Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
46-жол:
Байырғы [[Ұлы Жібек Жолы]]нда жатқан Шынжаңның ерте заман мәдениет жұрттары, мыңүйлері, архитектуралары, қабірлері, петроглифтерінің ірілері 300-ге таяу. Бұдан сырт 22 жаратылыстық қорық бар. Ертедегі қала қалдықтарының ішінде ең атақтылары — [[Ярғұл]], [[Едіқұт]], [[Кроран]], [[Көтең]], [[Шаты]] қала харабалары. Шатыдағы қала ойраны алғашында үйсіндерге жазғы астана, артынан [[Түрік қағандығы]] маңызды қала болып, [[Шыңғыс хан]] жағынан күйретілген.
== Жағрапиясы ==▼
[[Еуразия]] құрлығының кіндігінде жатқан Шыңжаңның жер аумағы {{formatnum:1660000}} км<sup>2</sup> астам. Яғни бүкіл Қытай аумағының алтыдан бірін құрайды. Шет елдермен шекара ұзындығы {{formatnum:5400}} км асады. Солтүсті мен солтүстік шығысында [[Алтай]], батыс ортасында Тәңір ([[Тянь-Шань]]), оңтүстігінде әйгілі Такла Макан шөлі мен [[Кинлунь]] таулары тұр. Тәңіртаудың солтүстігінде Жоңғар, оңтүстігінде Тарым ойпаты бар. 750 неше өзені бар Шыңжаңның жер беті суының жылдық ағыс мөлшері — {{formatnum:88400000000}} м<sup>3</sup>. Өзендері ішінде ең үлкені [[Іле]] мен [[Ертіс]]. Қалғандары — [[Тарым]], [[Қарашәрі]], [[Үліңгір]], [[Манас]] сықылды орташа не шағын өзендер. Ұзындығы {{formatnum:2179}} км келетін Тарым ертеде [[Лоп көлі]]не құяды екен. Қазір [[Тітіма көлі]]не де жетпейді. Оның орта шенін бітік [[тораңғы]] орманы жапқан. Шыңжаң асқарларында {{formatnum:18600}}-ден астам мұздық бар. Аумағы 1 км<sup>2</sup> асатын көлінің саны 139.▼
Тұщы [[Бағраш көлі]]нен жылына мың тоннадан астам балық ауланады. Бағраш қамысқа да бай. Айдынкөл теңіз деңгейінен 155 метр төменде жатыр. Боғда көлі теңіз деңгейінен екі мың метрдей биікте тұр. Солтүстік Шыңжаңда бұдан сырт Сайрам, Қанас секілді тамаша көлдер бар. Қытайдағы ең үлкен ойпат — [[Тарым ойпаты]] (Тұрпан). Екінші үлкен ойпат — [[Жоңғар ойпаты]]. 380 мың шаршы шақырымдық бұл ойпаттың ортасында Құбының құмы жатыр. Қытайдағы шөлдердің 60 пайызы (430 мың 400 шаршы шақырымы) — Шыңжаңда. Қытайдағы екінші үлкен ({{formatnum:48800}} км<sup>2</sup>) шөл Жоңғар кіндігіндегі [[Құрбантүнгіт]].▼
==Халығы==
{| class="wikitable sortable" style="float:
!style="text-align:center;" colspan="3"| Шыңжаң Ұйғыр автономиялық <br />ауданның ұлттық құрамы, 2015 ж.
|-
Line 68 ⟶ 63:
| style="text-align:left;"| [[қырғыздар]] || 202,200 || 0.88%
|-
| style="text-align:left;"| [[моңғолдар]]
|-
| style="text-align:left;"| [[тәжіктер]] және [[памирліктер]] || 50,100 || 0.21%
Line 94 ⟶ 89:
| style="text-align:left;"| Қалғандар || 129,190|| 0.600%
|}
▲== Жағрапиясы ==
▲[[Еуразия]] құрлығының кіндігінде жатқан Шыңжаңның жер аумағы {{formatnum:1660000}} км<sup>2</sup> астам. Яғни бүкіл Қытай аумағының алтыдан бірін құрайды. Шет елдермен шекара ұзындығы {{formatnum:5400}} км асады. Солтүсті мен солтүстік шығысында [[Алтай]], батыс ортасында Тәңір ([[Тянь-Шань]]), оңтүстігінде әйгілі Такла Макан шөлі мен [[Кинлунь]] таулары тұр. Тәңіртаудың солтүстігінде Жоңғар, оңтүстігінде Тарым ойпаты бар. 750 неше өзені бар Шыңжаңның жер беті суының жылдық ағыс мөлшері — {{formatnum:88400000000}} м<sup>3</sup>. Өзендері ішінде ең үлкені [[Іле]] мен [[Ертіс]]. Қалғандары — [[Тарым]], [[Қарашәрі]], [[Үліңгір]], [[Манас]] сықылды орташа не шағын өзендер. Ұзындығы {{formatnum:2179}} км келетін Тарым ертеде [[Лоп көлі]]не құяды екен. Қазір [[Тітіма көлі]]не де жетпейді. Оның орта шенін бітік [[тораңғы]] орманы жапқан. Шыңжаң асқарларында {{formatnum:18600}}-ден астам мұздық бар. Аумағы 1 км<sup>2</sup> асатын көлінің саны 139.
▲Тұщы [[Бағраш көлі]]нен жылына мың тоннадан астам балық ауланады. Бағраш қамысқа да бай. Айдынкөл теңіз деңгейінен 155 метр төменде жатыр. Боғда көлі теңіз деңгейінен екі мың метрдей биікте тұр. Солтүстік Шыңжаңда бұдан сырт Сайрам, Қанас секілді тамаша көлдер бар. Қытайдағы ең үлкен ойпат — [[Тарым ойпаты]] (Тұрпан). Екінші үлкен ойпат — [[Жоңғар ойпаты]]. 380 мың шаршы шақырымдық бұл ойпаттың ортасында Құбының құмы жатыр. Қытайдағы шөлдердің 60 пайызы (430 мың 400 шаршы шақырымы) — Шыңжаңда. Қытайдағы екінші үлкен ({{formatnum:48800}} км<sup>2</sup>) шөл Жоңғар кіндігіндегі [[Құрбантүнгіт]].
== Экономикасы ==
| |||