Алматы облысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Сагыныш Намазшамова (т) өңдемелерінен Kasymov соңғы нұсқасына қайтарды Тег: Rollback |
Алдыңғы нұсқадағы мәліметтер ескіргендіктен, 2 Тег: Undo |
||
22-жол:
|минималды биіктігі =
|экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]]
|тұрғыны = {{өсім}} 2
Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref>
|санақ жылы =
|халық саны бойынша орны = 1-ші
|тығыздығы = 9,08
34-жол:
|ЖІӨ жылы =
|жан басына шаққанда ЖІӨ =
|телефон коды = +7
|пошта индекстері =
|ISO 3166-2 коды = KZ-ALM
|add1n =
41-жол:
|сайты = http://zhetysu-gov.kz
|карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Алматы облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}}
|ортаққордағы санаты = Almaty
}}
{{мағына|Алматы (айрық)}}
'''Алматы облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 224,0 мың км<sup>2</sup>. Облыс аумағында 17 аудан және 3 облыстық бағыныстағы қала ([[Қапшағай]], [[Талдықорған]], [[Текелі]]) бар. Тұрғыны 2
==Тарихы==
101-жол:
==Жануарлар дүниесі==
Жазық жерінде қарақұйрық, бөкен, елік, қасқыр, жабайы шошқа, түлкі, борсық, жабайы мысық; кеміргіштерден: ондатр т.б. кездеседі. Таулы бөлігінде: [[барыс]], [[сілеусін]], [[қоңыр аю]], [[ақкіс]], [[арқар]], [[тау ешкі]], [[марал]], [[аққұлақ]], [[бұлғын]]; құстардан: [[дуадақ]], [[үйрек]], [[қаз]], [[қырғауыл]], [[кекілік]], [[аққу]], [[тырна]], тау құры, [[бұлбұл]], [[ұлар]], альпілік қарға т.б. мекендейді. Бауырымен жорғалаушылардан: жылан, тасбақа, кесіртке, зиянды жәндіктерден: қарақұрт, бүйі т.б. кездеседі. Өзен-көлдері мен су айдындарында сазан, маринка, алабұға, аққайраң т.б. балықтар бар.
==Өнеркәсібі==
Алматы облысының өндірістік әлеуетін 1 мыңға тарта кәсіпорын танытады, өнеркәсіптегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі - 85,4%, бұл республикадағы жоғары көрсеткіштердің бірі.
Облыс шарап, қант, жеміс-жидек пен көкөніс шырындары, темекі өнімдері, ашытқы, ірі қара терісінен жасалған былғары, гофрирленген картоннан жасалған ыдыс, электр аккумуляторларын шығаруда занимает доминирующее республикада алдыңғы қатарда.
Азық-түлік өнімдерін өңдейтін ірі кәсіпорындар қатарында «Кока Колла», «Эфес Қарағанды», «Хамле», «Адал», «ФудМастер», «Данон», «RG Brands Kazakstan», «Голд Продукт» сияқты танымал әлемдік бренд өнімін өндірушілер бар.
Жеңіл өнеркәсіпте халық тұтынатын тауарлар шығаруға бағытталған кәсіпорындар жұмыс істейді. Сол сияқты ұлттық компаниялар мен республикадағы кәсіпорындарды арнайы киімдермен, аяқ киімдермен қамтамасыз етеді. Мысалы, «ТФ Ажар» ЖШС, «GLASMAN» ЖШС және т.б.
Облыста фармацевтика саласы дамытылуда. 2010-2014 жылдардағы Индустриалды карта шеңберінде бірқатар кәсіпорындар іске қосылды («Dolce», «Элеас», «Аксель және А», «СП «Абди Ибрахим Глобал Фарм», «Kelun-Kazpharm», «Сұлтан» ЖШС).
Облыс қазір құрылыс материалдарымен: кірпіш, қиыршық таспен құм қоспасы, табиғи құм, мәрмәр мен кварц үгіндісі мен ұны, мәрмәр және гранит плиткалары, кәріз люктері, гипсокартон, металл пластик бұйымдары мен металл конструкцияларының жекелеген түрлері, жалпы саны 70-тен астам құрылыс материалдарының түрімен қамтамасыз етілген. Осы саладағы ірі нысанның бірі - «Кнауф ГипсҚапшағай» ЖШС. Өнімі республикада таралады, сол сияқты Қырғыз бен Тәжікстанға экспортталады.
Еліміздегі аккумулятор батареяларын өндіретін бірден-бір кәсіпорын – «Қайнар АКБ» ЖШС. Өнімінің 60%-тен астамы Ресей, Әзербайжан, Қызғыз, Өзбекстан, Беларус, Тәжікстан, Қытай, БАӘ елдеріне экспортталады.
2018 - 2019 жылдары облыста трансұлттық компаниялардың қатысуымен «Маревен Фуд Тянь Шань» (азық-түлік өнімдерін өндіру), «ЛУКОЙЛ Лубрикантс Орталық Азия» (майлау материалдарын өндіру), «Willo Central Asia» (сорғы стансаларын шығару) ЖШС-лары іске қосылды.
==Ірі мәдени нысандары==
'''Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының «Атамекен» тарихи-мәдени орталығы'''
2017 жылы 1 желтоқсанда пайдалануға берілді.
Орталықтың алтын қорына жиналған барлық экспонаттар Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың балалық шағынан бастап тәуелсіз Қазақстанның Көшбасшысына айналған осы күндерге дейінгі жүріп өткен сара жолынан сыр шертеді.
Жалпы көлемі – 3,5000га. Музейдің ішкі көлемі – 1249,5 шаршы метр. Музейлік маңызы бар материалдар саны – 649 Орталық 4 экспозициялық залдан тұрады, 16 орындық конференция залы бар.
'''«Батыр бабалар» мемориалды музейі'''
2017 жылы ҚР Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ашылған. Сыртқы көрінісі киіз үй кейпінде жасалған «Батыр бабалар» музейі ата-баба ерлігіне деген құрмет пен ұлттық рухты көтеру мақсатында салынған.
Музей ғимараты 2016 жылы салынып, 2017 жылдың қыркүйек айында пайдалануға берілді. Ғимараттың жалпы ауданы 4027 шаршы метр.
Музей бөлімдері: 1этажда Сақ дәуірінен ҚР тәуелсіздік алғанға дейінгі кезеңнің тарихы қамтылған тақырыптық бөлімдер орналасқан.
'''«Анаға құрмет» музейі'''
Музей ғимараты 2014 жылы салынып, 2015 жылы іске қосылды. Ғимараттың жалпы ауданы 4987 м2.
Музей бөлімдері: 2 қабатты 2 тақырыптық бөлімдер орналасқан: 1. Қолөнерлік және зергерлік бұйымдар 2. Батыр аналар бөлімі.
Жобалық қуаты: 1 топта 30 адам.
'''Сүйінбай Аронұлының әдеби-мемориалды музейі'''
Сүйінбай ақынның өмірі мен шығармашылығына қатысты материалдарды зерттеу, жинау, насихаттау және сақтау мақсатында 1996 жылы құрылған.
Музей ғимараты 1996 жылы салынды. Ғимараттың жалпы ауданы 618,68 ш/м.
Экспозицияда Сүйінбай ақынның өмірі мен шығармашылығына екі залжәнетоғыз бөлім берілген.
'''Жамбыл Жабаевтың әдеби-мемориалды музейі'''
Ж.Жабаевтың үйі 1938 жылы салынған, 1946 жылы мұражай туралы шешім шығарылып, 1947 жылы пайдалануға берілді.
Жалпы көлемі – 2,5 га. Музейдің ішкі көлемі - 1200 шаршы метр. Музейлік маңызы бар материалдар саны – 3230. Музей 12 бөлмеден тұрады
Мекенжайы: Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Жамбыл ауылы, Жамбыл көшесі, 1 үй.
'''І.Жансүгіровтің әдеби музейі'''
1984 жылы ақын І.Жансүгіровтің 90 жылдық мерейтойына орай ашылған. Музей ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған.
Музей ғимараты 1905-1907 жылдары салынған. 1918 жылдан 1976 жылға дейін Кеңес үкіметінің әртүрлі мекемелері ретінде пайдаланылған. Облыстық «Қосшы» одағының уездік бөлімі, облыстық «Октябрь Туы» газетінің редакциясы, ауылшаруашылық мал ұрықтандыру лабараториясы, 1976-1980 жылдары облыстық өлкетану музейі болған. Музейдің жалпы көлемі – 271 шаршы метр. Экспонаттардың жалпы саны – 6407. Ғимарат сәулет өнерінің ХІХ ғасырдағы үлгісі ретінде мемлекеттік қорғауға алынған.
'''«Саяси қуғын-сүргін құрбандары» музейі'''
ҚР Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында салынған.
Музей ғимараты 2018 жылы желтоқсанда іске қосылды. Ғимараттың жалпы ауданы 535 шаршы метр. Музей бөлімдері:
1. Қазақстандағы 1916-1986 жж. аралығындағы қуғын-сүргін тарихы;
2. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу;
3. «Әділет» тарихи-ағартушылық қоғамы және оның қызметі.
Музей қоры ХХ ғасырдың 20-50-ші жылдары аралығында саяси қуғын-сүргінге ұшыраған азаматтарға қатысты материалдармен толықтыру үстінде.
'''Әбілхан Қастеевтің көркемсурет галереясы'''
2004 жылы, халық суретшісі Әбілхан Қастеевтің 100 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылды.
Жалпы көлемі – 427,65 ш.м. Музейдің ішкі көлемі – 178,84 шаршы метр. Негізгі қордағы маңызы бар материалдар саны – 166. Галерея 9 бөлмеден тұрады.
І топ экскурсияда 10 адамнан құралады.
Мекенжайы: Алматы облысы, Панфилов ауданы, Жаркент қаласы, Юлдашев көшесі, 9 үй.
'''Ұста Дәркембай атындағы қолөнер музейі'''
Жалпы көлемі – 3,0 га
Музейдің ішкі көлемі - 375 шаршы метр.
Музейлік маңызы бар экспонаттар саны – 2437.
Музей 6 экспозиция залынан тұрады.
Мекенжайы: Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Ақши ауылы, Дәркембай даңғылы 1 үй
'''М.Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану музейі'''
1974 жылғы 21 ақпанда «Талдықорған облыстық тарихи-өлкетану музейі» ретінде құрылды. 2011 жылғы 25 қаңтардағы «М.Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану музейі» МКҚК болып қайта құрылып, құрамына 19 музей филиалдары кірді.
Музей ғимараты 1980-ші жылы салынған. Ғимараттың жалпы көлемі 1457 шаршы метр. Экспозиция залдарының көлемі 1091 шаршы метр, қор бөлмесі 120 ш.м.
Экспонат саны: - 24 788, негізі қоры – 11 683
Музей бөлімдері І қабат 2 залдан тұрады:
1. «Жетісудың табиғаты» залы;
2. «Жетісудің көне және ортағасырлық тарихы» залы;
ІІ қабат 4 бөлімнен тұрады:
3. «Қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысы» бөлімі;
4. «Жетісу патшалық Ресей кезеңінде» бөлімі;
5. «Жетісу Кеңес дәуірі кезеңінде» бөлімі;
«Тәуелсіз Қазақстан» бөлімі.
'''Б.Римова атындағы Талдықорған драма театры'''
Б.Римова атындағы драма театры 1975 жылы 4 қарашада ашылды. Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясының бір топ жас түлектері, Қазақстанның халық әртісі Шолпан Жандарбекова театр шымылдығын Ғ.Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» спектаклімен ашты.
2000 жылы 31 тамызда театрға Қазақстанның халық әртісі, Бикен Римова атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты есімі берілді.
2018 жылы 30 қазанда жаңа ғимаратқа көшті.
'''Көркемөнер галереясы'''
Көркемөнер галереясы 2003 жылы құрылған. Негізгі қордағы маңызы бар материалдар саны – 404. Жалпы көлемі – 1011,9 шаршы метр, оның ішінде 10 экпозициялық зал – 674,0 шаршы метр.
Мекенжайы: Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр көшесі, 27А.
==Туристік орындар==
● Алакөл көлі
● Бұрқан Бұлақ (Қазақстандағы ең үлкен сарқырама)
● Алтынемел (ұлттық саябақ, соның ішінде Айғайқұм)
● Көлсай көлдері
● Шарын ()ұлтты саябақ, соның ішінде Шарын шатқалы
● Таңбалы Тас петроглифтері
● Хат Тәңірі шыңы
● Қайыңды көлі
● Балқаш көлі
==Тарихи мәдени ескерткіштер==
'''Жетісу бойынша археологологиялық бағыт және бағдар'''
[[Жетісу]] (Алматы облысы) мәдениет және тарихи түрлі ескерткіштердің болуы территорияның туризмнің дамуына қолайлы жерлердің бірі. Жетісуда бір күннің ішінде барлық табиғи зоналарды шөлдерден [[Іле Алатауы|Іле Алатау]]ларына дейін баруға болады. Алматының жанында тарих және мәдениет ескерткіштерінің қатары бар. Бұл бірінші көпсаналы және түрлі образдағы сәулет ескерткіштері: Іле қорғандары және сақтардың алтын бұйымдары, Ұлы Жібек жолындағы ортағасырлы қалалар және қола дәуіріндегі таулы таулы суреттері (петроглифтер).
==Тұрғындары==
Line 188 ⟶ 297:
|}
'''Жетісу территориясындағы ежелгі қоныстар'''
Line 228 ⟶ 330:
[[Тараз]], [[Түркістан]], [[Отырар|Отрар]] ежелгі қалаларына соғатын [[Ұлы жібек жолы]] бойынша саяхат қызықты болып келеді. Жетісуда ең ірі Қоялық қаласының қалдықтры (қазіргі Қойлық ауылы) сақталған. Қаланың құрылыс қалдықтары биіктігі 5-тен 10 м дейін және периметр бойынша бірнеше километрге дейін жетеді. Шығыс Жетісудың қаласының жоспарлануы Батыстан ерекшеленеді. Шығыс Жетісу қалашықтарында қамалдар жоқ, болса да мөлшерімен кіші болады. VII ғасырдан бастап Жетісу қалалары салына басталып, века, олардың көбі X ғасырдан XIII ғасырға дейін салынды. Ортағасырлық қалалар керуен жолдарының бойында пайда болған. Бүгінгі күнге дейін Ұлы Жібек жолының бөліктері сақталды. Мысалы, [[Тараз]] қаласынан Құлан ауылына дейін, одан кейін [[Шу өзені]]нен Шу даласына дейін созылады. Шу өзенінің даласынан шығыс Жетісуға Қастек асуы арқылы жоғарыда орналасқан Қастек қалашығына дейін созылады.
'''"Алтынемел" Ұлттық паркі'''
Алматы қаласынан 300 км жердегі жабайы табиғатты сүйетіндерге жер үстіндегі жұмақ ашылып – оң жағалаудағы Іле өзенімен Қапшағай суқоймасынан жоғары орналасқан "Алтын-Емел" ұлттық паркі. Бұл мекен бай және ежелгі тарихымен, сақ мәдениетінің ескерткіштерімен құпиялы болып келеді. Саябақтың аймағында ежелгі керуен жолдары өтіп, қазақ хандарының орындары, Бесшатыр моласы (б.э.д. 3-4 ғасырда), ежелгі таулы суреттері, әуенді фонтаны, Қалқанның Үлкен және Кіші таулары, Қаратау және [[Ақтау]] [[тау]]ларының айлы [[ландшафт]]ары бар “[[Шолақ]]” тауы орналасқан.
Line 242 ⟶ 338:
Әуенді барханды барып, үш биіктіктің біріне көтерілгенді жақсы көретін туристтер Іле Алатауының жотасы көрінісін көре алады. Егер тау дыбыс білдірмесе, келушілер “дыбыс шығаратын”. Ол үшін таудың бағытымен жүгіру қажет. Аяқ астындағы құмды қозғалтып, гуілдеу жүреді. Кейде бархан дыбыстарды білдіруден басқа жерсілкініс әсерін көрсетіп, дірілдейді.
'''Жұлдыздай жарқ етіп...'''
Line 268 ⟶ 343:
1861 жылы көктемде қазақтың ағартушысы, географы және этнографы Шоқан Уалиханов, денсаулығына байланысты [[Санкт-Петербург]]тегі қызметін тастап, Жетісу еліне қайтып келеді.
Ол өмірінің соңы 1865 жылға дейін
Әйгілі ғалым Тезек сұлтан ауылынан алыс емес қыратында жерленген. 1881 ж. оның моласына тасты араб және орыс тілдерінде мәтін төсемнің үстіне жазылып, ал 1958 ж. Қазақстан үкіметі моласының жанында ескерткіш орналастырды. Сатылы постаменттің ортасында граниттен бесметрлі қоладан, қызыл әктастан «Шоқан Уалиханов 1835-1865» деген жазылым қойылды. Ескерткіштің оңтүстік-шығыс бөлігінде
Алматыдан [[экскурсия]] бағыты [[Сары-Өзек]] станциясына дейін ( 160 км ), одан кейін шығыс бағытта 15 км-ге дейін жүріп, оңтүстікке бұрылу қажет. Алыс жол Май-Төбе өзенінің бойымен созылып, 10 км кейін таулы суреттермен шатқалға өтіп, 10 км кейін Шанханай ауылына әкеліп, одан 2 км (оңтүстік-шығысқа қарай) жерде ғалым ексерткіші көрінетін жол торабына әкеледі. Ескерткіш – мүсінші Хәкімжан Наурызбаевтың жұмыстарының бірі. Шоқанның денесі қоладан құйылған. Ескерткіш өңделген қара габбродан жасалып, ескерткіштің сыртқы жағында [[Шоқан Уалиханов]]тың суреттері және қазақ ұлттық [[ою]]лар қолданған.
Line 297 ⟶ 372:
*[[Текелі]]
2018 жылғы 2 сәуірде Райымбек ауданы екіге бөлінді: оның құрамынан орталығы Кеген ауылы болып, Кеген ауданы бөлініп шықты. Райымбек ауданының орталығы Нарынқол ауылы болды.
{| class="wikitable sortable"
Line 313 ⟶ 387:
|
|'''Аудандар'''
|-
|1
Line 440 ⟶ 511:
|'''Облыстық маңыздағы қалалар'''
|
|-
|18
Line 471 ⟶ 540:
== Сыртқы сілтеме ==
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Алматы_облысы Алматы облысы] в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
* Алматы облысының инвестициялық мүмкіндіктері https://zhetysu.gov.kz/content/investitsionnye-vozmozhnosti-regiona/
* Алматы облысының ресми сайты https://zhetysu.gov.kz/
|