Талас ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:300px-Tole Bi District Kazakhstan.png|thumb|]]
'''Талас ауданы''' – облыстың оңтүстік - батысында орналасқан әкімшілік бөлік. 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы 12,2 мың км2. Халқы 53,3 мың адам (1999). Аудан аумағындағы 25 елді мекен, 1 қалалық, 1 кенттік және 11 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы – [[Қаратау қаласы]] [[Тараз]]дан солтүстік - батысқа қарай 105 км жерде орналасқан.
Аудан жері, негізінен, жазық, тек оның қиыр оңтүстік - батысы ғана таулы. Мұнда Қаратау жотасының оңтүстік - шығыс бөлігі орналасқан. Ауданның ең биік жері де осы тұста (1109 м). Солтүстігі [[Мойынқұм]]ға ұласады. Мұндағы тау-төбелердің ішіндегі ең биік жері Кемпіртөбе тауы (409 м). Жер қойнауында ірі кен орындары барланған. Онда әктас, доломит, мәрмәр және гранит, уран, табиғи газ, алтын, гипс, барит, хальцедон, минералды бұлақтар тағы басқа кен орындары бар. Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, аңызақты. Ауаның қаңтар айындағы орташа температурасы –6 – 10°С, шілдеде 24 – 27°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 – 250 мм, Қаратауда 400 мм-ге жетеді. Аудан жерімен Талас, Аса, Көктал, Тамды өзендері ағып өтеді. Билікөл, Ақкөл, Ақжар, Ащыкөл, Тұздыкөл көлдері бар. Жері сұр, шалғынды сұр, бозғылт қоңыр топырақты, солтүстігінде құмды, құмайтты топырақ қалыптасқан. Өсімдіктерінен: жусан, баялыш, шеңгел, жыңғыл, жүзгін, изен, теріскен, күйреуік, сексеуіл өседі. Қасқыр, түлкі, қоян, ақбөкен, саршұнақ, аламан, тасбақа, кесіртке, жыланның бірнеше түрі кездеседі.
Ауданда, негізінен, қазақтар тұрады (81,4%). Одан басқа орыстар (10,2%), украиндар, курдтар, немістер, т.б. ұлт өкілдері бар. Халықтың аудан бойынша тығызд. 1 км2-ге 4,4 адамнан келеді. Аудан аумағында халық біркелкі қоныстанбаған. Халықтың басым көпшілігі оңтүстігі мен оңтүстік - батысында және Талас өзен аңғарында орналасқан. Бұл өңірлерде 1 км2-ге 13 – 15 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: Қаратау қаласы (28,3 мың адам), [[Ақкөл]] (3,1), [[Ойық]] (2,8), [[Үшарал]] (1,9), [[Шәкіров]] (1,6) және [[Аққұм]] (1,4) ауылдары. Жалпы халықтың 53,7%-ы қалада тұрады.
Аудан 1997 жылға дейін, негізінен, қаракөл қойы, оған қосымша биязы жүнді қой, сүтті, етті-сүтті мал, жылқы, түйе, астық, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 11 кеңшардан тұратын. 1997 жылы олар таратылып,әр бағыттағы шаруашылық субъектілеріне бөлінген.
Ауданда өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салалары дамыған. Өнеркәсіп саласында 26 кәсіпорын жұмыс істейді. Олардың 4-і мемлекеттік, 22-і мемлекеттік емес кәсіпорындар. Шағын кәсіпорындардың саны 75.
2001 жылғы өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 215 млн. теңгені құрады. Көлік саласында (жолдың жалпы ұзындығы 613 км) 4 кәсіпорын бар. Күрделі құрылыстағы қаржы салымы 4,2 млн. теңге болды. 495 м2 тұрғын үй салынды. Ауданда ауыл шаруашылығы кәсіпорындардың саны – 596, оның ішінде 2 акционерлік қоғам, 4 өндірістік кооператив, 573 шаруа қожалықтары, 7 ЖШС, басқа субъектілер саны – 10. ауылы шаруашылығының жалпы өнімі (салыстырылымдық бағамен) 2001 жылы 478,5 млн. теңгені құрды, оның ішінде өсімдік ш. – 151,3 млн. теңге және мал шаруашылығы – 327,2 млн. теңге болды.
Аудандағы еңбек ресурсының мөлшері: қалада 23,4 мың адам, ауылдық жерде 10,3 мың адамды құрады. Оның ішінде экон. тұрғысынан белсенді халықтың саны 18,5 мың адам (қалада 7,9 мың адам, ауылда 10,6 мың адам). Жалпы еңбек ресурсына шаққанда жұмыспен қамтылған адамдардың үлесі 79,1%.
Аудандағы ауыл шаруашылығы жарамды жерінің жалпы аумағы 1,044 млн. га, оның ішінде жыртылған жер 25,6 мың га, шабындығы 25,1 мың га, жайылымы 982,4 мың га жерді қамтыған. Барлық жыртылатын жердің 14,7 мың га жері пайдаланылды. Оған 9,2 мың га бидай, 1,5 мың га жүгері, 2,6 мың га көпжылдық шөптер, 220 га картоп, 394 га бау-бақша және 360 га көкөніс отырғызылды.
Ауданда мал шаруашылығы да біршама жақсы дамыған. Әр алуан шаруашылық категорияларын қоса есептегенде (2002): ірі қара мал – 15,8 мың бас, қой мен ешкі – 237,1 мың бас, жылқы – 4,4 мың бас және құс – 130,3 мың болды. Олардан 3,5 мың тонна ет, 3,5 мың тонна сүт, 174 тонна жүн, 22,0 млн. дана жұмыртқа өндірілді.
Ауданда жалпы білім беретін 39 мектеп, 1 колледж, бір балабақша, 7 клуб, 16 кітапхана, мұражай, 2 аурухана, 11 мешіт, 3 емхана, 6 фельдш.-акушерлік пункт, 12 фельдшерлік пункт, 5 отбасылық-дәрігерлік амбулатория және санаторий бар.
Аудандағы ірі кәсіпорындар: ауданы тұтынушылар кооперативі, мемлекеттік пошта торабы, Ақкөл су шаруашылығы жүйесінің басқармасы, Мәрмәртас кеніші, Сүлейменсай тері өңдеу фабрикасы, «Қаратау» тау-кен химия комбинаты, «Сарытас» АҚ-ы, «Қаратаусүт» АҚ-ы, «Қаратаужылу» ЖШС-і, «Қаратаусу» ЖШС-і, «Талас» АҚ-ы және әр ауылдарда ЖШС-тер, ӨК-тер мен шаруа қожалықтары жұмыс істейді.
Аудан аумағында ежелгі тарихи-архитектуралық ескерткіштер көптеп кездеседі. Ауданнан 56 Соц. Еңбек Ері, 2 Кеңес Одағының Батырлары шыққан.
=Сілтеме=
[[Тараз энциклопедиясы]]
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат: География]]
| |||