Уикипедия

Алматы облысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
ш Сағыныш Намазшамова (т) өңдемелерінен Kasymov соңғы нұсқасына қайтарды
Тег: Rollback
9-жол:
|region = KZ
|облыс орталығы = [[Талдықорған]]
|аудандар саны = 2017
|ауылдық округтер саны =
|кенттік әкімдіктер саны =
44-жол:
}}
{{мағына|Алматы (айрық)}}
'''Алматы облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 224,0 мың км<sup>2</sup>. Облыс аумағында 17 аудан және 3 облыстық бағыныстағы қала ([[Қапшағай]], [[Талдықорған]], [[Текелі]]) бар. Тұрғыны 2 038017 934638 адам (20192018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref> . Әкімшілік орталығы — [[Талдықорған]] қаласы. Алматы облысы батысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], солтүстігінде [[Балқаш көлі]] арқылы [[Қарағанды]], солтүстік-шығысында Шығыс Қазақстан облыстарымен, шығысында [[Қытай]] Халық Республикасымен, оңтүстігінде [[Қырғызстан]] Республикасымен шектеседі.
 
==Тарихы==
Алматы облысының жері ежелден Сақ, Үйсін, Қаңлы тайпаларының, Ұлы жүз қазақтарының атамекені болды. 19 ғ-дың ортасында Жетісуды патшалық Ресей жаулап алды. 1848 ж. 10 қаңтарда отаршылық-әкімшілік құрылым — Ұлы Орда приставтығы құрылды. Ол 1856 ж. Алатау округі аталды. 1867 ж. Түркістан генерал-губернаторлығы құрылғанда қазіргі Алматы облысының бірталай бөлігі Верный уезі атанып, Жетісу облысының құрамына кірді. Сонымен қатар орталығы Верный (Алматы) бекінісі болып белгіленген жаңа облысқа Жаркент, Қапал, Сергиополь, Тоқмақ, Ыстықкөл уездері енді. 1882 — 97 жылдары Жетісу облысы Дала генерал-губернаторлығына қарады. 1897 ж. бастап ол Түркістан генерал-губернаторлығының, 1918 — 24 жылдары Түркістан АКСР-і құрамында болып келді. 1924 ж. Орта Азияда жүргізілген ұлттық-территориялық межелеу нәтижесінде Жетісу облысының қазақ аудандары Қазақ АКСР-іне енді. 1929 — 32 жылдары Алматы округі аталды. 1932 жылдың 10 наурызында Алматы облысы болып қайта құрылды. 1944 ж. 16 наурызда Алматы облысынан Талдықорған облысы бөлініп шықты. Талдықорған облысы 1959 — 67 жылдары Алматы облысы құрамында болып, 1967 ж. 23 желтоқсанда қайта бөлінді. 1997 ж. 22 сәуірде Талдықорған облысы таратылып, оның аудандары Алматы облысына қосылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі "Алматы облысының әкімшілік орталығын көшіру туралы" № 585 Жарлығына сәйкес 2001 жылдан бастап Талдықорған қаласы облыс орталығы болды.
 
 
== Облысты басқарғандар ==
Line 104 ⟶ 103:
 
==Тұрғындары==
Тұрғындарының орташа тығызд. 1 км<sup>2</sup>-ге 7,3 адамнан (1997), тау етегінде (теңіз деңгейінен 500-900 м) 1 км<sup>2</sup>-ге 19 адамнан, Балқаш атырабында 1 км<sup>2</sup>-ге 2,6 адамнан келеді. Олардың 30,3 пайызы (Алматы қаласын қоспағанда) қалада тұрады. Қалалары: [[Алматы]], [[Талдықорған]], [[Қапшағай]], [[Текелі]], [[Талғар]], [[Жаркент]], [[Үштөбе]], [[Үшарал]], [[Қаскелең]], [[Есік]], [[Сарқан]].
 
== Халқы ==
Line 112 ⟶ 111:
{| class="wikitable"
|-
! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!!
|-
|1 322 194
Line 123 ⟶ 122:
|1 603 758
|1 620 696
|1 643 278
|1 804 005
|1 836 162
|}
 
{| class="wikitable"
|-
!2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020 (1 ақпанға)
|-
|1 872643 844278
|1 908804 785004
|1 946836 831563
|1 984873 572374
|1 921909 888362
|1 947946 552627
|1 983984 465518
|21 017922 277107
|2 038 934
|2 057 800
|}
 
=== Этникалық құрамы ===
{|class="standard sortable"
|+Облыс халқының этникалық құрамы<br />(қазіргі таңдағы):
 
! || [[1989 жыл]]ғы <br /> халық саны<ref name="совр">В современных границах Алматинской области, включая бывшую Талды-Курганскую область и исключая Алматы қаласы</ref> || % || [[1999 жыл]]ғы <br />халық саны || % || [[2010 жыл]]ғы <br /> халық саны || %
Алматы облысы халқының жекелеген этностар бойынша саны, 2019 жылдың басындағы мәліметтер]
|-
! ||[[1989 год|1989]],<br> ад.<ref name="совр">В современных границах Алматинской области, включая бывшую Талды-Курганскую область и исключая город Алма-Ата</ref><ref >[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic1989reg-census.htm Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам Казахской ССР]</ref><br> || %<ref name="совр"/> ||[[1999]] ,<br> ад.<ref >[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic1999reg-census.htm Перепись населения 1999 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана]</ref> || % ||[[2009]] , <br> ад.<ref name="перепись2009">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2009-census.htm Перепись населения 2009 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана]</ref> || % ||[[2019 год|2019]], <br> ад.<ref name="оценка2018">[http://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT306055 Численность населения Алматинской области по отдельным этносам на начало 2019 года]</ref>|| %
|| барлығы ||align="right" | 1642917 ||align="right" | 100,00&nbsp;% ||align="right" | 1558534 ||align="right" | 100,00&nbsp;% ||align="right" | 1692951 ||align="right" | 100,00&nbsp;%
|-
|-
|| барлығы ||align="right" | 1642917 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 1558534 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 1807894 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 2038934 || align="right" | 100,00%
|| [[Қазақтар]] ||align="right" | 741737 ||align="right" | 45,15&nbsp;% ||align="right" | 926137 ||align="right" | 59,42&nbsp;% ||align="right" | 1094934 ||align="right" | 64,68&nbsp;%
|-
|-
|| [[Қазақтар]] ||align="right" | 741737 ||align="right" | 45,15% ||align="right" | 926137 ||align="right" | 59,42% ||align="right" | 1223181 ||align="right" | 67,66% ||align="right" | 1469519 || align="right" | 72,07%
|| [[Орыстар]] ||align="right" | 518315 ||align="right" | 31,55&nbsp;% ||align="right" | 339984 ||align="right" | 21,81&nbsp;% ||align="right" | 293445 ||align="right" | 17,33&nbsp;%
|-
|-
|| [[Орыстар]] ||align="right" | 518315 ||align="right" | 31,55% ||align="right" | 339984 ||align="right" | 21,81% ||align="right" | 306383 ||align="right" | 16,95% ||align="right" | 271886 || align="right" | 13,33%
|| [[Ұйғырлар]] ||align="right" | 128057 ||align="right" | 7,79&nbsp;% ||align="right" | 140725 ||align="right" | 9,03&nbsp;% ||align="right" | 155158 ||align="right" | 9,16&nbsp;%
|-
|-
|| [[Ұйғырлар]] ||align="right" | 128057 ||align="right" | 7,79% ||align="right" | 140725 ||align="right" | 9,03% ||align="right" | 144063 ||align="right" | 7,97% ||align="right" | 157655 || align="right" | 7,73%
|| [[Түріктер]] ||align="right" | 18352 ||align="right" | 1,12&nbsp;% ||align="right" | 29448 ||align="right" | 1,89&nbsp;% ||align="right" | 32221 ||align="right" | 1,90&nbsp;%
|-
|-
|| [[Түріктер]] ||align="right" | 18352 ||align="right" | 1,12% ||align="right" | 29448 ||align="right" | 1,89% ||align="right" | 35599 ||align="right" | 1,97% ||align="right" | 37564 || align="right" | 1,84%
|| [[Әзірбайжандар]] ||align="right" | 18922 ||align="right" | 1,15&nbsp;% ||align="right" | 16073 ||align="right" | 1,03&nbsp;% ||align="right" | 19237 ||align="right" | 1,14&nbsp;%
|-
|-
|| [[Әзербайжандар]] ||align="right" | 18922 ||align="right" | 1,15% ||align="right" | 16073 ||align="right" | 1,03% ||align="right" | 14881 ||align="right" | 0,82% ||align="right" | 17617 || align="right" | 0,86%
|| [[Корейлер]] ||align="right" | 18483 ||align="right" | 1,13&nbsp;% ||align="right" | 17488 ||align="right" | 1,12&nbsp;% ||align="right" | 16331 ||align="right" | 0,96&nbsp;%
|-
|-
|| [[Корейлер]] ||align="right" | 18483 ||align="right" | 1,13% ||align="right" | 17488 ||align="right" | 1,12% ||align="right" | 16627 ||align="right" | 0,92% ||align="right" | 14987 || align="right" | 0,74%
|| [[Күрдтер]] ||align="right" | 8966 ||align="right" | 0,55&nbsp;% ||align="right" | 13264 ||align="right" | 0,85&nbsp;% ||align="right" | 15348 ||align="right" | 0,91&nbsp;%
|-
|-
|| [[Күрдтер]] ||align="right" | 8966 ||align="right" | 0,55% ||align="right" | 13264 ||align="right" | 0,85% ||align="right" | 13517 ||align="right" | 0,75% ||align="right" | 15028 || align="right" | 0,74%
|| [[Татарлар]] ||align="right" | 19551 ||align="right" | 1,19&nbsp;% ||align="right" | 15647 ||align="right" | 1,00&nbsp;% ||align="right" | 14620 ||align="right" | 0,86&nbsp;%
|-
|-
|| [[Татарлар]] ||align="right" | 19551 ||align="right" | 1,19% ||align="right" | 15647 ||align="right" | 1,00% ||align="right" | 13513 ||align="right" | 0,75% ||align="right" | 12448 || align="right" | 0,61%
|| [[Немістер]] ||align="right" | 94123 ||align="right" | 5,73&nbsp;% ||align="right" | 18927 ||align="right" | 1,21&nbsp;% ||align="right" | 12835 ||align="right" | 0,76&nbsp;%
|-
|-
|| [[Немістер]] ||align="right" | 94123 ||align="right" | 5,73% ||align="right" | 18927 ||align="right" | 1,21% ||align="right" | 8709 ||align="right" | 0,48% ||align="right" | 8551 || align="right" | 0,42%
|| [[Украиндар]] ||align="right" | 29971 ||align="right" | 1,82&nbsp;% ||align="right" | 13512 ||align="right" | 0,87&nbsp;% ||align="right" | 8942 ||align="right" | 0,53&nbsp;%
|-
|-
|| [[Шешендер]] ||align="right" | 9304 ||align="right" | 0,57% ||align="right" | 6091 ||align="right" | 0,39% ||align="right" | 5891 ||align="right" | 0,33% ||align="right" | 5874 || align="right" | 0,29%
|| [[Шешендер]] ||align="right" | 9304 ||align="right" | 0,57&nbsp;% ||align="right" | 6091 ||align="right" | 0,39&nbsp;% ||align="right" | 6352 ||align="right" | 0,38&nbsp;%
|-
|-
|| [[Өзбектер]] ||align="right" | 736 ||align="right" | 0,04% ||align="right" | 2650 ||align="right" | 0,17% ||align="right" | 3581 ||align="right" | 0,20% ||align="right" | 5252 || align="right" | 0,26%
|| [[Өзбектер]] ||align="right" | 736 ||align="right" | 0,04&nbsp;% ||align="right" | 2650 ||align="right" | 0,17&nbsp;% ||align="right" | 3441 ||align="right" | 0,20&nbsp;%
|-
|-
|| [[Украиндар]] ||align="right" | 29971 ||align="right" | 1,82% ||align="right" | 13512 ||align="right" | 0,87% ||align="right" | 6458 ||align="right" | 0,36% ||align="right" | 3580 || align="right" | 0,18%
|| [[Қырғыздар]] ||align="right" | 1536 ||align="right" | 0,09&nbsp;% ||align="right" | 1231 ||align="right" | 0,08&nbsp;% ||align="right" | 2409 ||align="right" | 0,14&nbsp;%
|-
|-
|| [[Қырғыздар]] ||align="right" | 1536 ||align="right" | 0,09% ||align="right" | 1231 ||align="right" | 0,08% ||align="right" | 2174 ||align="right" | 0,12% ||align="right" | 3736 || align="right" | 0,18%
|| [[Гректер]] ||align="right" | 5016 ||align="right" | 0,31&nbsp;% ||align="right" | 2052 ||align="right" | 0,13&nbsp;% ||align="right" | 1767 ||align="right" | 0,10&nbsp;%
|-
|-
|| [[Гректер]] ||align="right" | 5016 ||align="right" | 0,31% ||align="right" | 2052 ||align="right" | 0,13% ||align="right" | 1535 ||align="right" | 0,08% ||align="right" | 1520 || align="right" | 0,07%
|| [[Дүңгендер]] ||align="right" | 570 ||align="right" | 0,03&nbsp;% ||align="right" | 1542 ||align="right" | 0,10&nbsp;% ||align="right" | 1765 ||align="right" | 0,10&nbsp;%
|-
|-
|| [[Дұңғандар]] ||align="right" | 570 ||align="right" | 0,03% ||align="right" | 1542 ||align="right" | 0,10% ||align="right" | 1608 ||align="right" | 0,09% ||align="right" | 1269 || align="right" | 0,06%
|| [[Поляктар]] ||align="right" | 2909 ||align="right" | 0,18&nbsp;% ||align="right" | 2106 ||align="right" | 0,14&nbsp;% ||align="right" | 1632 ||align="right" | 0,10&nbsp;%
|-
|-
|| [[Поляктар]] ||align="right" | 2909 ||align="right" | 0,18% ||align="right" | 2106 ||align="right" | 0,14% ||align="right" | 1221 ||align="right" | 0,07% ||align="right" | 1023 || align="right" | 0,05%
|| [[Белорустар]] ||align="right" | 4721 ||align="right" | 0,29&nbsp;% ||align="right" | 2053 ||align="right" | 0,13&nbsp;% ||align="right" | 1443 ||align="right" | 0,09&nbsp;%
|-
|-
|| [[Белорустар]] ||align="right" | 4721 ||align="right" | 0,29% ||align="right" | 2053 ||align="right" | 0,13% ||align="right" | 879 ||align="right" | 0,05% ||align="right" | 527 || align="right" | 0,03%
|| басқалар ||align="right" | 40000 ||align="right" | 2,43&nbsp;% ||align="right" | 37791 ||align="right" | 2,42&nbsp;% ||align="right" | 11071 ||align="right" | 0,65&nbsp;%
|-
|| басқалары ||align="right" | 21648 ||align="right" | 1,32% ||align="right" | 9604 ||align="right" | 0,62% ||align="right" | 8074 ||align="right" | 0,45% ||align="right" | 10898 || align="right" | 0,53%
|}
 
Line 276 ⟶ 269:
 
== Алматы облысының аудандары ==
# [[Ақсу ауданы]] - Жансүгіров
# [[Алакөл ауданы]] - Үшарал
# [[Балқаш ауданы]] - Бақанас
# [[Ескелді ауданы]] - Қарабұлақ
# [[Еңбекшіқазақ ауданы]] - Есік
# [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] (Алматы облысы) - Ұзынағаш
# [[Кеген ауданы]] - Кеген
# [[Кербұлақ ауданы]] - Сарыөзек
# [[Көксу ауданы]] - Балпық би
# [[Қарасай ауданы]] - Қаскелең
# [[Қаратал ауданы]] - Үштөбе
# [[Панфилов ауданы]] - Жаркент
# [[Райымбек ауданы]] - Нарынқол
# [[Сарқан ауданы]] - Сарқан
# [[Талғар ауданы]] - Талғар
# [[Ұйғыр ауданы]] - Шонжы
# [[Іле ауданы]] - Өтеген батыр
және облыстық бағынуға ие 3 қала:
*[[Қапшағай]]
*[[Талдықорған]]
*[[Текелі]]
2018 жылғы 2 сәуірде Райымбек ауданы екіге бөлінді: оның құрамынан орталығы Кеген ауылы болып, Кеген ауданы бөлініп шықты. Райымбек ауданының орталығы Нарынқол ауылы болды.
 
 
{| class="wikitable sortable"
|+ Аудандар мен облыстық маңыздағы қалалар
!№
!Атауы
!Халқы,
(адам. 2019 ж.)
!алаңы,
км<sup>2</sup>
!Әкімшілік орталығы
!Халқы,
(адам. 2019 ж.)
|-
|
|'''Аудандар'''
|
|
|
|
|-
|1
|Ақсу ауданы
|39675
|12600
|Жансугуров к.
|6814
|-
|2
|Алакөл ауданы
|69679
|23700
|Үшарал қ.
|17181
|-
|3
|Балқаш ауданы
|30747
|37400
|Бақанас а.
|4135
|-
|4
|Еңбекшіқазақ ауданы
|300427
|8300
|Есік қ.
|33032
|-
|5
|Ескелді ауданы
|46631
|4300
|Қарабұлақ а.
|13066
|-
|6
|Жамбыл ауданы
|166347
|19300
|Ұзынағаш
|39416
|-
|7
|Іле ауданы
|209181
|7800
|Өтеген батыр а.
|15180
|-
|8
|Қарасай ауданы
|270673
|2000
|Қаскелең қ.
|64529
|-
|9
|Қаратал ауданы
|46914
|24200
|Үштөбе қ.
|22989
|-
|10
|Кеген ауданы
|32415
|
|Кеген а.
|5917
|-
|11
|Кербұлақ ауданы
|48860
|11500
|Сарыөзек а.
|12048
|-
|12
|Көксу ауданы
|41578
|7100
|Балпық би а.
|13336
|-
|13
|Панфилов ауданы
|129204
|10600
|Жаркент қ.
|42617
|-
|14
|Райымбек ауданы
|41732
|14200
|Нарынқол а.
|7056
|-
|15
|Сарқан ауданы
|36962
|24400
|Сарқан қ.
|11368
|-
|16
|Талғар ауданы
|196567
|3700
|Талғар қ.
|42810
|-
|17
|Ұйғыр ауданы
|63288
|8787
|Шонжы а.
|17263
|-
|
|'''Облыстық маңыздағы қалалар'''
|
|
|
|
|-
|18
|Талдыкорған қ.
|173213
|
|Талдықорған қ.
|145403
|-
|19
|Қапшағай қ.
|61767
|3654,03
|Қапшағай қ.
|45524
|-
|20
|Текелі қ.
|33074
|
|Текелі қ.
|31958
|}
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Алматы_облысы» бетінен алынған