Якут лайкасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
сурет қою |
ш clean up, replaced: Саха республикасы → Саха Республикасы using AWB |
||
1-жол:
[[Сурет:Yl0101.jpg|thumb|right|200px|Якут лайкасы]]
'''Якут лайкасы''' - Ресейдің солтүстік-шығысындағы байырғы халықтар өсіретін ежелгі ит тұқымы. Бұл иттерді көбіне [[Еуропа
Бойының ұзындығы 38-63 см, жүндері қалың, құйрығы шеңбер бойымен айналған, жүні тік орналасқан, құлағы тұрыңқы, ұшы үшкір болып келеді. Бұл итті көбінесе аң аулағанда, ұзақ жолға шыққан жолаушылар серік етеді.
[[Саха
== Тарихы ==
10-жол:
Әр уақытта және әр түрлі зерттеушілер (М. М. Геденштром А. Ф. Миддендорф, В. Л. Серошевский, Л. П. Сабанеев, Н. В. Слюнин, Р. К. Маак, А. А. Ширинский-Шихматов, В. И. Иохельсон, Е. В. Пфиценмайер, Е. Г. Орлов, М. Дмитриева-Сулимова, Э. И. Шерешевский, А. Г. Чикачёв т.б.) якут лайкасын әртүрлі аттармен сипаттаған (Алазеев лайкасы, Анюй лайкасы, Арктика лайкасы, Верхоянск лайкасы, Гижиган лайкасы, Колыма-Индигир лайкасы, Ламут лайкасы, Омолон лайкасы, Омсукан лайкасы, Охот лайкасы, Поляр лайкасы, Руссо-Усти лайкасы, Сусуман лайкасы, Солтүстік-Шығыс лайкасы, Тунгус лайкасы, Ходин лайкасы, Чувычан лайкасы, Юкагир лайкасы, эвен лайкасы, Ян лайкасы т.б.)
17 ғасырда Сібір өзендері «ит өзендері» және «бұғы өзендері» болып бөлінген. Балыққа бай [[өзен]]дерде иттерге кептірілген балықты дайындау оңай болды, бұл өзендерге - Яна, Индигирка, [[Анадыр]], Омолон, Үлкен Анюй, Кіші Анюй, Колыма, [[Алазея]] т.б. жатады. [[Балық]] жоқ жерде иттермен жүру қиын болды. Бұл жерде көліктер үшін иттермен бірге [[бұғы]] да пайдаланылды, бұлар - «бұғы өзендері».
1692 жылы [[Амстердам]]да голландиялық ғалым-саяхатшы, географ және этнограф Николас Корнелиссон Витсеннің «Noord en Oost Tartarye» (Солтүстік және Шығыс Тартария) атты кітабы жарық көрді. Бұл кітапта «Якуттардың қыс кезіндегі қозғалысының әдістері» атты гравюраларда иттерді қалайша көлік құралы ретінде пайдалану керектігі көрсетілген.
1698 жылы Семён Ремезов құрастырған "сызбасы" картасында Колыма, Яна және Индигирка өзендерін қамтитын "ит өзендерінің" бойында өмір сүретін иттердің бейнесі пайда болды.
1730 жылы [[Беринг Витус Ионассен]] 2-ші [[Камчатка]] [[экспедиция]]сын жабдықтай бастады.
[[Сурет:Юкагирская ездовая собака.jpg|thumb|right|200px|Омолон өзені сағасындағы лайка. В.И.Иохельсон фотосы 1895 ж.
Ресейдің солтүстігіндегі экспедиция 10 жылға созылды және міндеттері мен нәтижелері бойынша Ұлы Солтүстік экспедициясы деп аталды. Оған поляр зерттеушілері [[Дмитрий Яковлевич Лаптев]], [[Харитон Прокофьевич Лаптев]], [[Семен Иванович Челюскин]] және басқалар қатысты. Нәтижесінде солтүстік теңіздердің табиғаты туралы орасан зор материалдар жиналды, Солтүстік Мұзды мұхиттың мыңдаған шақырымдық жағалауы [[карта]]ға түсірілді, Ресейдің солтүстігінің аумақтары зерттеліп, сипатталды, Солтүстік халықтарының өмірі мен салты сипатталды. Экспедицияның құрлық бөлігі [[Якутск]]іден басталды. Осы экспедициялар кезінде [[Лена]]дан Колымаға, [[Таймыр түбегі]]не дейінгі жағалау зерттелді.
Осы экспедициялардың барлығында полярлық Якутияның иттері белсенді қолданылды. Бұл иттер қолданылатын алғашқы географиялық экспедиция болды.
Якутск лайкасын егжей-тегжейлі сипаттаған алғашқы зерттеуші Владимир Ильич Иохельсон болды. 1894-1896 жылдары ол Орыс географиялық қоғамы ұйымдастырған Сібір экспедициясында жұмыс істеді және Колыма округінің және Верхоянск округінің солтүстік бөлігінің халықтарын зерттеді. Экспедицияның нәтижесінде Владимир Ильич Иохельсон көптеген мақалалар, очерктер мен кітаптар шығарды, олардың көпшілігінде Якутияның Верхоянск уезінің Колыма, иттері туралы егжей-тегжейлі сипаттады.
[[File:000017жд.jpg|thumb|200x200px|Лайка иті 1954 ж.фото]]
1895 жылы " Шерер, Набгольц и Ко " баспасы, Мәскеу. «Солтүстік асыл тұқымды иттерінің альбомын» шығарды. Альбомның авторы және құрастырушысы - князь Андрей Ширинский-Шихматов. Бұл альбом Ресейдің солтүстік-шығысындағы лайка иттерінің алғашқы фотосуреттерін қамтиды.
45-жол:
2005 жылғы 2 қазанда Беларуссия Халықаралық кинологиялық федерацияның судьясы В.С.Вербицкий [[кинология]] тарихында кинология тарихында алғаш рет Якутск лайкасы "көрменің үздік иті" (best in show) атағын берді <ref>http://yras.narod.ru/FOTO0102102005.htm Результаты, Каталог, Фото Региональной Выставки Собак Всех Пород «Шоу Чемпион Якутии» 01-02/10/2005, г. Якутск, Судья FCI — РКФ Вербицкий В. С. (Белоруссия, г. Минск)</ref>
2008 жылғы 24 ақпанда Мәскеуде «Евразия-2008» халықаралық көрмесінде Якутск Лайкасы тұқымының алғашқы тұсаукесері өтті.
2008 жылғы 11 қарашада РКФ Якут Лайкасына бірінші «Ресей чемпионы» атағын берді. Бұл атақты алған алғашқы Якут Лаика Т-Масяня болды. (М.С Смирнова)
2009 жылдың 26 сәуірінде [[Якутск]] қаласында Якут Лайкасы тұқымының алғашқы мамандандырылған шоуы өтті.
2011 жылы Саха Республикасының Якут Лайкасы Асыл тұқымдылар клубы мәртебесін алды
2012 жылы 27 наурызда Якут Лайкасы Ресейде өткен «EURASIA 2012» халықаралық ірі иттер шоуында жеңіске жетті.
60-жол:
2013 жылғы 24 маусымда Ресей [[Кинология]] Федерациясының (РКФ) Президиумы РКФ стандарттар комиссиясының өтінімін мақұлдады және FCI моделіне сәйкес Якутс Лайкасы тұқымы стандартының жаңа нұсқасын бекітті. Шешім 2013 жылдың 25 шілдесінде күшіне енді.<ref>http://rkf.org.ru/documents/presidium/page828 Архивная копия от 12 декабря 2013 на Wayback Machine ВЫПИСКА из ПРОТОКОЛА ЗАСЕДАНИЯ ПРЕЗИДИУМА СОЮЗА ОБЩЕСТВЕННЫХ КИНОЛОГИЧЕСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ «РОССИЙСКАЯ КИНОЛОГИЧЕСКАЯ ФЕДЕРАЦИЯ», 14 ВОПРОС, от 24 июля 2013 года.</ref>
Бұл тұқымды Ресейдің кинологиялық федерациясы мойындағанымен, халықаралық кинологиялық федерация мойындаған жоқ.
2014 жылғы 1 наурызда Якут Лайкасы Арагорн 100 км қашықтықта шаңғы спортынан «Байкал Race 2014» экстремалды жарысының жеңімпазы атанды.
70-жол:
2017 жылдың тамызында Американдық ит шаруашылығы клубы якут лайкасы тұқымын сирек кездесетін иттердің тізіміне енгізді.
2019 жылдың 4 қыркүйегінде FCI Бас комитеті якут лайкасы тұқымын алдын ала мойындап, оны 5-топқа FCI классификациясына енгізді.<ref>http://yakutian-laika.com/ru/content/%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%82-%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B Стандарт породы | НКП "Якутская лайка". yakutian-laika.com.</ref>
2019 жылы 14 қыркүйекте Серпуховта (Ресей) өткен халықаралық «IDI» шоуында тұңғыш рет Якут лайкасы тұқымының иттері «Шоудың үздік иттері» атағын алды.
| |||