Аюка хан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Arystanbek (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
66-жол:
| Commons =
}}
'''Аюке (Аюка) хан''', Аюши (1646 – 1724) – [[Еділ]] [[қалмақтар]]ының төртінші бас тайшысы (1672-1690), тұңғыш қалмақ ханы (1690-1724). Моншақтың үлкен ұлы әрі мирасқоры, Шукур-Дайчиннің немересі.
==Өмірбаяны==
1670 жылы қазақ жерiне басып кiрген.1673 жылы ақпанда Ресей патшасының қол астына кiргендiгi жөнiнде ант бередi.Аюкенiң атты әскерi Қырым соғысында орыстар жағында болады.1681 жылы орыс әкiмшiлiгi оған дуанбасы атағын бередi.1682-1683 жылдары Аюкенiң әскерi Ресей үстемдiгiне қарсы көтерiлген башқұрт көтерiлiсшiлерiн қырғынға ұшыратады.Орыс әскерлерiне арқа сүйеп,түрiк сұлтандарына,Солтүстiк Кавказға,Қазақ,Түрiкмен хандықтарына қарсы жорықтар жасайды.1696 жылы орыс әскерiмен бiрге Азау(Азов) қамалын алады.Сенiмдi қызметi үшiн Петр I оған алтын қылыш тарту еткен.Аюке таққа мұрагерi етiп ұлдарының кенжесi Серен Дондукты қалдырған.▼
Болашақ қалмақ ханы балалық шағын Жоңғарияда өткізген. Туған кезіндегі есімі "Аюши" еді (ұзақ өмір буддасы Амитаюсаның қысқартылған аты), алайда орыс тарихына Аюка ретінде енді. 1654 жылы атасы Дайчинмен Еділдің бойына жетті. 1672 жылы әкесі Моншақтың өлімінен кейін туыстарының көмегімен Қалмақ ордасының бас тайшысы атанды.
Аюка Еділ қалмақтарын біріктіріп, өз иеліктерінің аумағын біраз кеңейтті. Жоңғариядан көшіп келген бір топ торғауыттар Аюканың билігін мойындап, Қалмақ ұлысының санын арттырды.
▲1670 жылы қазақ жерiне басып кiрген. 1673 жылы ақпанда Ресей патшасының қол астына кiргендiгi жөнiнде ант бередi. Орыс әскеріне арқа сүйеп, түрік сұлтанына, Солтүстік Кавказ тұрғындарына, Қазақ, Түрікмен, Хиуа хандықтарына қарсы жорықтар жасады.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Аюкенiң атты әскерi Қырым соғысында орыстар жағында болады. 1681 жылы орыс әкiмшiлiгi оған дуанбасы атағын бередi. 1682-1683 жылдары Аюкенiң әскерi Ресей үстемдiгiне қарсы көтерiлген башқұрт көтерiлiсшiлерiн
1690 жылы Далай лама қалмақ тайшысы Аюкаға хандық титул мен мөрді ұсынды.
Еділдің төменгі ағысындағы билігін нығайту мақсатында ресей билігі Аюканының және оның одақтастары болған дербет тайшылары мен нойондарының әскерін Астрахан (1705-1706), Булавин (1707-1709) көтерілістерінде, Солтүстік соғыс (1700-1721) барысында кеңінен қолданды.
Аюке таққа мұрагерi етiп ұлдарының кенжесi Серен Дондукты қалдырған.
==Дереккөздер==
| |||