Жарма ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Исправлена ошибка |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{
|
|
|
|елтаңба сипаттамасы =
|
|lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 16 |lat_sec =25 ▼
|lon_dir = E |lon_deg = 81 |lon_min = 08 |lon_sec =12▼
|Тудың аты = ▼
▲ |lat_deg= |lat_min= |lat_sec=
▲ |lon_deg= |lon_min= |lon_sec=
|ауылдық округтер саны = 14
|кенттік әкімдіктер саны = 4
|қалалық әкімдіктер саны = 1
▲ |Кіреді = [[Шығыс Қазақстан облысы]]
|ауылдар саны = 55
|қалалар саны = 1
▲ |Орталығы = [[Қалбатау]]
|
|әкімдіктің мекенжайы =
|құрылған уақыты = 1928
|тұрғыны = 35 925<ref>[http://www.garma.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Шығыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref>
|ЖІӨ жылы = ▼
|
|тығыздығы бойынша орны =
|ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (92,26%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (5,86%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (1,88%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref>
|
|
|
|
|ортаққордағы санаты =
▲ |Жер аумағы =22 600
▲ |Жер аумағы бойынша орны = 4-ші
▲ |Әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province_Zharma.png
}}
'''Жарма ауданы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]]ның орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Жер аумағы 22,6 мың км². Аудан орталығы – [[Қалбатау]] ауылы.
Жер аумағы 22,6 мың км². Тұрғыны 49,1 мың адам, орташа тығызд. 1 км²-ге 2,1 адамнан келеді (2009). Аудандағы 87 елді мекен 1 қалалық, 8 кенттік және 16 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталығы – Қалбатау а. Жері таулы және шоқылы болып келеді. Ауданның солт.-шығысында Қалба жотасы орналасқан. Абсолютiк биіктігі 500 – 865 м болатын Асқарлы, Сарыжал, Қарауылтөбе, Жуантөбе, Барақтықан, Ақбиік, Қарамұрын шоқылары бар. Оңт.-шығысында абсолютiк биіктігі 780 – 1090 м. Сарыжал, Қандығатай, Жұмағұл, Қарғалы, Желдіқара, Қаратақыр, Әулиешоқы, Семетей, Мұсасерек шоқылары орналасқан. Шар өз-нің жоғ. алабын және аудан жерінің батысы мен солт.-батысын Еңірекей, Қызылбиік, Сабал, Белтерек, Қаратау, Қасымбел, Маятас, Арқат және Қарағайлы таулары қамтыған. Кен байлықтарынан алтын, кобальт, никель, қалайы, вольфрам, құрылыс материалдары, т.б. бар. Климаты тым континенттік. Қаңтардағы орташа ауа температурасы –16 – 18°С, шілдеде 20 – 21°С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлш. 200 – 300 мм. Жер беті суын ауданның шығыс жағында – [[Шар]] мен Қызылсу өзендері құраса, оңт-нде Шардың сол саласы – Жарма өз. мен Зайсан көліне құятын Көкпекті мен Ащысу өзендері құрайды. Көлдер ауданның тек батыс жағында кездеседі. Ірілері: Қазылжан, Балықшы көлдері, Шолақтерек, Ақсор, Тұздыкөл, Ащыкөл, Қарасор. [[Шар (өзен)|Шар өзені]]нде Ақжол мен Бөке кенттерін сумен қамтамасыз ету үшін [[Шар бөгені]] салынған. Аудан жерінде негізінен қара, қызғылт қоңыр және боз топырақтар тараған. Онда бұта аралас селеу, көде, бетеге, жусан өседі. Өзен бойларында көптеп тоғайлар кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, биік тауларда арқар, сарышұнақ, суыр, көлдер мен өзен бойларында қаз, үйрек, шағала, аққу, далалы жерлерде бозторғай, безгелдек, бұлдырық, дала бүркіті мекендейді. А. ш-на пайдаланылатын жерінің аумағы 2,17 млн. га (2008), жыртылған жері 26,5 мың га, шабындығы 128,2 мың га, жайылымы 1,97 млн. га. Аудан жерімен «Түрксіб» т. ж. мен респ. маңызы бар Алматы – Семей автомобиль жолы өтеді.▼
== Географиялық орны, жер бедері ==
Жері таулы және шоқылы болып келеді. Ауданның солтүстік-шығысында [[Қалба жотасы]] орналасқан. Абсолютiк биіктігі 500 – 865 м болатын Асқарлы, Сарыжал, Қарауылтөбе, Жуантөбе, Барақтықан, Ақбиік, Қарамұрын шоқылары бар. Оңтүстік-шығысында абсолютiк биіктігі 780 – 1090 м. Сарыжал, Қандығатай, Жұмағұл, Қарғалы, Желдіқара, Қаратақыр, Әулиешоқы, Семетей, Мұсасерек шоқылары орналасқан. [[Шар (өзен)|Шар]] өзенінің жоғары алабын және аудан жерінің батысы мен солтүстік-батысын Еңірекей, Қызылбиік, Сабал, Белтерек, Қаратау, Қасымбел, Маятас, Арқат және Қарағайлы таулары қамтыған. Кен байлықтарынан алтын, кобальт, никель, қалайы, вольфрам, құрылыс материалдары, т.б. бар.
== Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі ==
▲
== Халқы ==
Тұрғындары 38 048 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 92,26%, [[орыстар]] – 5,86%, басқа ұлт өкілдері – 1,88%.
== Әкімшілік бөлінісі ==
56 елді мекен 1 қалалық 4 кенттік әкімдігі мен 14 ауылдық округке біріктірілген:
* [[Ақжал ауылдық округі]]
* [[Аршалы ауылдық округі (Жарма ауданы)|Аршалы ауылдық округі]]
* [[Әуезов кенттік әкімдігі]]
* [[Белтерек ауылдық округі]]
* [[Божығұр ауылдық округі]]
* [[Бірлік ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Бірлік ауылдық округі]]
* [[Бірлікшіл ауылдық округі]]
* [[Жаңғызтөбе кенттік әкімдігі]]
* [[Жарма кенттік әкімдігі]]
* [[Жарық ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Жарық ауылдық округі]]
* [[Қалбатау ауылдық округі]]
* [[Қапанбұлақ ауылдық округі]]
* [[Қарасу ауылдық округі (Жарма ауданы)|Қарасу ауылдық округі]]
* [[Қаратөбе ауылдық округі (Жарма ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]]
* [[Қызылағаш ауылдық округі (Жарма ауданы)|Қызылағаш ауылдық округі]]
* [[Суықбұлақ кенттік әкімдігі]]
* [[Үшбиік ауылдық округі]]
* [[Шалабай ауылдық округі]]
* [[Шар қалалық әкімдігі]]
== Тарихы ==
Жарма жері ертеден-ақ оңтүстік пен солтүстікті керуен жолдарымен байланыстырып жатыр. Бұл өлке саяхатшылар мен географтарды қатты қызықтырған, олардың көпшілігі жергілікті жердің табиғат көркі, тұрғылықты халықтың тұрмысы мен шаруашылық ерекшеліктері туралы мәліметтер қалдырған. Мәселен, бұл жерлерде Ш.Уәлиханов, П. Семенов-Тян-Шанский, Г.Потанин, В. Обручев, А. Янушкевич сияқты басқа да көптеген атақты ғалымдар мен зерттеушілер болған.
| |||