем басқаша, себебі екеуінің басына түскен істе саясат басымырақ. Қазақтың нуы мен суынан нәр алып, ұлттық компанияларыныңкомпанияларының қаржысынанқаржысынан жаралған команданың [[қамшы]]ның сабындай қысқа уақыт ішіндегі жетістіктеріжетістіктері мен амбициясы шетелдіктердің (ХалықаралықХалықаралық велоспорт басшыларының) қытығына тиген тәрізді.
== Допинг түрлері ==
=== Стимуляторлар ===
'''Стимуляторлар''' — адамның миына әсер ететін, денесінің жұмысқа деген қабілетін (ойлау қабілетін де, күш-қуатын да) үйлестіретін заттар. СпортшыларСпортшылар мұны шаршағандықтарын басып, күш-қуаттары көпке дейін жоғарыжоғары деңгейде болуы үшін қолданады. Сондай-ақ салмақ қууға да жақсы көмектеседі. Зиянды әсерлері — қан [[қысым|қысымын]] көтереді; ашушаң қылып, күйгелектікке түсіреді; бұған үйренісіпүйренісіп-бейімделіп кету ықтималдығы басым; тамаққа деген тәбетті жоғалтадыжоғалтады; [[жүрек]] қағысына кері әсер етеді; кеуде мен бас ауырады; адамның бойы дірілдейді.<br />
=== Есірткелік анальгетиктер ===
'''Есірткелік анальгетиктер''' — бұл ауырғанды басатын, адам ағзасына қатты әсер ететін заттар. Спортшылар мұны шаршағандарын басып, жарақаттарыныңжарақаттарының ауырғандарын білдірмеу үшін қолданады. Осының арқасында олар жарақаттарына қарамай, жарыс-бәсекені, сайыс-доданы одан әрі жалғастыра береді. Зиянды әсерлері — бұған үйреніп кету ықтималдығы шектеншектен тыс басым; бойыңды ұстай алмай қалуың да мүмкін; ұйқышыл қылады; жүректі айнытады, құстырады; іш қатады; естен танып, құлап қалуың да кәдік. Мұны қолданған спортшыны үш ай ішінде тексерсе, бірден байқалады.
=== Анаболиктер ===
'''Анаболиктер''' — жасанды және табиғитабиғи компонентер, адам ағзасына әсер ететінететін әрекеттері [[тестостерон]] еркек [[гормон|гормонына]] ұқсас. Спортшылар мұны бұлшық еттерін, күштерін және төзімділіктерінтөзімділіктерін арттыру үшін қолданады. Намысты қайрай түседі. Неғұрлым ұзақ және қарқынды түрде жаттығуға қол жеткізуге болады. Зиянды әсерлеріәсерлері:
.еркектер үшін — бүйрекке зақымзақым келтіреді, көкірек қуысы өседі; шаш түсе бастайды, [[аталық жұмыртқа]] қатаяды; белсіздікке (ұрықсыздыққа) және [[импотенция|импотенцияға]] ұрындырады; [[безеу]] басып кетеді; ашушаң болып, [[төсек қатынасы|төсек қатынасына]] деген «тәбет» күшейеді.
Әйелдер үшін — еркекке тән қасиеттер дами бастайды, тіпті бетті түк басады; дауыс ырғағы өзгереді; етеккіретеккір циклі өзгереді; ашушаңдық пайда болады.
Стероидтар алты ай бойы [[ағза|ағзада]] қалып қоятындықтан, зәр арқылы мұндай допинг қолданғандар бірден әшкереленеді.
=== Диуретиктер ===
'''Диуретиктер''' — денеден сұйық шығаратыншығаратын препараттар. Қолданыстағы түрлері: ацетазоламид, хлорталидон, триамтерин. Әлбетте бұлар салмақ қуу үшін қолданылады. Сондай-ақ басқадайбасқадай тыйым салынған препараттарды қолданғандарын білдірмеу үшін кеңінен пайдаланылады. Зәр айдағыш қасиеттерінің арқасында ағзадағы химиялық преператтар сыртқа тез шығарылады. Зиянды әсерлері — сусыздандырады; құрыстырады; басты ауыртады, бас айналады; жүрек айныйдыайныйды; бүйрекке зақым келтіреді.
=== Гормондар ===
Пептидті гормондар және оған ұқсастар — белгілі бір функцияларды (атап айтқанда, қызыл қан тәндерін өндіру мен ауырсынуды) бақылау үшін адам ағзасында пайдаланылған заттар. Жасанды жасалған түрлері де болады. Қолданыстағы түрлері: өсу гормондары, эритропоиетин. Өсу гормондары бұлшық ет пен күшті көбейтеді, жарақаттың тез жазылуы мен жаттығу жұмыстарынан кейін спортшының спорттық бабына тезірек келуіне көмектеседі. Эритропоиетин қанның оттегіні тезірек игеру қабілетінқабілетін арттырады, бұл өз кезегінде спортшының неғұрлым ұзақ және қарқынды түрде жаттығып, бәсекеге түсуіне ықпал етеді. Өсу гормондарын көп пайдалану қолдың, аяқтың, бет пішін мен ішкі органдардыңоргандардың өсуіне кері әсерін тигізеді. Мұны медицинада акромегалия дейді. Эритропоиетинді көп қолдану қанның қоюлануына әкеп соғады, ал бұл өз кезегінде талмалы ауруға, инфарктқа ұшырауға, тіпті өліп кетуге ұласады.
=== Қан допиңы ===
'''Қан допингі''' — бұл спортшының қанының құрамындағы [[эритроцит|эритроциттер]] шамасын арттыру, осылайша қанның [[оттегі|оттегіні]] тезірек игеру қабілеті күшейтіледікүшейтіледі. Қолданыстағы түрлері: спортшыныңспортшының қанына донорлық эритроциттер құю. Сондай-ақ басқа да әдіс-тәсілдері бар: ірі жарыс-бәсекеге дейін екі-үш ай бұрын спортшыдан белгілі бір мөлшердемөлшерде қан алынып (немесе нағыз спорттық бабына келген кезінде алынуы да мүмкін), бұл қан консервіленеді (зертханалықзертханалық жағдайда сақталады), ал нақты керек кезінде әлгі қан ағзаға қайта құйыладықұйылады. Мұны қолданудағы басты мақсат — қанның оттегіні игеруін күшейте түсу. Осындай жолмен қан допингін қолдану адамның ағзасы үр жаңа қалыпқа түскендей етеді. Әрі олар төзімді де, шыдамды бола түседі. ЗияндыЗиянды әсерлері — қан түйіршіктерітүйіршіктері пайда болады; қан айналым жүйесіне жүктеме түседі; аллергиялық реакциялар бүйреккебүйрекке зақым келтіреді; инфекциялық аурулар таралады. Көпке дейін мұны анықтау мүмкін болмай келген, бірақ қазір «ағынды цитометрияцитометрия» мұндай допинг қолданғандарды айна-қатесіз айқындап береді.
=== Фармокологиялық, химиялық және физикалық манипуляциялар ===
'''Фармокологиялық, химиялық және физикалық манипуляциялар''' — бұл зәр анализін бұрмалау үшін әртүрлі әдістерәдістер мен препараттар қолдану. ҚолданыстағыҚолданыстағы түрлері: басқа адамның зәрін пайдалану (өткізу), эпитестостерон және бромантан қолдану. Спортшылар өздерінің зәрлерінің анализінде тыйым салынған препараттар бар екендігін жасыру үшін осындай әрекеттерге барады. Зиянды әсерлері тым аз. Мұны анықтау аса қиын емес, тек тексеруші шектен тыс мұқият болса болғаны.
=== Гендік терапия ===
'''Гендік терапия''' — бұл кейінгі кездегі химиктердің жаңа жетістігі. Cебебі, уақыт өткен сайын өмір бір орында тұрмай, жаңа технологиялартехнологиялар жетілген үстіне жетіле түсуде. Гендік терапия — спортшы ағзасынан оның допинг қолданғандығын білдірмеубілдірмеу мақсатында ойланып шығарылған допинг түрі. Бұл ең әуелі бұлшық еттері сырқырайтын егде жастағы адамдар мен бұлшық еттері зақымданған адамдардыадамдарды емдеу үшін шығарылған жаңа клиникалық сынақ еді. Мұнда сырқат адамның ағзасына синтетикалықсинтетикалық ген енгізіледі. Бұлшық ет тіндерінің «құрылысқұрылыс материалына» айналған синтетикалықсинтетикалық генді бірнеше жылдардан соң табиғи гендерден айыру мүмкін болмай қалады екен. Алайда қазір медицинаныңмедицинаның бұл жетістігі гендік допингке де айналып барады. Мұның артықшылығыартықшылығы синтетикалық ген өнімдері қан айналымына түспейді, енбейді. СондықтанСондықтан қан мен зәрден сынақ алынған кезде мұндай допинг қолданылғанын анықтау мүлде мүмкін емес. Осыған орай WADA ғалымдарға гендік терапияның спортқа енуіне тосқауыл болуларынболуларын өтініп, ұсыныс жасады. ДопингкеДопингке қарсы ірі ғылыми орталықтар осындай допингті бақылау әдістерін зерттеудезерттеуде. Әзірше мұндай допинг қолданған адамдарға қандай зиянды әсерлері тиетіні де дөп басып айқындалмаған.
{{commons|Category:Doping}}
[[Санат:ЕсірткеДопинг]]
[[Санат:Спорт]]
|