Қалайы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Дереккөздер</span>: clean up, replaced: {{Менделеевтін периодтык кестесі}} → {{Менделеевтің периодтық кестесі}} using AWB |
|||
6-жол:
#''ромбылық'' (231,84°С-қа дейін) – тығыздығы 6,52 – 6,56 г/см<sup>3</sup> γ - Sn.
[[File:Cassiterite09.jpg|left|thumb| alt=A.| [[Қалайы кені]]]]
Қалайы б.з-дан 6000 жылы бұрын белгілі болған. Оны өте ерте кезден-ақ әсемдік бұйымдар жасауда пайдаланған. Қалыпты жағдайда химиялық әсерге төзімді келеді, дымқыл ауада, суда өзгермейді, оның сыртында түзілген жұқа берік қабат Қалайыны одан әрі тотығудан қорғайды. Табиғатта негізінен қосылыс күйінде кездеседі. Маңызды өндірістік минералдары: [[касситерит]], [[станнин]]. Өнеркәсіпте қалайыны жоғары температурада қалайылы-тасты ([[касситерит]]) көмірмен тотықсыздандыру арқылы алады: SnO2+C=Sn+CO2. Қалайы сұйытылған қышқылдарда баяу, ал концентрлі [[күкірт]] және [[азот]] қышқылдарында тез ериді.Бұл элемент химиялық тұрғыда өте маңызды болып табылады. Қалайы көптеген құймалардың құрамына кіреді. Әсіресе қалайының, [[мыс]]пен құймасы – қола өнеркәсібі мен техникада және әсемдік заттар жасауда кеңінен қолданылады. Балқыған қалайыға темір қаңылтырды батырып алса, оған қалайы жақсы жұғады. Қалайы жалатқан темір тотықпайды. Сондықтан оны кей жағдайларда темір қаңылтырларды қаптауда қолданады. Ол «ақ қаңылтыр» деп аталады. Қазіргі кезде дүние жүзінде өндірілетін барлық қалайының жартысына жуығы ақ қаңылтыр жасауға жұмсалады. Ақ [[қаңылтыр]]дан консерві қалбырлары жасалады.<ref>Қазақстан Республикасының табиғаты 3 том, 2 бөлім</ref>
Кәдімгі ақ түсті қалайы 14°С-тан төменгі температурада сұр қалайыға айналып, ұнтақ күйге көшеді. Мұны ''“қалайының оба ауруы”'' деп атайды. Қалайы біздің заманымыздан 6000 ж. бұрын белгілі болған, өте ерте кезден-ақ әсемдік бұйымдар жасауда пайдаланылған. Ол қалыпты жағдайда химиялық әсерге төзімді келеді, дымқыл ауада, суда өзгермейді, оның сыртында түзілген жаңа берік қабат қалайыны одан әрі тотығудан қорғайды. Қалайы табиғатта, негізінен, қосылыс күйінде кездеседі. Маңызды өндірістік минералдары: касситерит, станнин. Өнеркәсіпте қалайыны жоғары температурада қалайылы тасты (касситерит) көмірмен тотықсыздандыру арқылы алады: SnO<sub>2</sub>+ C = Sn +CO<sub>2</sub>. Қалайы сұйытылған қышқылдарда баяу, ал концентрлі [[күкірт]] және [[азот]] қышқылдарында тез ериді, көптеген құймалардың құрамына кіреді. Әсіресе, қалайының мыспен құймасы – [[қола өнеркәсібі]] мен техникада және әсемдік заттар жасауда кеңінен қолданылады. Балқыған қалайыға темір қаңылтырды батырып алса, оған қалайы жақсы жұғады. Қалайы жалатқан [[темір]] тотықпайды. Сондықтан қалайы кей жағдайларда темір қаңылтырларды қаптауда қолданылады. Ол “[[ақ қаңылтыр]]” деп аталады. Қазіргі кезде дүние жүзінде өндірілетін барлық қалайының жартысына жуығы ақ қаңылтыр жасауға жұмсалады. Ақ қаңылтырдан консерві қалбырлары жасалады.<ref name="source1">“Балалар Энциклопедиясы”, V-том</ref>
| |||