'''Тұжырымдау''' ({{lang-en|Inference}}) — берілген бір немесе бірнеше өзара байланысты алғышарттар (premise) арқылы жаңа логикалық қорытынды (logical consequence) шығаратын ойлау формасы.<ref>Қазақ энциклопедиясы 7-том</ref>
==Алғышарттары==
"Тұжырымының алғышарттары"алғышарты" деп аталатын ой қорытуға негіз болатын пайымдардан және тұжырымлогикалық қорытынды деп аталатын алғышарттардан логикалық жолмен шығарылатын жаңа пайымнан тұрады. Алғышарттардан тұжырымғақорытындыға логикалық түрде өтуді "ой қорыту" дейді. Тұжырымдау – бұрыннан бар білімдерден жаңа білімдерді қорытып шығарудың логикалық формасы. Мұндай білімдер қорытынды білімдер делінеді. ‘’[[Силлогизм]]’’ деп аталатын ең қарапайым тұжырымдау екі алғышарттан және тұжырымнанқорытындыдан құралады. Алғышарттары екіден көп күрделі. Тұжырымдауды силлогизмдер тізбегіне бөліп қарастыруға болады. [[Алғышарттар]]дан қорытындыға логикалық өту олардың арасындағы мазмұны бойынша байланысты қажет етеді. Ондай байланысы жоқ пайымдардан ой қорыту мүмкін емес.
==Пайымдау барысы==
''Пайымдау барысында'' жаңа ақиқат білім алу үшін екі шарт орындалуы тиіс. Сонда ғана тұжырымдау ақиқат тұжырым береді және логикалық жағынан дұрыс құрылған болады. Олар:
# алғышарттардың ақиқат болуы;
#қорытуережелерініңтұжырымдау ережесінің қатаң сақталуы.
Сонда ғана тұжырымдау ақиқат тұжырым береді және логикалық жағынан дұрыс құрылған болады. ҚорытуТұжырымдау ережелерінің қатаңдығына орай тұжырымдау [[демонстративті]] (қажетті) және демонстративті емес (шындыққа ұқсас) болып екіге бөлінеді. Демонстративті тұжырымдау алғышарттардан қорытылып шығатын, демонстративті емес тұжырымдау қорытындының алғышарттардан қорытылып шығуы ықтимал сипат алады.
Тұжырымдау ой қозғалысының бағытына орай үшке бөлінеді: [[Индуктивтілік|индуктивтік]] (жекеден жалпыға қарай), [[Дедукция|дедуктивтік]] (жалпыдан жекеге қарай) және [[аналогия]] бойынша (жекеден жекеге қарай).
Берілген бір пайымды түрлендірудің арқасында іске асатын ойтұжырымдау тұжырымы"тіке тікелей ой тұжырымытұжырымдау" деп аталады. Олардың төрт түрі бар: "айналдыру", "ауыстыру", "[[предикат]]қа қарсы қою", "[[логикалық квадрат]] бойынша ой тұжырымытұжырым жасау". Бұлардың әрқайсысының өз логикалық ой қорыту ережелері бар. Бірнеше (екі және одан көп) пайымнан тұратын ой тұжырымытұжырымдау орағытылған деп аталады. Орағытылған ой тұжырымыныңтұжырымдау ең кең тараған түріне қарапайым кесімді силлогизм жатады. Мұнда алғышарттар есебінде берілген екі кесімді пайымнан қорытылатын тұжырым да кесімді пайым болып шығады.
Силлогизмнің құрамына кіретін ұғымдарды силлогизмнің терминдері деп атайды. Олар кіші, үлкен және орташа болып үшке бөлінеді.<br> Кіші термин деп тұжырымның [[субъект]]ісі болатын ұғым саналады, ал оны өзіне кіргізіп тұрған алғышарт "кіші алғышарт" делінеді; тұжырымның [[предикат]]ы үлкен термин деп, ал оның өзінде тұтатын алғышарт "үлкен алғышарт" деп аталады; екі алғышартта да бар, бірақ тұжырымда жоқ ұғым орташа [[термин]] болады. Бұл терминдер ретіне қарай S (кішісі), P (үлкені) және M (орташасы) деген [[Латын Әліпбиі|латын әріптерімен]] белгіленеді. Орташа термин шеткі екеуін байланыстырып, логикалық ой қорытуға жол ашады, ол болмаса ой қорыту да мүмкін емес. Қарапайым кесімді силлогизмнің өз логикалық (жалпы және айрықша) ережелері бар.
Орташа терминнің алғышарттарда алатын орнына байланысты силлогизмнің "[[фигура]]лар" деп аталатын төрт түрі, өз ретінде әр фигураның 16 модусы болады. Барлығы 64 модустың[[модус]]тың тек 19-ыны ғана дұрыс ой қорытумен аяқталады, яғни логикалық ережелердің талабына сай келеді; бұлар "дұрыс [[модус]]тармодустар" деп аталады. Кесімді силлогизмдерден басқа күрделі ой тұжырымдарытұжырымдаулары да болады. Мысалы, [[гипотетикалық ой тұжырымытұжырымдау]], т.б.
