Адам қаңқасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Барлық омыртқалар бірімен-бірі [[шеміршек]]тер, [[бұлшықет]]тер, [[сіңір]]лер арқылы байланысып, омыртқа жотасын құрайды. Омыртқа жотасы - тұлғаны алға, артқа, бүйіріне қарай иіп-қозғалту арқылы түрлі қимылға келтіреді.

 

[[Омыртқа жотасы]] төрт жерінен алға және артқа қарай иіледі. [[Мойын]] мен [[бел]] омыртқалардың тұсында екі иілім алға қарай иілген. [[Арқа]] мен [[сегізкөз]] омыртқаларының тұсында екі иілім артқа қарай иілген. Жаңа туған нәрестенің омыртқа жотасы түзу, иілімдері болмайды. Нәрестенің мойны қатқанда - мойын, отыра бастағанда арқа иілімі білінеді. Қаз тұрып жүре бастағанда бел мен сегізкөз омыртқаларының тұсындағы иілімдер байқалады. Иілімдер 18-20 жаста толық қалыптасады. Омыртқа жотасының иілімдері кеуде, жамбас қуыстарының мөлшерін кеңейтеді. Иілімдер дененің тепетеңдігін жеңілдетіп, жүгіріп, секіргенде серпімділікті күшейтеді. Бұл омыртқалардың бірімен-бірі жалғасқан жеріндегі шеміршектердің созылғыштық қасиетіне де байланысты. Омыртқа жотасының алға және артқа қарай иілімдері адамның тік жүруіне байланысты қалыптасқан. Бұл - қалыпты құбылыс. Ал омыртқа жотасының бір бүйіріне қарай иілуі бұзылғанда сколиоз (грекше - қисаю, иілу) ауруы пайда болады.

 

 

Кеуде қуысының қанқасы - кеуде торы 12 арқа омыртқасы, 12 жұп қабырғалар, алдыңғы жағында жалғыз төссүйектен құралады. Қабырғаның алдыңғы шеті [[шеміршек]]ті болады. Жоғарғы 7 жұп қабырғалар (шын қабырғалар) шеміршек арқылы төссүйекпен байланысқан. Келесі жұп қабырғалардың шеміршек шеттері өзара қосылып, доға түзеді. Қабырғалар омыртқалармен буын арқылы қозғалмалы, төссүйекпен шеміршек арқылы шала қимылдап байланысады. Қабырғалардың 11,12-жұптарында (жетім қабырғалар) шеміршек болмағандықтан, алдыңғы шеттері бұлшықеттердің арасында бос жатады. Қабырғалар тыныс алу мен тыныс шығағанда кеуде қуысы көлемінің ұлғайып, кішіреюіне әсер етеді. Кеуде қуысында орналасқан мүшелер: жүрек, өкпе, ірі қантамырлар, кеңірдек, ауатамырлар, өңеш және жүйкелер. Кеуде торының пішіні [[жыныс]]ына, жас ерекшеліктеріне, дене бітіміне, дамуына байланысты. Кеуде торының жоғарғы және төменгі тесігі болады. Жоғарғы тесігі артқы жағынан бірінші арқа омыртқасының денесімен шектеледі. Бүйірі - бірінші жұп қабырғалармен, алдыңғы жағы төстіктің жалпақ бетімен бітеді. Жоғарғы тесік арқылы өңеш, кеңірдек ірі қантамырлар мен жүйкелер өтеді. [[Жануарлар]]мен салыстырғанда денесін тік ұстап, тік жүруіне байланысты адамның кеуде қуысы екі жағына керіліп, кеңейген.<ref>Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2008. ISВN 9965-34-812-Х</ref>

 

Қаңқаны қүраушы сүйектер тобы, құрылысына қарай: сүйектік бөліктен, [[pars osseae]], және шеміршектік бөліктен, [[pars cartilagines]] тұрады. Сүйектердің шеміршектік бөлігіне: буын бетінің шеміршектері, cartilagines articulares, үзын түтік тәрізді суйектердің эпифиздік ұшындағы шеміршектерден, cartilagines epiphysales, және қабырғалардың шеміршектерінен, cartilagines costales, тұрады. Сүйектердің сыртқы беті өте жұқа қан тамырларға және нервтерге бай сүйек тканді қабықшадан, periosteum тұрады.

 

Сүйектік тканді қабықшасының терең қабаты орналасуына қарай, сыртқы беті дәнекер ткандардан, терең қабатты [[остеогендік қабаттан]] тұрады. Сыртқы талшықты дәнекер тканді қабаты, сүйектік ткандермен тығыз байланысып қоймай, қан тамырлар мен нервтерге өте бай қабат болып саналады. Бұл қабықшаның қан тамырлары сүйектің терең қабатына қарай сүйектік өзекшелер, canalis nutricius, арқылы өтіп, сүйектің кемікті бөлігімен өзара тығыз байланысқан. Сүйек қабықшасының остеогендік қабаты сүйек ткандерін құраушы остебласт клеткаларынан тұрады.

 

{{уики}}

Ұзын сүйектерінің аралығындағы бөліктері балалар мен жасөспірімдерде эпифиз аралық шеміршектер, cartilago epiphysialis, арқылы бітіскен. Эпифизаралық шеміршектің негізгі қызметі, үзын сүйектердің бойлай өсуін қамтамасыз етеді. Даму сатысының кейінгі кезеңдерінде эпифиз аралық шеміршектер сүйектік ткандерге ұласуына байланысты, тек қана эпифиз ара- лық сызықшаны, linea epiphysialis, құрайды. Ересек адамдарда бұл сызықшалар сүйектік тканға айналуына байланысты мүлде байқалмайды. Түтіктәрізді үзын сүйектерді кесіп байқайтын болсақ, сыртында орналасқан тығыз затынан, substantia compacta, және терең қабаты кемікті затынан, substantia spongiosa, тұрады. Сүйектердің мүндай кемікті белігі эпифиз ма- йының қуысынан, cavitas medullaris, тұрады. Қысқа сүйсктердің сыртқы беті кемікті бөліктің табақшаларын жауып орналасқан, өте жұқа келген тығыз затынан, substantia compacta, тіс тәрізді өсіндісімен беттесіп, буын тістік буындық шұңқыршасы, fovea zentis, орналасқан Артқы доғасының, arcus posterior, сыртқы fari доғалдау келген, мұнда арқа есіндісі нашар дамып, жетілмегендіктен, артқы төмпешігі, tuberculumposterior, айқын байқалады.Бүйір бөліктері, massa lateralis, ол алдыңғы, доғаларына қарағанда қомақтылау болып келген. Мұнда: а) жоғарғы буын өсіндісі, бас сүйектің салағының әсерінен жалпайып, ауыз омыртқаның жоғарғы буындық бетін, facies articularis superior, құрайды. Қызметі: шүйде сүйегінің айдаршығы мен өзара беттесіп, шүйде ауыз омыртқалық буынды, art.atlantooccipitalis, құрайды. ә) төменгі буын өсіндісі, жоғарғы буын есіндісіне қарағанда аздап болса да сақталған, буын беттері жалпақтау болып, алға төмен қарап орналасқан. б) бұл омыртқаның қабырғалық және көлденең өсіндісі өзара бірігіп, көдденең өсіндінің тесігін де , foramen processus transversus, құрайды. II мойын омыртқа, біліктік немесе тіректік омыртқа, axisseu epistropheus, деп аталады. Бұл омыртқа бірінші мойын омыртқаға қарағанда, өзгешелеу болып келумен қатар, негізгі омыртқаларға ұқсастау болып келген.

 

==Кеуде омыртқалары==