Атырау облысы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Облыс аймағы [[Каспий маңы ойпаты|Каспий ойпаты]]ныңойпатының солтүстік-шығыс бөлігін, Жем қыраты мен Үстірттің батыс шетін, Каспий теңізінің солтүстік бөлігін алып жатыр. Жері солтүстігінен оңтүстікке қарай аласара түсетін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], [[Жем (өзен)|Жем]] өзендері салаларымен тілімденген.

Бұл аймақты Жем қыраты мен Үстірттің батыс сілімдері [[Доңызтау]] (214 м), оның бөліктері [[Желтау (тау, Атырау облысы)|Желтау]] (221м), Тамды (175) [[жота]]ларыжоталары алып жатыр. [[Қайнар өзені (Атырау облысы)|Қайнар]] мен Жем өзендері араларында [[Иманғара]]Иманқара (199м) Қойқара [[қырат]]тарықыраттары, Қарамұрат жоны, Алабие, Аққұдық, Қабылан жоталары орналасқан. Олар ақшыл ізбес тастан тұрады. [[Жайық]] өзенінің сол жақ жағалауында [[Индер тауы]] орналасқан. Таудың биіктігі 52 м., ұзындығы 25-30 км, ені 10 км-ге жуық.<ref>https://dir.md/wiki/Индер_тауы?host=kk.wikipedia.org Индер тауы</ref>

Каспий маңы ойпатының оңтүстік және оңтүстік батыс бөліктерінде құмды [[шағыл]]даршағылдар көп тараған. [[Еділ]] өзенінің сол жағалауы мен [[Каспий теңізі]]ніңтеңізінің жағалықтарын [[Нарын құмы]] мен [[Мыңтөбе құмы]], [[Қосдәулет]], [[Ботай]] құмдары, Ойыл мен Сағыз аралығын Тайсойған, [[Бүйрек]] құмдары, облыстың шығысын Каспий маңы Қарақұмы алып жатыр.<ref>http://kk.encyclopedia.kz/index.php/Каспий_маңы_қарақұмы Каспий маңы қарақұмы</ref> Бұл құмдардың ең үлкені –[[Нарын–Нарын құмы]].

[[Ресей]] шекарасының батыс бөлігінен [[Еділ]] өзені ағып өтеді. [[Каспий теңізі]]не құятын [[Еділ]] жəне [[Жайық]] өзендерінің аралығының барлық дерлік бөлігін Атырау облысы алып жатыр. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік-батыс жағы [[Еуропа]]да, ал бүкіл шығыс жағы [[Азия]]да, негізінен шөлейттік аймақта жатыр.<ref>https://qazaqstan3d.kz/kz/place/view?id=156 Атырау облысы</ref>

Қаратон—Теңіз аймағында бірыңғай [[карбонат]]тыкарбонатты кешен қалыптасқан. Геофизикалық зерттеулердің мәліметтері бойынша оның жалпы калыңдығы облыстың [[Каспий аймағы|Солтүстік Каспий аймағы]]ндааймағында 1,5—3 км-ге дейін, [[Каспий маңымаңындағы ойпаты]]ойпат ернеуінің оңтүстік-шығысында 8—10 км- ге дейін өзгеріп отырады.

Тұз асты кешенінің күмбезі оңтүстігінде Оңтүстік Жем инверсиялык биігінен солтүстіктегі ойпаттың орталығына қарай [[Моноклиналдық құрылым|моноклиналды]] түрде енеді. Тұз асты кешенінің моноклиналды енуінің аясында 3,5—3,8 км-ден 6,0—6,4 км-ге дейінгі тереңдіктен көптеген жергілікті [[қатпарлар]], [[көлем]]і
көлемі мен аумағы жөнінен әр түрлі, көтерілетін жерлердің жолағын кұрайтын белгілер ерекшеленеді. Ерекшеленген [[төбешіктер]]діңтөбешіктердің ұзындығы 6—20 км-ге дейін, ені 100-300 м-ден 2—13 км-ге дейін кұбылып отырады.

Тұтастай алғанда облыстың тектоникалық дамуында жауын суының жиналу жағдайындағы сияқты сабақтастық байқалады. Сабақтастық мезгілі жөнінен [[Кезең (период)|геологиялық кезең]]дергекезендерге сәйкес келеді. Аймақтың жоғарғы пермьдік-триастық, [[юра кезеңі|юра-палеогендік]], [[неоген кезеңі|неоген-төрттік]] даму кезеңдерікезендері айқын көрінеді.

[[Атмосфералық жауын-шашын|Жауын-шашынның]] жылдық мөлшері 220—230 мм, [[қуаңшылық]] жылдары жауын-шашын мөлшері 80 мм-ден аспайды, ал ылғалдың жер, су бетінен ауаға [[булану]] мөлшері 1000 мм, кейде одан да астам болады. Облыстың солтүстігінде жыл бойына оңтүстік бағыттағы [[жел]]держелдер басым болады. Оңтүстік аудандарда құрғақ шөлді жерлерде қыста шығыс бағыттағы желдер жиі соғады (қарқындылығы 6-7 м/сек), ең күшті желдің қарқындылығы 15 м/сек. жетеді де жыл ішінде 50 күндей соғады. Жел [[жаз]] айларында түрлі бағыттардан өзгеріп соғып отырады. Көбіне [[солтүстік]]-батыс, оңтүстік-[[батыс]], оңтүстіктен соғатын желдер басымырақ келеді. Оңтүстік желдер аңызықтығымен, құрғақ әрі ыссылығымен ерекшеленеді.

[[Қыс]] маусымы ауасының [[қаңтар]]дағы орташа температурасы —8°С, — 12°С, қиыр оңтүстігінде —5°С, —6°С. Қыста жел негізінен [[шығыс]] (оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығыс) бағытында соғады, қарқындылығы 6—7 м/сек. Жылдык жауын-шашын мөлшерінің жартысынан астамы қыста түседі.

Мұнай-газдан басқа [[пайдалы қазбалар]]қазындылар ішінен облыс экономикасы үшін маңыздылары ретінде [[борат]] және борат тұзды кендерді, [[ас тұзы]]н, калийлі, магнийлі жыныстарды атауға болады. [[Құрылыс индустриясы]] шикізаттарынан [[бор]], бор-мергельді жыныстар,[[гипс]], [[ангидрит]], сазды, кұмды [[әктас]]тарәктастар, сондай-ак битуминозды жыныстар (кирлер) мен тұщы және [[минералды су]] көздері бар.

[[Борат]] кені дүние жүзінің бір-ак жерінен, тек Атырау облысының қойнауынан ғана табылып отыр.

Сондай-ақ [[күкірт]], құм-қиыршық тас қосындылары, отқа төзімді [[керамзит]] және кірпіштік саздар, ұлутас, шипалы балшық, [[қоңыр көмір]] мен минералды бояулар жасауға жарамды саз шөгінділері бар.

Жалпы [[Каспий маңы ойпаты]]ныңойпатының, сондай-ақ Атырау облысының [[топырақ жамылғысының құрылымы]] өзінін түзілу факторлары мен құрамының сан алуандығына байланысты өте күрделі болып келеді.

Негізінен мұнда [[топырақ]] таралуының ендік белдеулілігі басым қалыптасқан, яғни топырақтың бір түрінің қабаты ендік бағытқа қарай созыла шашыла түзіледі де, теңізге жақындаған сайын келесі түрмен жиі және әлденеше рет ауысып отырады.

Бозғылт- құмды топырақ ([[Нарын құмы|Нарын]], Тайсойған және [[Ментеке]] өңірлері). Батпақты-тұзды саз топырақ (ойпаттың теңіз жағалауына ұласатын бөлігі, [[гумус]]қа тапшықатапшы, шикі [[шымтезек]] аралас келеді, аса кепкен жерлерінде [[бэр төбешіктері]] қалыптасқан).

Автоморфты [[қоңыр топырақ|қоңыр]] не сұр қоңыр топырақ (Жайықтың екі жағында да, әсіресе сол жағында Тайсойғанға дейінгі өңірді, [[Ойыл (өзен)|Ойыл]]дыңОйылдың сағалық бөлігін қамтиды, біршама құнарлы келеді, [[гипс]] пен тұз қабаттарыныңкабаттарының үстінде түзілген, облыс жерінің 20%-ынан астамын алады).

[[Тақыр]] және батпақты Теңіз жағалауының топырақ құрамының ішінде 2 млн. гектар жері ащы-ашқылтым топырақтар. Бұл аймақ бұйырғынды, күзгі-қысқы [[жайылым]]ғажайылымға пайдаланады. Тиісті ылғалдылық жетпеуінен олар қатқылдыққа айналып, өсімдіктердің еркін өсуіне мүмкіндік бермейді. <ref>Атырау табиғаты және оны қорғау, №5-7667 0607-3. 13-15 бет</ref>.

Сортаң топырақ -облыс аумағында өте көп тараған. [[Топырақ]]тыңТопырақтың беткі қабатына тұзы шығып жатады. Мұнда тұздың мөлшері 8-10 % -ке дейін жатады.

Атырау облысының жер беті сулары [[Еділ]] өзенінің сол жақ тармақтарынан, [[Жайық]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзендерінің төменгі ағыстарынан және үлкенді-кішілі көлдерден тұрады. Негізгі өзені [[Жайық]] өзені.[[Сурет:Жайық өзені.jpg|thumb|right|200px|Жайық өзені Атырау облысында]] [[Сурет:Қамыскөл Жылой ауданы.jpg|thumb|right|200px|Қамыскөл көлі Құлсары маңында.]]

'''Өзендері.''' [[Өзен]]дердіңӨзендердің жинайтын суларының тек 10-20 %-ы ғана өз облыс аумағынан, ал қалған суын басқа аймақтан әкеледі. [[Жайықтағы кеме қатынасы|Жайық өзені кеме арқылы]] әр түрлі жүк және жолаушы тасымалдауға пайдаланылады, [[балық]] ауланады. Ал қалған өзендері егістікке, шабындықты суландыруға және мал суару үшін ғана пайдаланылады. Ірі өзендері [[Жайық]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Қайнар өзені (Атырау облысы)|Қайнар]].

Сол сияқты [[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бүгілөзек, Бағырлысай, Ақсай өзендерінің жергілікті маңызы бар.

Облыс аумағында Еділ өзеніндегі салалардың тармақтары –[[Ахтуба]]–Ахтуба, Бозан, [[Қиғаш]] т.б. өзендер бар.

'''Көлдері.''' Облыста екі мыңнан астам [[көл]]деркөлдер бар. Олардың жалпы көлемі 800 шаршы шақырым шамасында. Облыс көлдері тұйық, [[Ағынсыз көлдер|ағынсыз]] болып келеді.

'''Жер асты сулары.''' Облыс аумағында [[Жер асты суы|жер асты су]] қорларының алты су кен орны ашылған. Оның төртеуінің суы пайдаланылуда. Олардың ең үлкені және қоры молы [[Тайсойған құмы|Тайсойған]], [[Бүйрек құмы|Бүйрек]] және Қоянды құмдарында орналасқан. Қабатының тереңдігі 50-120 м, қалыңдығы 30-70 м.

Облыста 2 қала (облыстық маңызы бар – [[Атырау]], аудандық маңызы бар – [[Құлсары]]), 65 ауылдық (селолық) округтер, 174 селолар (ауылдар) орналасқан. Облыс құрамына 7 аудан кіреді. [[Сурет:Atyrau Province NN.png|нобай|100|Атырау облысы аудандарының орналасуы]]

* 1. [[Жылыой ауданы]]

* 2. [[Индер ауданы]]

* 3. [[Исатай ауданы]]

* 4. [[Қызылқоға ауданы]]

* 5. [[Құрманғазы ауданы]]

* 6. [[Мақат ауданы]]

* 7. [[Махамбет ауданы]]

* Белгіленбеген аумақ -[[Атырау]] қалалық әкiмшiлiгінің ауданы

Облыстың халқы қалада, өндіріс орталықтарында және [[Жайық]] өзенінің екі жағалауында тығыз орналасқан.

2014 жылғы 1 қаңтарда [[қала тұрғындары]]ныңтұрғындарының саны 276,8 мың (48,7%) адам, [[Ауылдық қоныстану|ауылдықтар]] 291,1 мың (51,3%) адам болды.

Қазір облыста 50 ұлттың өкілдері тұрады. Облыстың негізгі халқы [[қазақтар]] (92,5%). Содан кейін көп тараған [[орыстар]] (5,2%), [[корейлер]] (0,5%), [[татарлар]] (0,3%), [[өзбектер]] (0,2%), [[украиндар]]украиндықтар(0,1%), [[немістер]] (0,07%) т.б.

Ұлттардың облыс аумағында таралуы бір келкі емес. Олардың басым көпшілігі [[қала]]лардақалаларда, ірі жұмысшы кенттерінде, аудан орталықтарында, [[Жайық]] өзені бойындағы елді мекендерде тұрады.

Ал аудандарда негізінен байырғы халықтар [[қазақтар]] тұрады. [[Қызылқоға ауданы]]ндаауданында-99,8%, [[Исатай ауданы]]ндаауданында-99,7%, [[ЖылыойЖылой ауданы]]ндаауданында-98,3%, [[Құрманғазы ауданы]]ндаауданында-97,8%, [[Мақат ауданы]]ндаауданында-97,6%, [[Махамбет ауданы]]ндаауданында-97,2 %, [[Индер ауданы]]ндаауданында-96,4%.

Археологиялық деректер бойынша [[Атырау]] қаласына жақын жатқан ең ежелгі ескерткіш [[Жайық]] өзенінің сол жағасындағы Кандаур ауылының қарсы беткейі [[неолит]] (жаңа тас ғасыры) мекені.

1999 жылы Атырау облысы, [[Жылыой ауданы]], [[Аралтөбе (көне қорым)|Аралтөбе қорғанына]] [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Ә.Марғұлан]] атындағы археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын жасап – [[Атыраудың алтын адамы|Алтын киімді адам]] табылды.

Ғалымдардың тұжырымдауы бойынша бұл алтын киімді адамның өмір сүру кезеңі осыдан 2 мың жыл бұрынғы [[сарматтар]] дәуіріне жатады.

ақпарат</ref> [[Сарайшық]] – Атырау облысындағы [[Махамбет ауданы]]ның территориясында орналасқан ортағасырлық қала. Орда дәуірінде Сарайшық [[Ұлы Жібек жолы]]ныңжолының бойында орналасқан маңызды діни, саяси - экономикалық орталық. [[Алтын Орда]]ның, қазақ және ноғай хандарының алғашқы [[пантеон]]ы, [[Қасым хан]] тұсында [[Қазақ хандығы]]ның алғашқы астанасы болды.

ХV ғасырдан бастап Атырау өңірі [[Кіші жүз]]діңжүздің тарихи орны болып қалыптасты.

Ақ гвардияшылардың көтерілісінен кейін Атырау өлкесінде мұнай байлығы және [[балық шаруашылығы]] игеріле бастады. [[Ұлы Отан соғысы]]насоғысына дейін және Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары [[мұнай мен газ]]ды игеру мақсатында көптеген ірі кәсіпорындардың құрылысы басталды.

[[Егемендік]] алғаннан кейін облыстың экономикасы мен мәдениеті қарқынды дами бастады. Атырау өлкесі – [[Қазақстан]]ныңҚазақстанның ірі индустриалдық орталығына айналды.

Атырау облысында 500 ге тарта [[Омыртқалылар|омыртқалы жануарлар]] түрі және мыңдаған [[Омыртқасыздар|омыртқасыз жануарлар]] түрлері кездеседі. Облыс аумағында [[құстар]] алуан түрлі және кең таралған. Олардың ең басты тіршілік орындарының бірі –су және оның жағалауы. Жалпы құстардың 280-дей түрлері бар. Оның ішінде [[бірқазан]], [[дегелек]], [[қаз]], [[үйрек]], [[шағала]], [[тырна]], [[дуадақ]], [[көгершін]], торғай тәрізділер көп тараған.

Облыстың өзен-көлдерінде [[балықтар]]дыңбалықтардың көптеген түрлері бар. Кәсіптік маңызы бар балық түрлерінен

[[бекіре]], [[қорытпа]], [[шоқыр]] т.б. балықтар кездеседі. Облыс суларында [[шортан]], [[сазан]], [[жайын]], [[майшабақ]], [[қаракөз]] т.б. кең тараған. Жалпы [[Каспий теңізі]]ніңтеңізінің Атыраулық аймағында бағалы балықтардың 122-ден астам түрлері кездеседі.

[[Қосмекенділер]] мен [[бауырмен жорғалаушылар]]дыңжорғалаушылардың 50 ге жуық түрлері тараған, [[кеміргіштер]]діңкемірушілердің 27 түрі бар. Атырау облысында аңдардың 55 түрі, оның ішінде жыртқыш аңдардың 12 түрлері бар. Олардың кең таралғандары: [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], жанат тәрізділер, [[қабан]], [[киік]].

Атырау облысы [[Қазақстан]]ныңҚазақстанның қарқынды дамып келе жатқан аймақтарының бірі және әлемнің 50-ден аса елдерімен тығыз ынтымақтастықта.[[Сурет:Атырау АМӨЗ.jpg|thumb|right|250px|[[Атырау мұнай өңдеу зауыты]]]]

Бұнда 1000–нан аса біріккен және шетел [[кәсіпорын]]дарыкәсіпорындары құрылып, сәтті жұмыс жасауда. Олардың қатарында мұнай-газ саласындағы ірі кәсіпорындар бар: [[Теңізшевройл|«Tengizchevroil»]] ЖШС, «North Caspian Operating Company» ЖШС, «Fluor Kazakhstan Inc.» ЖШС және басқалар.

Атырау облысының экономикалық дамуының негізгі бағыттары: мұнай-химия, мұнай-газ, [[машина жасау]], [[құрылыс индустриясы]], [[Агроөнеркәсіптік кешен құрамы мен маңызы|агроөнеркәсіптік кешен]] және [[балық аулау]].

Облыс әр түрлі [[табиғи қорлар]]ғаресурстардың қорларына бай. Соның ішінде: [[борат]]тарбораттар, [[Бор (тау жынысы)|бор]], тұз рудалары, [[ас тұзы]], калий тұздары, [[құрылыс материалдары]].

Өңірге тікелей шетел [[инвестицияИнвестиция|инвестицияны]]ны тарту және инвестициялық ахуалын жақсарту мақсатында жүйелі жұмыстар жүргізілуде. <ref>«Егемен Қазақстан» 28-қараша 2018</ref>

Атырау облысында жыл сайын «Global Oil&Gas Atyrau» мұнай-газ [[көрме]]сікөрмесі өткізіліп, көрмеге әлемнің 150-ден астам елі қатысады.

Сонымен қатар, бүгінде облыста бірқатар шетелдік [[виза]]лықвизалық орталықтар жұмыс істейді.

Атырау облысының [[Агроөнеркәсіптік кешен құрамы мен маңызы|агроөнеркәсіптік кешені]] өңірдегі экономиканың маңызды секторларының бірі болып есептеледі, ауылдық жерлерде облыс халқының жалпы санының 42,7% өмір сүреді.[[Сурет:Атырау обл. Түйелер.jpg|thumb|right|250px| Түйе шаруашылығы бойынша Атырау облысы Республикада алдыңғы қатарда]]

Облыстың [[ауыл шаруашылығы]] жерлерінің көлемі 9,8 млн.гектарды құрайды. Облыстың ауыл шаруашылығы [[мал өсіру]]геөсіруге, әсіресе [[қой]] және [[ірі қара]], [[жылқы]], [[Түйе шаруашылығы|түйе]] өсіруге маманданған.

Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі ұлттық бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі [[экономикалық реформа]] жүзеге асырылды.

Климат жағдайы мен топырағының құнарсыздығына байланысты облыста [[Егіншілік|егін шаруашылығы]] өркендемеген. [[Жайық]] өзенінің төменгі ағысымен [[Еділ]]діңЕділдің тарамдарында [[Махамбет ауданы|Махамбет]], [[Құрманғазы ауданы|Құрманғазы]], [[Индер ауданы]]ныңауданының шаруашылықтары [[картоп]], [[көкөністер]]көкөніс және [[бақша|бау-бақша]] өсірумен айналысады.

Облыс ауыл шаруашылығында негізгі сала [[мал шаруашылығы]] болып есептеледі. [[Мал шаруашылығы]]меншаруашылығымен облыста [[Исатай ауданы|Исатай]], [[Құрманғазы ауданы|Құрманғазы]], [[Индер ауданы|Индер]] және [[Қызылқоға|Қызылқоға]] аудандары айналысады.

Ет өндіру - 47,0 мың тоннаны немесе 102,1%, [[Сүт өнімдері|сүт өндіру]] - 54,2 мың тоннаны (100,5%), жұмыртқа өндіру - 1,84 млн дананы (100,2%) құрады.

2010 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында [[ірі қара]] мал - 182,3 мың басты немесе 102,8%, [[қой]] және [[ешкі]] - 619 мың басты (103,1%), түйе - 31,7 мың басты (102,5%), [[жылқы]] - 46 мың басты (103,9%) құрады.

2011 жылдың 1 қаңтарына ауыл шаруашылық құрылымдарының жалпы саны 2008 бірлік құрады, соның ішінде 79 [[өндірістік кооператив]], 1929 [[Шаруа Қожалығы|шаруа қожалығы]] болды.<ref>[http://atyrau.gov.kz/auyl-sharuashylyy/Облыстық ауыл шаруашылығы саласы]</ref>

Атырау облысының [[Көлік кешені|көлік жүйесінің]] дамуына оның Орал және Еділ бойы [[экономикалық аудан]]дарменаудандармен көрші жатуы және Орта Азия республикаларыменреспубликалаларымен транзиттік-экономикалық қатынастарының жолындағы қолайлы географиялық орны үлкен әсерін тигізді. Қазіргі таңда Атырау облысында көліктің барлық түрлері де дамыған. Оның құрамында: [[темір жол]], [[автомобиль жолы]], су жолы, әуе жолы және [[құбыр желісі]] кіреді.

Атырау облысында алғашкы тар табанды ұзындығы 92 шақырым [[темір жол]] 1925-26 ж. [[Гурьев]]-[[Доссор]] аралығында салынды.

Ұзындығы 517 шақырым [[Қандыағаш]]-[[Гурьев]] [[темір жол]]ыжолы 1938 жылы басталып, [[Ұлы Отан соғысы]] кезінде іске қосылды.

1966 жылы ұзындыгы 700 шақырым [[Мақат]]-[[Маңғыстау]] темір жолы желісі пайдалануға берілді.

1970 жылы ұзындығы 333 шақырым [[Атырау]]-[[Астрахан]]Астрахань темір жолы, 1989 жылы [[Мақат]]-[[Индер]] темір жолы іске қосылды.

Атырау облысының әуе жолы өз дамуын 1931 жылы ашылған [[Баку]]-[[Астрахан]]Астрахань-[[Гурьев]]-Ембі маршрутынан бастайды. 1935 жылы [[Ақтөбе]]- Гурьев, [[Орал]]-Гурьев рейстері ашылды.

Жалпы пайдаланудағы [[Автомобиль жолы|автомобиль жолдарының]] ұзындығы 2752 шақырымды құрайды. Оның ішінде республикалык жолдар 900 шақырым, жалпы қолданатын жергілікті жолдар 1762 шакырым.

[[Атырау]]-[[Ақтау]] автожолының облыс аумағындағы ұзындығы 270 шакырымды құрайды. Ұзындығы 488 шақырым [[Атырау]]-[[Орал]] автомобиль жолы бар.

[[Атырау]]-[[Астрахан]]Астрахань автожолдарын қайта жаңарту басталды.

[[Жайық]] өзенінде кеме шаруашылығы 1925 жылы ұйымдастырылған болатын. 1927 жылдан бастап Жайық өзені арқылы [[Атырау]]-[[Орал]] аралығында жүк тасымалы жүргізілді.

1964 жылы Гурьев өзен [[порт]]ыпорты құрылып, оны жабдықтау жүк көтеретін техникадан басталып, флот теплоходтармен, буксирлермен толықтырылды.

1982 жылы өзен порты қайта жаңартылып, механикаландырылды. Мұнда үш [[көтергіш кран]]ы кондырылып, [[теміртем1р жол]] тартылды.

1999 жылдан бастап [[Жайық]]Жайык-[[Каспий теңізі]] каналы арнасын тазарту, қазу жұмыстары басталды.

1934 жылы ұзындығы 830 шақырым Каспий-[[Орск]] [[мұнай құбыры]] салынды.

Атырау облысының территориясымен мемлекет аралык маңызы бар транзитті [[Атырау облысының құбыр көлігі|мұнай және газ құбырлары]] өтеді. Олар: Орта Азия-Орталық газ құбыры, ұзындығы 1500 шақырым 1968-70 жылдары салынған Өзен-[[Атырау]]-[[Самара]] мұнай құбыры, 1989 жылы салынған ұзындығы 678 шақырым [[Теңіз мұнай кен орны|Теңіз]]-[[Атырау]]-[[Грозный]] мұнай құбыры.

Қазақстан мұнайын дүниежүзілік рынокқа шығару үшін 2001 жылы ұзындығы 1580 шақырым жылына 67 млн. тонна мұнай өткізу қабілеті бар Теңіз- Новороссийск мұнай құбыры іске қосылды.

Облыстың басты [[газ құбыры]]ныңқұбырының ұзындығы 3058 шақырым, жылына өткізу қабілеті 40,8 млрд. текше метр.

Облыстың басты [[су құбыры]] [[Астрахан]]-[[Маңғыстау]] тұрба құбыры.

'''Аймақ экономикасының''' басым және аса мән беріліп жатырған бағыттарының бірі [[туризм]] саласын дамыту. Әлемнің 50-ден астам елінен 1000 астам шетелдік және бірлескен компаниялары қызмет етуі Іскерлік туризмнің қарқынды дамуына ықпал етуде. Атырау облысында туризмді дамытудың орны ерекше. Каспий маңында орын тепкен Атырауда туризм саласын дамыту үшін қолайлы аудан ретінде толық қарастыруға мүмкіндік бар. Болашақта емдік-сауықтыру, [[Мәдени-танымдық туризм|мәдени-танымдық]], спорттық, [[Экологиялық туризм|экологияық]], экстрималдық түрлерін дамытуға мүмкіндіктер бар. Спорттық туризмді дамытуда балық аулаудың өзіндік үлгісін ұсына аламыз. <ref>Д.Жайлаубаева, Атырау облысында туризмді дамытудың маңыздылығы. "Географиялық білім беруді жетілдірудің кейбір өзекті мәселелері» Конференция материалдар жинағы. Атырау 2006, ISBN 9965-741-95-6</ref>

'''4. Тарихи тұлғаларға қатысты қасиетті орындар.''' [[Махамбет Өтемісұлы]] мен [[Исатай Тайманұлы]] кесенелері кіреді.

[[Қазан революциясы]]на дейін облыс орталығында 1-[[гимназия]], екі сыныптық орысша-қазақша учелище, 2 приход және 2 дін мектебі жұмыс істеген. Уездік халық ағарту бөлімі жанынан сауатсыздықты жою жөніндегі комиссия құрылып 24 мектеп ашылып, 600 адамды қамтыған.

1924-25 жылдар аралығында бірінші басқышты 40 [[мектеп]], оның төртеуі [[интернат]] болып ашылған. 1938 жылы 12 ақпанда облыстық атқару комитеті, сонымен бірге облыстық халық атқару бөлімі құрылды. Бақсай, [Жылыой ауданы[|Жылыой]], [[Мақат ауданы|Мақат]], [[Қызылқоға ауданы|Қызылқоға]], [[Құрманғазы ауданы|Теңіз]], [[Индер ауданы|Индер]], Маңғыстау аудандары Гурьев облысына қарады. Облыстағы білім беру жүйесі, жалпы орта [[білім беру]], [[Мектептен тыс жұмыс|мектептен тыс тәрбие]] беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім беру, орта арнаулы білім беру, [[Жоғары оқу орындары|жоғары білім беру]], жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім –кадрларының біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау салалары қалыптасып дамыды.<ref> Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1 84-бет </ref>

Тәуелсіздік жылдарында Атырау облысы білім беру саласы қарыштап дамыды. 1991 жылы 17 техникалық және [[кәсіптік білім]] беру ұйымы жұмыс жасаса, 2000 жылдан бастап 8 оқу орны ашылып, бүгінгі күні техникалық және кәсіптік білім беруді 25 [[колледж]] жүзеге асырады. Тәуелсіздік алғаннан бері дарынды балаларды қолдау және оларға жағдай жасау мақсатында аймақта жаңа типтік үлгідегі білім беру ұйымдары: 7 мамандандырылған интернаттық мекемесі бар облыстық мектеп, 11 мектеп-гимназия, 3 мектеп-лицей, 1 [[лицей]] ашылды.

Атырау облысының тұрғындарына дәрігерлік жәрдем көрсету туралы алғашқы деректер 1927 жылға саяды. Сол кезеңде тұңғыш фельдшерлік орын ашылған. 1928 ж. Атырау облысының аудандары мен ауылдарына арнап медицина кадрларын даярлау ісі колға алынды. 1936 ж. облыс халқына 36 дәрігер мен 279 орташа дәрежедегі медицина маманы кызмет көрсетті, жер-жерде 2074 орындык 6 [[амбулатория]] мен [[аурухана]] жұмыс істеді. [[Ұлы Отан соғысы]] жылдарында [[Атырау]] қаласына 2 [[госпиталь]] орналастырылды.

Соғыстан кейінгі жылдары медицина мекемелерінің жүйесі жедел қарқынмен кеңи түсті. 1967 жыл мен 1987 жылдың аралығында облыстық [[аурухана]]ныңаурухананың, облыстық [[балалар ауруханасы]]ның, облыстық [[перзентхана]]ның, облыстық онкологиялық және туберкулезді емдеу [[диспансер]]ініңдиспансерінің жаңа үйлері іске қосылды, ал 1975 жылдан бастап Қазақ туберкулез және онкология ғылыми-зерттеу институттарының бөлімшелері ашылды.

1998 ж. қазан айында облыстық аурухана жанынан күрделі инженерлік-техникалық аппараттармен жабдықталған жаңа [[клиника]] ашылды. Үш қабатты, ауданы 4500 м2 жаңа ғимаратта орналасқан бұл аурухана өзінін оташылык-реанимациялық, күйік емдеу бөлімшелерімен дүниежүзілік деңгейде жұмыс істейтін емдеу орнына айналды.

Қазіргі кезде облыс бойынша 136 денсаулық сақтау ұйымы медициналық көмек көрсетеді, оның ішінде 21 ауруханалық, 115 амбулаториялық-емханалық (8 емхана, 7 орталық аудандық ауруханалар, 55 дәрігерлік [[амбулатория]], 12 фельдшерлік-акушерлік пункт, 23 [[медициналық пункт]], басқа да 10 медициналық ұйым).

Олардың ізін ала халық ілтипатына ие болған [[Фариза Оңғарсынова]], [[Жұмекен Нәжімеденов]], [[Берқайыр Сәлімұлы Аманшин|Берқайыр Аманшин]], [[Мағзом Бижанұлы Сүндетов|Мағзом Сүндетов]], [[Нәбиден Әбуталиев]], Марат Отаралиев, [[МеңдекешМендекеш Сатыбалдиев]]тарСатыбалдиевтар болды.

Республика тарихына енген талантты қаламгерлермен қатар драматург-жазушы [[Берік Қорқытов]], ақындар Жәрдем Тоғашев, [[Аманқос Ершуов]], [[Қадыр Өтегенұлы Жүсіп|Қадыр Жүсіпов]], Сансызбай Охасов, [[Өтепберген Әлімгереев]]ті атауға болады.

Дина Нұрпейсова атындағы оркестр 1958 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің [[Мәскеу]]дегіМәскеудегі онкүндігіне жолдама алып, одақтар үйінің колонна залында өнер көрсетті.

Қазіргі Нұрмыхан Жантөрин атындағы облыстық филормония 1966 жылы ұйымдастырылды. Филармонияның құрамында 3 эстрадалық ансамбль, 2 қуыршақ театры істеді. Олардың қатарынан «Атырау-Жайық» эстрада ансамблін ерекше атауға болады. 1980 жылы «Нарын» ансамблі құрылды. 1992 жылы «Нарын» ансамблі [[Моңғолия]]ғаМонғолияға барып қайтты.

Атырау топырағынан алғашқылардың бірі болып халықаралық деңгейге көтерілген
жеңіл атлетші [[Әмен Елемесұлы Тұяқов|Әмин Тұяқов]] болды. 1963-1967 жылдар аралығында 200 метрге жүгіруден тең келер ешкім болмады. Ә.Тұяқов 100 метр, 200 метр қашықтыққа жүгіруден және 100х4, 200х4 [[эстафета]]ғаэстафетаға жүгіруден 8 рет КСРО чемпионы атанып, 10 мәрте күміс, қола жүлдеге ие болды.

Атырау облысы бойынша [[футбол]], [[волейбол]], [[хоккей]], [[баскетбол]]данбаскетболдан еліміздің біріншілігінде Атырау спорт командалары жақсы нәтижелер көрсетіп келеді.

Спорт нысандарынан Атырау қаласының орталық [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионын]] атауға болады.
Қасында спорт комплексі және жүзу бассейні бар.
Денешынықтыру және сауықтыру орталығында (ФОК) әртүрлі спорт секциялары жұмыс жасайды.