Айыртау ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[File:Aiyrtau District Kazakhstan.png|thumb|300px|Айыртау ауданы]]
'''Айыртау ауданы''' — Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік аудан. 1928 жылы құрылған.
 
'''Айыртау ауданы''' — Солтүстік [[Қазақстан]] облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік аудан. [[1928]] жылы құрылған.
Ауданның аумағы 9,6 мың шаршы километр. Аудан орталығы - [[Саумалкөл]] ауылы. Облыс орталығы мен Саумалкөл ауылының ара қашықтығы 250 километр; ең жақын темiр жол станциясына дейiн 0,4 километр. Ауданда 15 ауылдық округ, 88 ауылдық елдi мекен бар. Аудан батысында Мүсiрепов және [[Шал ақын ауданы|Шал ақын аудандарымен]], солтүстiгiнде - Есiл ауданымен және шығысында Ақмола облысымен шектесiп жатыр.
 
==Жалпы мәліметтер==
 
Ауданның аумағы ''9,6 мың'' шаршы километр. Аудан орталығы - [[Саумалкөл]] ауылы. Облыс орталығы мен Саумалкөл ауылының ара қашықтығы ''250 километр''; ең жақын темiр жол станциясына дейiн ''0,4 километр''. Ауданда ''15 ауылдық округ'', ''88 ауылдық елдi мекен'' бар. Аудан батысында Мүсiрепов және [[Шал ақын ауданы|Шал ақын аудандарымен]], солтүстiгiнде - Есiл ауданымен және шығысында Ақмола облысымен шектесiп жатыр.
 
Аудан тұрғындары негізінен егіншілікпен, мал өсірумен айналысады. Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жер көлемі 735,5 мың га, оның ішінде егістік жері 437,1 мың, шабындығы 13,4 мың, жайылымы 285,0 мың. Орманды алқап ''142,0 мың'' га, 29,9 мың га жерді өзен-көл алып жатыр. Аудан әкімшілігі орталықтар мен Саумалкөл село арқылы [[Қостанай]] — [[Көкшетау]] — [[Қарасу]] темір жолы өтеді. Автомобиль жолы Саумалкөл селосын ішкі елді мекендер арқылы [[Көкшетау]], [[Новоишим]], [[Тайынша]] темір жол бекеттерімен, шалғайдағы селолармен байланыстырады.
 
==Табиғаты==
 
Аудан аумағы [[орман | орманды]] дала зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара [[топырақ | топырақты]]. Аудан аумағының рельефi қара [[топырақ | топырақты]] жазық дала, сортаң топырақты жерлер де кездеседi. Жер қыртысы батыста [[Есіл (өзен) | Есіл өзенінің]] [[Аққанбұрлық]], [[Иманбұрлық]] салаларымен, солтүстігінде қазаншұңқырлармен тілімденіп, ойлы-қырлы болып келеді. Батысында [[Имантау]] (661 м), [[Жақсыжаңғызтау]] (730 м) және [[Сырымбет]] сияқты таулы-жоталы әсем аймақ орналасқан. Климаты континенттік, қысы суық, жазы ыстық келеді. Қаңтардың орташа температурасы — -17- -18°С, шілдеде 18-20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300-350 мм, орманды-таулы бөліктерде ''370 мм''. Аудан аумағынан Аққанбұрлық, [[Бабынбұрлық]], Иманбұрлық (Есіл өзенінің оң жақ салалары) ағып өтеді. [[Жақсыл]], [[Жаңғызтау]], Имантау, [[Шалқар]], [[Саумалкөл]], Үлкен Қоскөл т.б. тұщы көлдер орналасқан. Аудан жері орманды-далалық аймаққа жатады. Топырағы — қаратопырақты, орманды жерде күлгін болып келеді. Далалы жазықта шоққайың, қарағай, шалғын, қыратты жерінде қарағайлы-қайыңды тоғайлар, өзен бойларында қызыл селеу т.б. аралас шөптер өседі. Ашық дала негізінен егістікке, шабындық және жайылым ретінде пайдаланылады. Аңдардан далаларда: қасқыр, түлкі, қоян; ормандарда: елік, бұлан, тиін; өзен-көлдерде құстардан: қаз, үйрек, аққу, қызғыш, құр, тауқұдірет, жылқышы мекендейді; балықтан: табан, шортан, алабұға бар. Ірі елді мекендері: Саумалкөл, Антоновка, Казанка, Лавровка, Сырымбет, Карасаевка, Кириловка, Дәуқара, Каменный Брод, Қаражал, Болотное, Камышное, Арықбалық, Имантау, Лобановка, Константиновка, Төменгі Бұрлық, Құсбек селолары. Аудан тұрғындары негізінен егіншілікпен, мал өсірумен айналысады. Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жер көлемі 735,5 мың га, оның ішінде егістік жері 437,1 мың, шабындығы 13,4 мың, жайылымы 285,0 мың. Орманды алқап 142,0 мың га, 29,9 мың га жерді өзен-көл алып жатыр. Аудан әкімшілігі орталықтар мен Саумалкөл село арқылы [[Қостанай]] — [[Көкшетау]] — [[Қарасу]] темір жолы өтеді. Автомобиль жолы Саумалкөл селосын ішкі елді мекендер арқылы [[Көкшетау]], [[Новоишим]], [[Тайынша]] темір жол бекеттерімен, шалғайдағы селолармен байланыстырады.
 
==Ірі елді мекендері==
* [[Саумалкөл]];
* [[Антоновка]];
* [[Казанка]];
* [[Лавровка]];
* [[Сырымбет]];
* [[Карасаевка]];
* [[Кириловка]];
* [[Дәуқара]];
* [[Каменный Брод]];
* [[Қаражал]];
* [[Болотное]];
* [[Камышное]];
* [[Арықбалық]];
* [[Имантау]];
* [[Лобановка]];
* [[Константиновка]];
* [[Төменгі Бұрлық]];
* [[Құсбек селолары]].
 
==Халқы==
 
1997 жылы тұрғындарының саны 71,7 мың. Орташа тығыздығы 1 км<sup>2</sup>-ге 7,4 адам шамасында.
<br>2010* жылғы[[1997]] 1жылы қаңтарда халқыныңтұрғындарының саны 47''71,87 мың адамды құрады''. ХалықтыңОрташа тығыздығы (бiр''1 шаршы километрге)км<sup>2</sup>''-ге 57,04 адамдыадам құрадышамасында.
* [[2010]] жылғы 1 қаңтарда халқының саны ''47,8 мың'' адамды құрады. Халықтың тығыздығы (бiр шаршы километрге) 5,0 адамды құрады.
 
==Экономикасы==
Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 396 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 2 - iрi, 45 - орта, 349 - шағын кәсiпорындар. Олардан 169 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 227 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың [[ауыл шаруашылығы | ауыл шаруашылығының]] жалпы өнiмiнiң 8,4 пайызыы (20 106,0 млн.теңге) өндiрiлген. Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 1 451,8 млн.теңгеге [[өнiм]] өндiрiлген, облыстағы үлесi 2,1%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 115,8% құрайды. Бөлшек тауарайналымның көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 612,8 млн.теңге сомасын құрады. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 138,1%. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 16 788,3 млн.теңге соманы құрап, тозу деңгейi 35,6% болды. Негiзгi капиталға салынған [[инвестиция]] көлемi 1 983,5 млн.теңге құрады. Пайдалануға 12,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 28,4 мың адам жұмыс iстейдi. Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 23,9% өсiп, 37 330 теңгенi құрады. Нақты жалақы 15,8% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 26 922 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 513 теңге құрады.
 
Ауданда [[2010]] жылғы 1 қаңтарға 396 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 2 - iрi, 45 - орта, 349 - шағын кәсiпорындар. Олардан 169 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 227 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың [[ауыл шаруашылығы | ауыл шаруашылығының]] жалпы өнiмiнiң 8,4 пайызыы (20 106,0 млн.теңге) өндiрiлген. Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 1 451,8 млн.теңгеге [[өнiм]] өндiрiлген, облыстағы үлесi 2,1%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 115,8% құрайды.
==Сілтемелер==
 
*[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том
Бөлшек тауарайналымның көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 612,8 млн.теңге сомасын құрады. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 138,1%. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 16 788,3 млн.теңге соманы құрап, тозу деңгейi 35,6% болды. Негiзгi капиталға салынған [[инвестиция]] көлемi 1 983,5 млн.теңге құрады. Пайдалануға 12,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 28,4 мың адам жұмыс iстейдi.
 
Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 23,9% өсiп, 37 330 теңгенi құрады. Нақты жалақы 15,8% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 26 922 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 513 теңге құрады.<ref>''[[Қазақ Энциклопедиясы|Қазақ ұлттық энциклопедиясы]]''</ref>
 
==Пайдаланылған әдебиеттер==
<references/>
 
[[Санат:Қазақстан аудандары]]
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:Қазақстан табиғаты]]
[[Санат:Қазақстан аудандары]]
 
Қатысушы: Абдукадыров Болатбек ([[Қатысушы:Bolatbek|Bolatbek]])
 
[[bg:Айъртауски район]]