Отты шеңбер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш «Тынық мұхиты» деген санатты аластады; «Тынық мұхит» деген санатты қосты (HotCat құралыны... |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Pacific_Ring_of_Fire.svg|thumb|right|200px|]]▼
'''Отты шеңбер''' ({{lang-en|Ring of Fire}}) — жанартаулар жиі атқылайтын және жиі жер сілкінетін қауіпті аймақ. Бұл шеңбер Тынық мұхиты алабын қоршап тұрғандықтан, оны "Тынық мұхитының отты шеңбері" немесе "Тынық мұхиттық белдеу" деп те атайды. Отты шеңбер тұрқы жағынан тағаға қатты ұқсайды және 40 мың шақырымға жуық аумақты алып жатыр. Бұл мұхит ойпатының, аралдар доғасы мен жанартаулы тау жоталарының және плиталардың үздіксіз тізбегімен байланысты.▼
[[Сурет:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|right|200px|Тынық мұхиттағы от сақина]]
Су астындағы жер сілкінулерден [[цунами]] пайда болады. Әлемдегі жер сілкінулердің 90 пайызы, үлкен жер сілкіністерінің 81 пайызы отты шеңбердің бойында орын алады. Отты шеңберден кейінгі екінші орында тұрған сейсмикалық аймақ- Жерорта теңіздік ([[Альпі-Гималай]]) белдеуі. Ол Явадан Суматраға дейін, Гималай тауы мен [[Жерорта]] теңізін бойлай Атлант мұхитының шетіне дейін созылып жатыр. Қазақстан мұхиттан алыс орналасқандықтан бізге цунамиден онша қауіп жоқ. Дегенмен, еліміздің оңтүстік және оңтұстік-шығыс бөлігінің жер сілкіну қауіптілігі жоғары.▼
[[Сурет:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|right|200px|Жаһандық жерсілкінісі (1900–2013)EQs M7.0+ (depth 0–69km) : Active volcanoes]]
[[Сурет:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|thumb|right|200px|]]
[[Сурет:Plate_tectonics_map.gif|thumb|right|200px|Тектоникалық кесек картасы, NASA]]
▲'''
▲
==От сақинаның сыры==
Ғалымдар От сақинаны зерттеу арқылы жер бетіндегі [[тектоника]]лық тақталар қозғалысын анықтайды. 1912 жылы Неміс ғалымы [[Альфред Вегенер]] ең алғаш [[Жер қозғлысы теорияы]]н ұсынды. Вегенердің айтуынша, құрлықтар ауыр материалдардың үстіндегі жеңіл жартастардан құралған. Ол суда жүзген алып заттар секілді материктер тұрақты қатып қалған емес, ақырын қозғалады деген болжам жасады. Кейін ғалымдар Вегенердің көптеген идеялары дәл осы От сақинаға сай келетінін анықтады. Сөйтіп олар тақталар тектоникасы деп аталатын теорияны жасады. Тақталар тектоникасы бойынша, жер беті қалыңдығы сексен шақырым болатын көптеген үлкен тақталардан немесе жартастардан тұрады. Тақталар жүзіп, жыл сайын бірден он сантиметрге дейінгі жылдамдықпен баяу қозғалады. Бұл адам тырнағының өсу жылдамдығымен бірдей деген сөз.
От сақинасында Жер тақталары үшін жаңа материал үнемі жасалып отырады, өйткені [[магма]] деп аталатын ыстық сұйықтық Жердің ортасынан мұхит түбіне дейін ағады. Жер бетіндегі барлық тақталар жаңа материалға орын қалдыру үшін аздап қозғалуға тиіс болады. Тақталар бір-бірінен алыстауы, немесе бір-біріне қарай қозғалып, бірінің ішіне бірі енуі мүмкін. Олар бір-біріне тиіскенде, бір тақта екіншісінің астына кіреді. Бұл [[процесс]] [[субдукция]] деп аталады. Субдукция жер сілкіністерін жиі тудырады. Сондай-ақ, астынғы тақта аса жоғары температура салдарынан еруі мүмкін. Осы процесс себебінен От сақинасында байқалатындай, пайда болған магма Жер бетіне көтеріліп, [[Жанартау]] болып атқылауы мүмкін.
==Қызықты деректер ==
* Жер шарының біраз жерін алып жатқан Тынық мұхиттық және Жерорта теңіздік екі сейсмикалық белдеуде жер сілкіністерінің 90 пайызы орын алады.
* Тынық мұхиттық белдеу Американың батыс жағалауын бойлай, шығысқа қарай және Австраияның солтүстігін, сондай-ақ Азияның шығыс жағалауын қамтиды. Жалпы жер сілкіністренің 68 пайызы осы Тынық мұхиттық белдеуде болады<ref>.ТАУЛАР, ЖАНАРТАУЛАР. ҮҢГІРЛЕР — Алматы: «Аруна» баспасы</ref>
It may also result in the bottom plate melting due to the extreme temperatures under the top plate. The magma created in this process can rise to the Earth’s surface and come out through volcanoes, as can be seen along the Ring of Fire.
== Дереккөздер ==
| |||