Алматы облысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ Тег: санат(тар)ын аластады!! |
ш Сагыныш Намазшамова (т) өңдемелерінен Kasymov соңғы нұсқасына қайтарды Тег: Rollback |
||
22-жол:
|минималды биіктігі =
|экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]]
|тұрғыны = {{өсім}} 2
Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref>
|санақ жылы =
|халық саны бойынша орны = 1-ші
|тығыздығы = 9,08
34-жол:
|ЖІӨ жылы =
|жан басына шаққанда ЖІӨ =
|телефон коды = +7
|пошта индекстері =
|ISO 3166-2 коды = KZ-ALM
|add1n =
41-жол:
|сайты = http://zhetysu-gov.kz
|карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Алматы облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}}
|ортаққордағы санаты = Almaty
}}
{{мағына|Алматы (айрық)}}
'''Алматы облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 224,0 мың км<sup>2</sup>. Облыс аумағында 17 аудан және 3 облыстық бағыныстағы қала ([[Қапшағай]], [[Талдықорған]], [[Текелі]]) бар. Тұрғыны 2
==Тарихы==
101-жол:
==Жануарлар дүниесі==
Жазық жерінде қарақұйрық, бөкен, елік, қасқыр, жабайы шошқа, түлкі, борсық, жабайы мысық; кеміргіштерден: ондатр т.б. кездеседі. Таулы бөлігінде: [[барыс]], [[сілеусін]], [[қоңыр аю]], [[ақкіс]], [[арқар]], [[тау ешкі]], [[марал]], [[аққұлақ]], [[бұлғын]]; құстардан: [[дуадақ]], [[үйрек]], [[қаз]], [[қырғауыл]], [[кекілік]], [[аққу]], [[тырна]], тау құры, [[бұлбұл]], [[ұлар]], альпілік қарға т.б. мекендейді. Бауырымен жорғалаушылардан: жылан, тасбақа, кесіртке, зиянды жәндіктерден: қарақұрт, бүйі т.б. кездеседі. Өзен-көлдері мен су айдындарында сазан, маринка, алабұға, аққайраң т.б. балықтар бар.
==Тұрғындары==
Line 297 ⟶ 188:
|}
==Экономикасы==
Алматы облысының экономикалық әлеуеті (потенциал) көп салалы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік пен байланыс және сауда құрылымдарынан тұрады. Өнеркәсіпте электр энергетикасы (1997 ж. жалпы өнеркәсіп өнімдегі үлесі 39,9 пайыз), машина жасау және металл өңдеу (6,5 пайыз), құрылыс материалдары (6,2 пайыз), тамақ өнеркәсібі (38,2 пайыз), ұн, жарма және құрама жем (5,5 пайыз) салалары жақсы дамыған. Облыста жеңіл өнеркәсіп, ағаш өңдеу, фарфор-фаянс өндірістері қалыптасқан. 1991 — 97 ж. өнеркәсіп өнімі 2,6 есе артты. Сонымен қатар қызылша, картоп, көкөніс, бақша жеміс-жидек және жүзім шаруашылықтары айрықша дамыған. Одан тыс мал ш., құс ш., бал, сүт және қымыз өндірістік шаруашылықтары бар. Балқаш, Алакөл к-дерінен сазан, көксерке, табан балық, алабұға ауланады. Алматы облысы Еуропа, Азия және Америка құрлықтарының қырық шақты елімен сауда қатынасын жасайды. Экспортқа шығарылған өнімдерге тері шикізаттары, жүн, аккумулятор, түсті металдар жатады. Сырттан электр аппараттары, есептеу техникасы т.б. құрал-жабдықтар алынады. Қазақстанның ішкі жиынтық өніміндегі облыстың үлесі 6,5 пайыз шамасында (1997).
'''Жетісу бойынша археологологиялық бағыт және бағдар'''
[[Жетісу]] (Алматы облысы) мәдениет және тарихи түрлі ескерткіштердің болуы территорияның туризмнің дамуына қолайлы жерлердің бірі. Жетісуда бір күннің ішінде барлық табиғи зоналарды шөлдерден [[Іле Алатауы|Іле Алатау]]ларына дейін баруға болады. Алматының жанында тарих және мәдениет ескерткіштерінің қатары бар. Бұл бірінші көпсаналы және түрлі образдағы сәулет ескерткіштері: Іле қорғандары және сақтардың алтын бұйымдары, Ұлы Жібек жолындағы ортағасырлы қалалар және қола дәуіріндегі таулы таулы суреттері (петроглифтер).
'''Жетісу территориясындағы ежелгі қоныстар'''
Line 330 ⟶ 228:
[[Тараз]], [[Түркістан]], [[Отырар|Отрар]] ежелгі қалаларына соғатын [[Ұлы жібек жолы]] бойынша саяхат қызықты болып келеді. Жетісуда ең ірі Қоялық қаласының қалдықтры (қазіргі Қойлық ауылы) сақталған. Қаланың құрылыс қалдықтары биіктігі 5-тен 10 м дейін және периметр бойынша бірнеше километрге дейін жетеді. Шығыс Жетісудың қаласының жоспарлануы Батыстан ерекшеленеді. Шығыс Жетісу қалашықтарында қамалдар жоқ, болса да мөлшерімен кіші болады. VII ғасырдан бастап Жетісу қалалары салына басталып, века, олардың көбі X ғасырдан XIII ғасырға дейін салынды. Ортағасырлық қалалар керуен жолдарының бойында пайда болған. Бүгінгі күнге дейін Ұлы Жібек жолының бөліктері сақталды. Мысалы, [[Тараз]] қаласынан Құлан ауылына дейін, одан кейін [[Шу өзені]]нен Шу даласына дейін созылады. Шу өзенінің даласынан шығыс Жетісуға Қастек асуы арқылы жоғарыда орналасқан Қастек қалашығына дейін созылады.
'''«Медеу» стадионы'''
[[Медеу]] – Алматыдан 15 км орналасқан бейнелі шатқалы. Сұлу табиғаттан басқа – ең үлкен жоғарытаулы [[мұз]] айдыны Медеуді – қаланы селден қорғайтын [[инженер]] өнерінің шедеврі Бөгетін көріге болады. Бөгет коллекторының көлемі - 6 000 000 су кубометрі.
Мұз айдынының 1972 жылы 1691,2 биіктікте бүкіл әлемге “сырғанау спортының рекордтарының жиынтығы” деп атайды. Медеу шатқалының жақсы климаты, сәулелі [[радиация]] деңгейі, [[атмосфера]]лық қысым, желсіз, таза мұзды [[өзен]] барлық әлемнің туристерін қызықтырады. Қазақстан мәдениеті және тарихи мемлекеттік ескерткіштер тізіміне енгізілді.
'''"Алтын-Емел" Ұлттық паркі'''
Алматы қаласынан 300 км жердегі жабайы табиғатты сүйетіндерге жер үстіндегі жұмақ ашылып – оң жағалаудағы Іле өзенімен Қапшағай суқоймасынан жоғары орналасқан "Алтын-Емел" ұлттық паркі. Бұл мекен бай және ежелгі тарихымен, сақ мәдениетінің ескерткіштерімен құпиялы болып келеді. Саябақтың аймағында ежелгі керуен жолдары өтіп, қазақ хандарының орындары, Бесшатыр моласы (б.э.д. 3-4 ғасырда), ежелгі таулы суреттері, әуенді фонтаны, Қалқанның Үлкен және Кіші таулары, Қаратау және [[Ақтау]] [[тау]]ларының айлы [[ландшафт]]ары бар “[[Шолақ]]” тауы орналасқан.
Line 338 ⟶ 242:
Әуенді барханды барып, үш биіктіктің біріне көтерілгенді жақсы көретін туристтер Іле Алатауының жотасы көрінісін көре алады. Егер тау дыбыс білдірмесе, келушілер “дыбыс шығаратын”. Ол үшін таудың бағытымен жүгіру қажет. Аяқ астындағы құмды қозғалтып, гуілдеу жүреді. Кейде бархан дыбыстарды білдіруден басқа жерсілкініс әсерін көрсетіп, дірілдейді.
'''Аксу-Жабағалы'''
[[Ақсу]]-Жабағалы қорығы – [[ЮНЕСКО]] қорғауымен [[Орталық Азия]]да жалғыз қорық. 70 жылдан астам таулы ормандарда кесілуден, ал өсімдік әлемі өндіріс қалдықтарымен ластанбаған. Айнала көк шөпке толы. Грейг қызғалдағы Қорық символы ретінде таңдалған. Аксу арнасының табиғаты ерекше – алып арнаның ұзындығы 15 км және тереңдігі 500 м. Табиғатының байлығы және түрлі болуы шамамен 1200 өсімдіктер түрлері, 42 жануарлар түрлері, 238 құстар түрлерін қамтиды.
'''Түрген шатқалы '''
"Түрген сарқырамасы" – Іле-Алатау ұлттық саябақтың құрамында сұлу шатқалында, Алматы облысының туристер баратын орындарының бірі.
Бағыт Алматы қаласының орталығында басталады. Жолы бұрын керуендердің өтетін жолдарында [[Еуропа]]ға шығыстан – Қытайдан және Үндістаннан келетін болған.
Түрген шатқалында 7 сарқырама бар. Адамдар көп баратыны: біріншісі “Аюлы” және екіншісі “Тескенсу”. Алғашқы сарқырама (биіктігі 30 метр) жасыл шыршалар және шыңдар арасындағы бейнелі орында орналасқан. Шатқалда шыңдар жерсілкініс кезінде бөлініп, мұзды кезеңге дейін іздерді сақтаған. “Аюлы” сарқырамасына баратын көпірден жоғары 300 метрде “сұлулық көз” мұзды бұлақты суымен бұлақ орналасқан.
Тескенсу сарқырамасы бұлақтан шамамен 2 сағаттық жерде орналасқан. Негізгі ағынның құлау биіктігі – 40 метрді , ал егер жалпы биіктікті санайтын болсақ – 74 метрді құрайды. Шатқал өзінің Шың-Түргендік жердегі шыршалы алаңды түкті құрайтын шыршаларымен белгілі.
'''Жамбыл мұражайы '''
Алматыдан батысқа қарай [[Жамбыл (Жамбыл ауданы, Алматы облысы)|Жамбыл ауылы]]на дейін – 70 км қашықтықты құрайды. Бағыт [[Алматы]]-[[Ташкент]] жолымен өтеді. Ғасырлар бұрын Қытайдан жерорта теңізіне және Орта Азияға және қайтадан оралатын түйелер жүктерімен, кішкене қоңырауларымен сыңғырлап, белгілі “Ұлы [[Жібек жолы]]мен” өтетін, қазір бұрынғы автобустар жедел өтеді.
[[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]]тан 56 километр жерде автомагистральдан оңтүстікке қарай Жамбыл ауылына жетеді. Жол таудың артында биіктікте сұрғылт граниттен жасалған ескерткіштен басталады. XX ғасырдың 60 жылдарында Жетісудың болашақ губернаторы және орыс әскері подполковнигі Г.А. Колпаковтың жетекшілігімен қазақ әскерімен бірігіп, Ұзынағаштың астындағы Қоқанды хандығын талқандайды. Тарихи жеңістің құрметіне орай алыстан көрінетін монумент салынды. Алматыдан 70 км қашықтықта жол сол бұрылады. Алдарыңызда алмалы саябақтың үстінен сәулелі күмбез Жамбыл кесенесі көрінеді. Теректермен отырғазылған ауылдың бас көшесі ақынның үй-мұражайына әкеледі. 12 бөлмеде экспозициялар орналасып, ғасырлы өмір сүрген халықтың ақынына арналып, оның биографиясымен шығармашылығын сипаттайды. Үй-мұражайдың әйнектерінен кесенеден кейін Майтөбе шоқысының төбесі көрінеді.
Осы жерде Жамбыл жазда күнді жайлауда демалуды жақсы көріп және оны осы жерде жаңа өлеңдерді тудыратын.
'''Жұлдыздай жарқ етіп...'''
Line 343 ⟶ 268:
1861 жылы көктемде қазақтың ағартушысы, географы және этнографы Шоқан Уалиханов, денсаулығына байланысты [[Санкт-Петербург]]тегі қызметін тастап, Жетісу еліне қайтып келеді.
Ол өмірінің соңы 1865 жылға дейін
Әйгілі ғалым Тезек сұлтан ауылынан алыс емес қыратында жерленген. 1881 ж. оның моласына тасты араб және орыс тілдерінде мәтін төсемнің үстіне жазылып, ал 1958 ж. Қазақстан үкіметі моласының жанында ескерткіш орналастырды. Сатылы постаменттің ортасында граниттен бесметрлі қоладан, қызыл әктастан «Шоқан Уалиханов 1835-1865» деген жазылым қойылды. Ескерткіштің оңтүстік-шығыс бөлігінде
Алматыдан [[экскурсия]] бағыты [[Сары-Өзек]] станциясына дейін ( 160 км ), одан кейін шығыс бағытта 15 км-ге дейін жүріп, оңтүстікке бұрылу қажет. Алыс жол Май-Төбе өзенінің бойымен созылып, 10 км кейін таулы суреттермен шатқалға өтіп, 10 км кейін Шанханай ауылына әкеліп, одан 2 км (оңтүстік-шығысқа қарай) жерде ғалым ексерткіші көрінетін жол торабына әкеледі. Ескерткіш – мүсінші Хәкімжан Наурызбаевтың жұмыстарының бірі. Шоқанның денесі қоладан құйылған. Ескерткіш өңделген қара габбродан жасалып, ескерткіштің сыртқы жағында [[Шоқан Уалиханов]]тың суреттері және қазақ ұлттық [[ою]]лар қолданған.
Line 372 ⟶ 297:
*[[Текелі]]
2018 жылғы 2 сәуірде Райымбек ауданы екіге бөлінді: оның құрамынан орталығы Кеген ауылы болып, Кеген ауданы бөлініп шықты. Райымбек ауданының орталығы Нарынқол ауылы болды.
{| class="wikitable sortable"
Line 387 ⟶ 313:
|
|'''Аудандар'''
|
|
|
|
|-
|1
Line 511 ⟶ 440:
|'''Облыстық маңыздағы қалалар'''
|
|
|
|
|-
|18
Line 540 ⟶ 471:
== Сыртқы сілтеме ==
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Алматы_облысы Алматы облысы] в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
{{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}}
{{Алматы облысы}}
[[Санат:Алматы облысы]]
|