Польша президенті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Sudralum Польша Президенті бетін Польша президенті бетіне жылжытты: Польша президенті |
Сайлау және өкілеттіктер Тарихы Өкілеттігі Warszawa Pałac Prezydencki 2011.jpg Президенттің резиденциясы мен қасиеттері Польша президентінің міндетін атқарушы Қазір өмір сүріп жатқан бұрыңғы президенттер Польша мемлекет басшыларының тізімі Flag of the President of Poland.svg Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.jpg Анджей Дуда Мемлекеттік қызмет |
||
1-жол:
{{Мемлекеттік қызмет
|қызметі = Польша Республикасының Президенті
|шынайы атауы = {{lang-pl|Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej}}
|ел = Польша
|эмблема = Flag of the President of Poland.svg
|эмблема ені = 175px
|эмблеманың аты = [[Польша президентінің байрағы]]
|қазіргі = [[Анджей Дуда]]
|тағайындалған = 6 тамыз 2015 жыл
|портреті = Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.jpg
|портреттің ені =
|портреттің тақырыбы =
|басшылық етеді =
|басқару түрі =
|резиденция = [[Бельведер (Варшава)|Бельведер]] ([[Варшава]])
|ұсынылады =
|тағайындалды = тікелей дауыс беру арқылы
|өкілеттігінің мерзімі = 5 жыл, қатарынан екі рет мерзімнен артық емес
|айлығы =
|пайда болды = [[11 желтоқсан]] [[1922 жыл]]
|таратылды =
|біріншісі = [[Габриэль Нарутович]]
|соңғысы =
|сайты = http://www.prezydent.pl
}}
'''Польша Республикасының Президенті''' ([[поляк тілі|пол.]] ''Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej'') [[Польша|Пoльшa Республикасының]] ең лауазымды тұлғасы. [[Президент]] бес жылға сайланып, екінші рет сайлануға құқысы жоқ<ref>[http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/rosyjski/kon1.htm Официальный текст действующей конституции РП на русском языке]</ref>.
Польша Президентінің құқықтық мәртебесі 1997 жылғы 2 сәуірдегі [[Польша Конституциясы|Польша Республикасы Конституциясының]] V бөлімінде бекітілген.
1918 жылдан бастап Польша [[Мемлекет басшысы|мемлекеті басшыларының]] тізімі, оның ішінде Польша Республикасының Президентінен өзгеше шақырылған, бірақ мемлекет басшысы болған лауазымдарды атқарған адамдар тізімі берілген.
==Тарихы==
Польшаның алғашқы президенті [[Габриэль Нарутович|Габриэль Нарутович]] 1922 жылы 11 желтоқсанда Екінші [[Польша Республикасы (1918—1939)|Польша Республикасының]] президенті ретінде ант қабылдады. 1921 жылғы наурыз Конституциясының талаптары бойынша Ұлттық жиналыста (Сейм және Сенат) сайланды. Нарутович 1922 жылы 16 желтоқсанда қастандықпен өлтірілді. Бұған дейін Юзеф Пилсудский 1919 жылғы уақытша [[1919 жылғы кіші Конституция|Кіші Конституцияға]] сәйкес «Мемлекет басшысы» (Начельник Паства) болған.<ref>{{Cite web|author=Garlicki, Andrzej |date=2001|title=Majowa, marcowa, kwietniowa: Kto nam pisał konstytucje (The valley between the March and the April: We who wrote the constitutions) |language=pl|publisher=Polityki Cyfrowej|url=http://www.konstytucje.pl/pub/t019.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071018023756/http://www.konstytucje.pl/pub/t019.htm |archivedate=18 October 2007 |url-status=dead}}, which first appeared in {{Cite journal|author=Garlicki, Andrzej |year=2001|title=Kto nam pisał konstytucje: majowa, marcowa, kwietniowa |journal=Polityka |volume=2001|issue=11 |pages=78, 80, 82}}</ref> 1926 жылы Пилсудский «Мамыр төңкерісін» ұйымдастырып, президент [[Станислав Войцеховский|Станислав Войцеховскийді]] құлатып, Ұлттық жиналыста сайлады. жаңасы, Игнати Моцицки, осылайша «санаттық режимді» орнатады. Пилсудский қайтыс болғанға дейін парламент 1935 жылғы Польшаның авторитарлы Конституциясын қабылдады (1921 жылғы Конституцияға өзгерістер енгізу рәсімдеріне сәйкес емес). Моцицки 1939 жылы Германияның Польшаға басып кіруінен кейін отставкаға кеткенге дейін президент қызметін жалғастырды. Моцицки және оның үкіметі Моцицки жаттықтырылған Румынияға жер аударылды. [[Анже]]де, Франция Владислав Рацкевич, сенаттың спикері, 1939 жылы 29 қыркүйекте Моцицки қызметінен кеткеннен кейін президенттік қызметке кірісті. [[Французская кампания|Франция құлағаннан]] кейін президент пен поляк жер аударылған үкіметі Лондонға, Ұлыбританияға көшірілді. . Моцицкиден Рацкевичке ауысу 1935 жылғы сәуірдегі Конституцияның 24-бабына сәйкес болды. Рацкевичтің соңынан қуғынға ұшыраған президенттер келді, олардың соңғысы Рышард Качзоровский болды.
1944–45 жылдары Польша Кеңес Одағы басқаратын [[Шығыс блогы|орталық-шығыс]] Еуропаның құрамына кірді. [[Болеслав Берут]] үкімет тізгінін қолына алып, 1945 жылы шілдеде халықаралық деңгейде мемлекет басшысы ретінде танылды. Сенат 1946 жылы Польша халқының референдумы арқылы таратылды. Сейм ішінара 1921 жылғы наурыз конституциясына негізделген 1947 жылғы Кіші Конституцияны қабылдаған кезде, Биерут сол органмен президент болып сайланды. Ол 1952 жылғы [[Польша Халық Республикасының Конституциясы|Польша Халық Республикасының Конституциясы]] президенттің кеңсесін жойғанға дейін қызмет етті.<ref name="Simons">{{Cite book|author=Simons, William B. |chapter=Constitution of the Polish People's Republic|editor=Simons, William B. |year=1980 |title=The Constitutions of the Communist World |location=Alphen ann den Rijn, the Netherlands|publisher=Sijthoff & Noordhoff |pages=[https://books.google.com/books?id=SVl4sNPzWlwC&pg=PA288 288–310] |isbn=978-90-286-0070-6}}</ref>
1989 жылы конституцияға президенттік құқықты қалпына келтірген түзетулерден кейін қазіргі мемлекет басшысы [[Войцех Витольд Ярузельский|Войцех Ярузельский]] қызметіне кірісті.<ref>{{Cite web|title=Ustawa z dnia 29 gruduia 1989 r. o zmianie Konstytucja Polski Rzeczypospolitej Ludowej (An Act of 29 December 1989 to amend the Constitution of the Polish People's Republic) |series=Dz.U. 1989 Nr. 75, pos 444|language=pl|publisher=Sejm, Government of Poland |url=http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19890750444&type=3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120415010203/http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19890750444&type=3 |archivedate=15 April 2012 |url-status=live}}</ref> Польшадағы алғашқы тікелей президенттік сайлауда Лех Валенса жеңіске жетті және 1990 жылы 22 желтоқсанда ант берді. Президенттің кеңсесі 1997 жылы қабылданған [[Польша Конституциясы]]нда сақталды; конституция қазір кеңсенің талаптарын, міндеттері мен өкілеттігін қамтамасыз етеді.
==Сайлау және өкілеттіктер==
Республика Президентін халық жалпыға бірдей, тең, тікелей сайлау және жасырын дауыс беру арқылы бес жылдық мерзімге сайлайды. Президентті сайлауды [[Польша Республикасының сеймі|Сейм маршалы тағайындайды]]. Билік тармақтарымен қарым-қатынаста Президент төрелік етеді. Заң шығару бастамасы мен [[Вето|вето]] құқығына ие. Шығарылым актілері: бұйрықтар, бұйрықтар, жарлықтар, олар заңдарға сәйкес келуі керек. Өнердің 3 бөліміне қатысы жоқ Президенттің актілері үшін. Конституцияның 144-інде қарсы қол қойылған.
==Өкілеттігі==
[[File:Warszawa Pałac Prezydencki 2011.jpg|thumb|Варшавадағы Краковские Пржедмиецкидегі [[Президент сарайы (Варшава)|Президент сарайы]], [[Бертель Торвальдсен]]нің князь Юзеф Пониатовскийдің ат үстіндегі мүсіні бар. Бұл президенттің ресми орны ретінде қызмет етеді.]]
Президент премьер-министрді таңдауда еркін таңдау жасайды, бірақ іс жүзінде ол жаңа үкімет құру міндетін Сеймде көп орынға ие саяси партия қолдайтын саясаткерге береді (әдетте, әрдайым болмаса да, ол сол саяси партияның жетекшісі).
Президенттің заң шығару процесін бастауға құқығы бар. Сондай-ақ, олардың ветосын қолдану арқылы заң жобасын тоқтату арқылы оған тікелей әсер ету мүмкіндігі бар; дегенмен, вето сейм мүшелерінің жарғылық санының кемінде жартысы болған кезде үштен үштен көп дауыспен жойылуы мүмкін (230). Заң жобасына қол қоймас бұрын Президент конституциялық трибуналдан оның [[Польшаның Конституциялық трибуналы|Конституцияға сәйкестігін]] тексеруді сұрай алады, бұл іс жүзінде заң шығару процесіне шешуші ықпал етеді.
Польша мемлекетінің жоғарғы өкілі ретіндегі Президент халықаралық келісімдерді ратификациялауға және күшін жоюға, елшілерді тағайындауға және оларды кері шақырып алуға, басқа мемлекеттер өкілдерінің аккредитацияларын ресми түрде қабылдауға өкілетті. Президент сонымен қатар жоғары академиялық атақтар беру туралы, сондай-ақ мемлекеттік айырмашылықтар мен ордендер туралы шешім қабылдайды. Сонымен қатар, оларда рақымшылық жасау құқығы бар, яғни. Олар соттың соңғы үкімдерін жоққа шығара алады (іс жүзінде Президент мұндай шешімдерді Әділет министрімен кеңеседі).
Президент сонымен қатар [[Польша қарулы күштері|Қарулы Күштердің]] Жоғарғы Бас Қолбасшысы; Олар Бас штабтың бастығын және барлық қызмет салаларының командирлерін тағайындайды; соғыс уақытында олар Қарулы Күштердің Бас қолбасшысын тағайындайды және жалпы жұмылдыру туралы бұйрық бере алады. Президент өзінің міндеттерін келесі кеңселердің көмегімен орындайды: Президенттің канцеляриясы, ұлттық қауіпсіздік басқармасы және президенттің кеңесшілері кеңесі.
==Президенттің резиденциясы мен қасиеттері==
[[File:Belweder Warszawa.jpg|thumb|Белведер сарайы, көбінесе «[[Бельведер (Варшава)|Бельведер]]» деп аталады, бұл Президенттің дәстүрлі және қазіргі ресми резиденциясы.]]
Бірнеше жылжымайтын мүлік Президент Кеңсесіне тиесілі және оларды Мемлекет басшысы өзінің ресми резиденциясы, жеке резиденциясы, шетелдік шенеуніктерге келу үшін резиденциясы және т.б. пайдаланады.
* [[Президент сарайы (Варшава)|Варшавадағы Президент сарайы]] - Варшавадағы ең үлкен сарай және 1993 жылдан бері Польша Республикасы Президентінің ресми орны. Бірінші президент жалдаушысы 1994 жылы Белведерден Сарайға көшіп келген Лех Валенса болды.
* Варшавадағы [[Бельведер (Варшава)|Бельведер]] 1993 жылға дейін Президенттің ресми орындығы болған және қазіргі уақытта Президенттің Кеңсесі Президенттің ресми резиденциясы ретінде иеленеді және оны Президент пен Үкімет салтанатты мақсаттарда пайдаланады. Сарай сонымен қатар Польшаға және басқа да маңызды қонақтарға мемлекет басшыларының ресми резиденциясы ретінде қызмет етеді.
* 1929-1931 жылдар аралығында қалпына келтірілген және президент Игнаси Моцицки демалыс орны ретінде пайдаланған Габсбургтарға арналған саяжай үйінде орналасқан [[Висла (қала)|Висладағы]] Президенттік сарай. 2002 жылдан бастап ол қайтадан Президенттің меншігі болып табылады, 2005 жылы қалпына келтіріліп, президент Александр Кваньевский ашты. Бұл бүгінде Президенттің демалыс және конференция орталығы және қонақ үй.
* Польша Республикасы Президентінің Шуендегі резиденциясы.
* Цехоцинектегі Польша Республикасы Президентінің Манор үйі.
* «Джурата-Хель» президенттік резиденциясы Хель. Президенттің [[Балтық аймағы|Балтық жағалауынан]] шегінуі.
==Польша президентінің міндетін атқарушы==
{{main|Польша президентінің міндетін атқарушы}}
Конституцияда Президент сайланбалы қызмет болып табылады, тікелей сайланатын президенттік мирасқорлық бағыты жоқ деп көрсетілген. Егер Президент өзінің өкілеттіктері мен міндеттерін орындай алмаса, онда Сейм Маршалы Президенттің өкілеттігіне сайлау тағайындалғанға дейін ең көп дегенде 60 күн ие болады.
2010 жылы 10 сәуірде Ресейдің Смоленск-Солтүстік әуежайы маңында Польша президенті Лех Качинский, оның әйелі және тағы 94 адам болған ұшақ апатқа ұшырады. Тірі қалғандар болған жоқ. Осы оқиғадан кейін Бронислав Коморовский президенттің уақытша өкілеттіктерін қабылдады. 8 шілдеде Бронислав Коморовский президенттік сайлауда жеңіп шыққаннан кейін Сейм маршалы қызметінен кетті. Конституцияға сәйкес президенттің міндетін уақытша атқарушы сенат маршалы [[Богдан Борусевич|Богдан Борусевич]] болды. Түстен кейін [[Гжегож Схетына]] жаңа Сейм маршалы болып сайланды және ол президенттің міндетін атқарушы болды. Шетина 6 тамызда Коморовский ант бергенге дейін уақытша мемлекет басшысы болды.<ref name="NYT-crash">{{Cite news|last=Kulish |first=Nicholas |title=Polish President Dies in Jet Crash in Russia |newspaper=The New York Times |date= 10 April 2010 |url=https://www.nytimes.com/2010/04/11/world/europe/11poland.html | archiveurl= https://web.archive.org/web/20100411090512/http://www.nytimes.com/2010/04/11/world/europe/11poland.html | archivedate= 11 April 2010 | url-status= live}}</ref>
== Қазір өмір сүріп жатқан бұрыңғы президенттер ==
Польша Республикасының бұрынғы Президентінің жалақысы туралы 1996 жылғы 30 мамырдағы Заңға сәйкес (Заңдар журналы, 2018 ж., 1972 ж.), Польша Республикасының бұрынғы президенттері қызметінен кеткеннен кейін өмір бойы зейнетақымен және мемлекеттік күзет қызметі органдарын басқару және жеке қорғаныс қызметі үшін ақша алуға құқылы ( Польшада). Олар дәстүрлі түрде әртүрлі мемлекеттік мерекелерге қатысады және көбінесе меценаттар немесе көптеген іс-шаралардың құрметті қонақтары болып табылады. Сонымен қатар, олар мемлекеттік денсаулық сақтау орталықтарын және басқа да артықшылықтарды жақын туыстарымен бірге өмір бойы қолдана алады.
{|class="wikitable" style="margin-left:auto; margin-right:auto; border:none;"
|-
!Президент
!colspan=2|Президенттігі
!Туған күні
|-
|!style="font-weight:normal; text-align:left;" rowspan="2"|[[Бронислав Коморовский (саясаткер)|Бронислав Коморовский]]
|4
|style="text-align:center;"|2010–2010
|!style="font-weight:normal; text-align:left;" rowspan="2"|{{Birth date and age|1952|6|4}}
|-
|5
|style="text-align:center;"|2010–2015
|-
|[[Богдан Борусевич]]
|
|style="text-align:center;"|2010–2010
|{{Birth date and age|1949|1|11}}
|-
|[[Гжегож Схетына]]
|
|style="text-align:center;"|2010–2010
|{{Birth date and age|1963|2|18}}
|-
|[[Александр Квасьневский]]
|3
|style="text-align:center;"|1995–2005
|{{Birth date and age|1954|11|15}}
|-
|[[Лех Валенса]]
|2
|style="text-align:center;"|1990–1995
|{{Birth date and age|1943|9|29}}
|}
== Сілтеме ==
* [[Польша мемлекет басшыларының тізімі]]
* [http://www.president.pl Польша президентінің ресми торабы]
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}
[[Санат:Лауазымдар]]
[[cs:Prezident Polska]]
[[de:Staatspräsident (Polen)]]
| |||