Аңырақай шайқасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ Тег: VisualEditor Mobile edit Mobile web edit |
Т.Сабыржан (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{
|conflict=Аңырақай шайқасы
|image=
Line 19 ⟶ 20:
|casualties2=25 мың қаза тапты, 8 мың тұтқынға түсті
}}
Аңырақай шайқасы ; желтоқсан 1729 - қаңтар 1730 ) - сериясы аңызға шайқас Қазақ -жоңғар соғыстары . Жоңғар-қазақ соғысының барлық оқиғалары құжаттарда жазылмаған, өйткені қазақтарда ақпаратты берудің жазбаша дәстүрі болмағандықтан, шайқас туралы халық аңызын алғаш рет 1905 жылы қазақ фольклорын зерттеуші және жинаушы А.Диваев жазған
== Тарих ==
===Жауынгерлік орны===
Аңырақай таулары мен Алакөл көлі жоңғар-қазақ қақтығысының бүкіл кезеңінде маңызды стратегиялық нүктелер болды. Осы жерден Шу өзенінің бойымен Сарыс , Қарқаралы және Ұлытау тауларына қол жетімді болды . Әр түрлі таулы ландшафттардың ауысуы атқыштардың шабуылдары мен маневрлер үшін жақсы мүмкіндіктер берді, ал соғыс алаңының жанындағы тоғай ормандары әскерлерді шоғырландыруға мүмкіндік берді.
Шу-Іле аймағының маңызды мәдени және тарихи көрнекті жері - Анирақай шатқалы, онда 1730 жылы көктемде сегіз жылдық қазақ-жоңғар соғысында (1723-1730 жж.) Соңғы шайқас өтті. Бұл хан Әбілқайыр ханның жоғарғы басшылығымен үш жүзден тұратын әскер жеңісімен аяқталды ( 1710-1748) бұрыннан келе жатқан жауды және жоңғарларды олар бұрын жаулап алған Қазақстан аумақтарынан толығымен шығарып жіберу .
=== Тараптардың күштері ===
Қазақ жағында шайқас 30 мың жауынгерге дейін барлық үш жүздің өкілдері қатысты жылы.Көптеген қазақ батырлары, Қанжыгалы Богенбай батыр,Шапырашты Наурызбай, Қабанбай батыр, Санрық Тоқтыбайулы, Барақ Шореқулы, Тортаул Олжабай, Өтеген Өтегұлұлы, Богенбай Бозқосұлы, Ақша Сартұлы, Бопай бий, Ханкелді Срымбетұлы , Алшын Тайлақ , Есеркен Жаманқараұлы , Төле би , Қойгелді батыр, Есберді батыр , Бекжан батыр және басқа атақты батырлар батырлар, ақын Ақтамберді мен Үмбетей жыраулар секілді тұлғалар туған жері үшін бір ту астына жиналады. Үш жүздің біріккен әскеріне Әбілқайыр қолбасшылық етеді.
=== Ұрыс барысы ===
Көктемнің соңында 1729, қазақ әскерлері Мойынкум шөлі және Бүркітті өзендерінің аңғарлары, Шабақты, Қарақоныз, Ырғайты, Шу да жылқыларды дайындап, Хантау тауынын алқабында жонғар отрядымен тоқтатылды. 40 күн ішінде үш жүздің әскері мен жоғар отрядтары Анракай шекарасы және Бұланты-Белеу,Сарыарқаның әртүрлі жерлерінде, Іле өзенінің жағасында бірқатар қақтығыстар болды .
1729 жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы соңғы ірі шайқас Балқаш көлінен оңтүстікке қарай 120 км жерде , Алматыдан солтүстік-батысқа қарай 20 км жерде Анракай ауданында өтті.
25-30 мың атты әскері бар қазақ әскері тактика және физикалық жағынан шайқасқа дайын болды. Қазақтар мен жоңғарлардың шешуші шайқасы Аңырақай тауының етегінде өтті [16].. Бұл шайқасқа қазақ жерінің барлық әйгілі батырлары, би, сұлтандар, құрылтайшылар - үш жүздің өкілдері - Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Қазыбек Бек Тауасарула, Қойгелді, Санрық Тоқтыбайұлы, Барақ Шорекұлы, Райымбек батыр, Тортаул Өтеғай Отегай қатысты. , Бөгенбай Бозкосұлы, Ақша Сартұлы, Бопай би, Кангелді Срымбетұлы, Алшын Тайлақ, Есеркен Жаманқараұлы т.б. Кіші жүз ханы Әбілқайыр ханның басқаруындағы қазақтың біріккен әскері ұзақ жылдар бойғы қақтығыстарда жеңіске жетті. Аңырақай шайқасы қазақ-жоңғар соғыстарының тарихындағы шешуші шайқас болды және оның нәтижесі қазақ жерлерінің тұтастығын сақтау болды. Осы жеңілістен кейін Жоңғария саяси бірлікті жоғалтты, өйткені ойрат тайпалары арасында мемлекет пен азаматтық қақтығыстар басталды.
== Мағынасы ==
Қазіргі қазақ тарихнамасында бұл шайқас фактісін растайтын тарихи дәлелдердің болмауына қарамастан, бұл аңызға айналған шайқасты қазақ әскерінің жеңісі деп санау, сондай-ақ бұл шайқас Жоңғар хандығының ( 1755 ж. Үшінші жоңғар-қытай соғысы кезінде қытай әскерлерімен жойылған) өлімінің басталуы болып саналады .
== Есте сақтау ==
Аңырақай шайқасы туралы танымал аңыздар Батыс Жетісуда жергілікті халық арасында болған, дегенмен, бұл аймақтың Орта Азияның отырықшы ауылшаруашылық елдерінен өте алыстығына байланысты олар сол кездегі орыс, мұсылман және қытай жылнамашыларының назарынан тыс қалды.
Алматы-Бішкек тас жолының 35-ші шақырымында ескерткіш орнатылды, ол түріктің 12 жылдық циклінің жануарлар белгілері бар 12 таспен қоршалған шеңбердің ортасында тұрған екі стеладан тұрады. Ескерткіш екі халықтың қарсыластығын білдіреді. Қазақтар қызыл граниттің жоғарғы стеласымен, ал жоңғар - төменгі сұр стеламен бейнеленген .
==Қосымша мәліметтер==
https://bilim-all.kz/article/4058-Anyraqai-shaiqasy
[[Санат:Қазақстан тарихы]]
[[Санат:Шайқастар]]
==Дереккөздер==
* [[lib.gup.kz/.../cgiirbis 64.exe?...1...Лютерович...|Лютерович О. Г. Тамбалы ландшафты памяти: Путеводитель, Алматы: «Service Press», 2016.]]
* М. Гинатуллин Лингво-краеведческий словарь. — Алматы: «Раритет», 2010.
* [https://books.google.com/books/about/Очерк_казахской_онома.html?id... Т. Джанузаков Очерк казахской ономастики, изд. «Наука» — Алматы, 1982.]
* [https://mektep.kz/userfiles/9d21845451f07c165047ec83b9d6eda7.pdf История Казахстана. Издательство «Мектеп», 2018.]
https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&stable=0
|