Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
25-жол:
|Commons =
}}
'''Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов''' ([[22 наурыз]] [[1902 жыл]] - [[31 желтоқсан]] [[1985 жыл]]) қазақтың халық жазушысы, драматург, сыншы, мемлекет және қоғам қайраткері.
 
[[Қазақ КСР]] ҒА академигі (1985), [[Социалистік Еңбек Ері]] (1974), Қазақстан халық жазушысы.
67-жол:
 
== Шығармашылығы ==
Алғаш [[1925]] жылы «[[Едіге]]» әңгімесі «[[Еңбекші Қазақ газеті|Еңбекші қазақ]]» газетінде жарияланды. Мүсіреповтің тұңғыш повестерінің қатарына 1928 жылы Қызылорда қаласында жарық көрген “Тулаған толқында” мен “Американ бидайығы” атты шығармалары жатады. Жас жазушының болашағынан үміт күттірген бұл туындылар азаматтық тақырыпты толғайды. “Тулаған толқында” повесі сюжеттік құрылысының босаңдығына қарамастан, жас қаламгердің пейзаждық, юморлық, диалог жасағыштық шеберліктерін байқатып, суреткерлік қырын танытқан шығармасы болды<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref>..
 
М. әңгіме жанрының өркендеуіне үлкен үлес қосты. Алғашқы шығармаларынан-ақ жазушылық шеберлігімен танылды. “Қос шалқар” (1928), “Көк үйдегі көршілер” (1929), “Өмір ертегісі” (1930), “Алғашқы адымдар” (1932), “Шұғыла” (1934), “Үздіксіз өсу” (1934), “Жайлау жолында” (1936), “Тұтқын қыз” (1938), “Жеңілген Есрафил” (1939), тағы басқа әңгіме, повестерінде еңбек адамдарының қиындыққа толы қажырлы өмірі мен азамат соғысы, ұжымдастыру кезіндегі дүрбелең оқиғалар легі суреттеледі.
73-жол:
Мүсірепов әр кезеңде жазылған ана тақырыбындағы туындыларында қазақ әйелінің жиынтық бейнесін жасады. Көптеген әңгіме, новеллаларында Әйел – Ананың бейнесін асқақтатып, әлем әдебиетіндегі Әйел – Ана тұлғаларының галереясын байыта түсті. Ол “Ананың анасы” (1933), “Өлімді жеңген ана” (1933), “Ашынған ана”, “Ананың арашасы” (1934), “Ер ана” (1942), “Ақлима” (1944), “Әмина”, “Ана жыры”, “Ана” шығармалары арқылы сөз өнеріне жаңа көркемдік өрнек әкелді. Ана жайында жазылған алғашқы әңгімелері М.Горький сарынында алынғанымен, ана бейнесі қазақы қасиеттерімен көркем өрнектелген. Мүсірепов қаламынан туған Қапия, Ақлима секілді ана образдары арқылы қазақ өмірінің шынайы көріністері сипатталады.
 
Мүсіреповтің алғашқы романы “Қазақ“[[Қазақ солдаты”солдаты (роман)|Қазақ солдаты]]”. 1945 ж.жылы “Қазақ батыры” деген атпен жарық көрген повесін жазушы өңдеп, толықтырып, 1950 ж.жылы қайта жариялады. Бұл шығарма бүкіл қазақ әдебиетінің проза саласында 2-[[II дүниежүзілік соғыс]] тақырыбына арналған тұңғыш туынды және қазақ әдебиетіндегі соғыс тақырыбында жазылған таңдаулы шығармалардың санатынан лайықты орнын алған аса елеулі еңбек болды.
 
Романның басты кейіпкері – Қайрош Сарталиевтің прототипі Қайырғали Смағұлов 1941 – 45 жылдардағы соғысқа бастан-аяқ қатысып, Кеңес Одағының батыры атағына ие болған адам. Соғыс кезіндегі халықтың басқыншыларға қарсы патриоттық сезімі мен күресін шынайы бейнелеген романда жазушы өзіндік шығармашылық өрнекпен отты жылдардың көркем шежіресін жасады. Нақтылы кейіпкерлердің жинақталған бейнесі арқылы бүкіл халықтың, елдің ерлік бітімін көрсетті.
81-жол:
“Оянған өлкенің” заңды жалғасы болып табылатын “Жат қолында” (1984) романы 30 жылдан соң жарық көрді. Бұл кітапты өз алдына дербес шығарма деуге де болады. Өйткені романда суреттелген өмір кезеңі де жаңа, кейіпкерлері де соны. Роман өндіріс ошақтарын ағылшындар мен француздардың билеп-төстеуі мен сол тұстағы (19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басы) халық тұрмысын тарихи тұрғыдан терең бейнелеуімен, Орталық Қазақстан өңіріндегі әлеум. өмірдің шындығын кең ауқымда байыпты түрде суреттеуімен құнды. Жазушы бейнелеп отырған дүбірлі оқиғаларға толы тарихи мезгіл сол тұста өмір сүрген жекелеген адамдардың сомдалған тұлғалары, сан алуан әрекеттері, тағдырлары арқылы оқырманның көңіл айнасынан өтіп, көз алдына елестеп отырады.
 
Көлемді романдармен қатар Мүсірепов прозада шағын жанрды да дамыта түсті. “Автобиографиялық“[[Автобиографиялық әңгіме”әңгіме]]” (1956), “Этнографиялық“[[Этнографиялық әңгіме”әңгіме]]” (1956), “Сөз жоқ, соның іздері” (1962), “Өмір жорығы” (1963), “Айгүл қойшының бір күні” (1964), “Айжан қойшының түндері”, “Бірінші фонтан”, “Қыран жыры” (1967), “Жапон“[[Жапон балладасы”балладасы]]” (1967), тағы басқа шығармаларында сан түрлі мәселелерді көтеріп, әрқилы образдарды жасады. “Арқаның, Көздің, Тастың әңгімелері” арқылы, ондағы көркем бейнелер негізінде адамзатқа шексіз қайғы-қасірет әкелуші адамдарды әшкереледі.
 
Оның “Кездеспей кеткен бір бейне” повесі (1966, ҚР Мемл. сыйл., 1970) – классикалық шығарма. Повесть Мүсіреповтің шынайы сөз зергері ретіндегі қаламгерлік қарымын, талант қуатын танытты. Қара сөзбен жазылған поэма іспетті бұл шығармада азаматтық ерлік пен ақындық асыл өнер, адамгершілік биіктік пен махаббат терең лиризммен әсем өрнектелген. Адам бейнесін, мінез-құлқын, іс-әрекетін әдемі штрих-детальдармен беруде жазушы ірі көркемдік табысқа жеткен. Бас кейіпкер Еркебұланның жігерлі тұлғасы, оның рухани әлемінің алуан сырлары көркемдік бояумен әсем өрнектелген. Оның прототипі ретінде ақын Сәкен Сейфуллин алынған. Терең лиризммен, сан түрлі сезім толқындарымен тебірене жырланған Еркебұлан бейнесі қазақ әдебиетіндегі ұнамды образдар қатарын байытып, сөз өнерінде үлкен жетістік саналды.
 
Қаламгердің көп ізденіс, үлкен дайындықпен келген образы Ұлпан бейнесі ([[Ұлпан (роман)|“Ұлпан” романы]], 1974), ол қазақ әдебиетіндегі қайталанбас, оқшау тұрған әдеби образ. Өзінің бар ерекшелігімен, көркемдік бітімімен, эстетикалық әсер-күшінің молдығымен көрінетін Ұлпан бейнесін жасауға жазушы өмір бойы іштей дайындалып, көп ізденіп, толғанғаны байқалады. Ол күнделігінде: “Менің ойымда Ұлпан 40 жыл бірге жасасып жүрді. Мен ол бейнені әр қырынан көрсетуге тырыстым – ойы, сезімі, сырт суреті, жас кезі, есейген кезі, мінезі, мейірімі, тағысын тағы.” деп жазды. Шығармадағы Ұлпан мен [[Есеней Естемесұлы|Есеней]] ойдан шығарылған образдар емес, тарихта болған адамдар. Сонымен қатар туынды арқауына алынған 19 ғасырдың 2-жартысындағы қазақ халқының әлеуметтік-тарихи өмірі тарихи жан-жақты зерделеніп, іріктелген оқиға, мәліметтер.
 
Мүсіреповтің драматургия саласына сіңірген еңбегі де орасан зор. Оның “[[Қыз Жібек]]” (1934), “[[Қозы Көрпеш — Баян сұлу (пьеса)|Қозы Көрпеш — Баян сұлу]]” (1939), “[[Ақан серіСері — Ақтоқты (пьеса)|Ақан Сері Ақтоқты]]” (1941) пьесалары лиро-эпостық жырлар негізінде туындаған. Фольклорлық шығармалардың идеялық, тақырыптық желісін сақтай отырып, ол тың өрнекті дүниелер жасады. Жазушы пьесалары қазақ театры репертуарынан тұрақты орын алды. “Қозы Көрпеш Баян сұлу” ұйғыр, корей театрларының сахналарында, Украинадағы [[Винницкий]] театрында және [[Мәскеу]] қаласындағы театрларда, Франциядағы [[Нанси]] қаласы театрында (1984) қойылды. Бұл спектакль [[Париж]] қаласында өткен театр фестивалінде 1-орын алды (1981).
 
Мүсірепов сондай-ақ “Қыз Жібек”, “Қозы Көрпеш – Баян сұлу” сияқты опера либреттоларының да авторы. Ол тарихи тұлғалар өмірінен “[[Амангелді]]” (1939), “Ақан сері – Ақтоқты” (1942), “Болашаққа аманат”, “Қыпшақ қызы Аппақ”, “Қайран Майра” атты драмалық шығармалар жазды. Мүсірепов драматургиясы шиеленіскен әлеуметтік тартысқа құрылған, қимыл-әрекеттері ширақ, диалогтары дәлме-дәл, монологтары ақындық пафоспен рухтанған серпінді, тілі құнарлы да бейнелі: осы қасиеттер кейіпкерлер характерлерін терең ашуда қолайлы қызмет атқарған. Сценарийін [[Б.Майлин]], В.Ивановпен бірігіп жазған “Амангелді” фильмі (1938) қазақ кино өнерінің алғашқы баспалдағы саналса, “Махаббат туралы дастан”, “Қыз Жібек” (1970) фильмдері қазақ кино өнерінің алтын қорынан орын алған туындылар.
107-жол:
Бесінші сайланған КСРО Жоғарғы Кеңесінің және 6, 7, 8, 9, 10, 11-сайланған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды.1974 – 75 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы қызметін атқарды.
 
== Сценарийлері ==
== Фильмографиясы ==
=== Сценарист ретінде ===
*1938 - ''[[Амангелді (фильм)|Амангелді]]''
*1942 - ''[[№12 әскери киножинақ]]''
Line 115 ⟶ 114:
*1969-1970 - ''[[Қыз Жібек (фильм)|Қыз Жібек]]''
*1972 - ''[[Арман асуы]]''
*1977 - ''[[Кездеспей кеткен бір бейне]]''<ref>[https://www.kino-teatr.ru/kino/screenwriter/sov/37998/works/ Ғ.Мүсірепов фильмографиясы]</ref>
 
== Марапаттары ==
Line 134 ⟶ 133:
 
== Сілтемелер ==
{{commons|Category:Gabit Musrepov}}
* [http://abai.kz/content/gabit-m-sirepov-etnografiyalyk-engime Ғабит Мүсірепов. Этнографиялық әңгіме]
* [https://bilimland.kz/kk/courses/audiochrestomathy/6-synyp/proza/lesson/4-habit-musirepov-avtobiografiyalyq-anggime Автобиографиялық әңгіме]
* [http://www.zhasalash.kz/ruhaniyat/3684.html Мүсiреповтiң екi ерлiгi және дара талғам қасiретi]
* [http://abai.kz/content/zhedi-shekenyly-gabittin-zarly-kaigysy-nemese-kairan-til-kairan-soz-nadanga-kadirsiz Ғабиттің зарлы қайғысы немесе «қайран тіл, қайран сөз, наданға қадірсіз!» Жәди Шәкенұлы]
 
{{Ғабит Мүсірепов шығармалары}}
{{commons|Category:Gabit Musrepov}}
 
[[Санат:Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]]