АИВ/ЖИТС: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Мұхамеджан Амангелді (талқылауы) істеген нөмір 2814735 нұсқасын жоққа шығарды Тег: Undo |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
13-жол:
| түрлер =
| себеп = [[Адамның иммунтапшылық вирусы]] (АИВ)<ref name=WHO2015Fact/>
| қауіп = [[Вирус]] қан, ана сүті, қорғаусыз жыныстық қатынас арқылы беріледі<ref name=WHO2015Fact/>
| диагностика = Қан талдамасы<ref name=WHO2015Fact/>
| дифференциация =
34-жол:
<!-- Қоғам мен мәдениет-->
АИВ/ЖИТС қоғамға дерт ретінде де, [[дискриминация]] түрі ретінде де үлкен ықпалын тигізді.{{Өту|#Стигматизация|1}}<ref name="UNAIDS2006Ch4">{{cite book |publisher=[[Joint United Nations Programme on HIV/AIDS|UNAIDS]] |year=2006 |title=2006 Report on the global AIDS epidemic |chapter=The impact of AIDS on people and societies |chapterurl=http://data.unaids.org/pub/GlobalReport/2006/2006_GR_CH04_en.pdf |isbn=978-92-9173-479-5}}</ref> Сондай-ақ аурудың экономикаға да ықпалы аз емес.{{Өту|#Экономикаға ықпалы|1}}<ref name="UNAIDS2006Ch4" /> АИВ/ЖИТС жайлы "ауру күнделікті тұрмыстық қарым-қатынаста берілуі мүмкін" деген секілді жаңсақ түсініктер де өте көп.{{Өту|#Жаңсақ түсініктер|1}}<ref>{{cite journal |title=Myth Busters |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=351 |issue=6268 |pages=35 |url=http://austintexas.gov/page/myth-busters |access-date=14 February 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160222160217/http://austintexas.gov/page/myth-busters |archive-date=February 22, 2016 |df=mdy-all |bibcode=2016Sci...351...35E |last1=Endersby |first1=Jim |year=2016 |doi=10.1126/science.aad2891}}</ref> [[Католик шіркеуі]] [[Үрпекқап|үрпекқапты]] аурудан сақтану үшін пайдалануды қолдамайтыны белгілі, сондықтан бұл ауру осы секілді көптеген дінге қатысты дау-дамайға да арқау болып отыр.{{Өту|#Дін және ЖИТС|1}}<ref>{{cite web |last1=McCullom |first1=Rob |title=An African Pope Won't Change the Vatican's Views on Condoms and AIDS |url=https://www.theatlantic.com/sexes/archive/2013/02/an-african-pope-wont-change-the-vaticans-views-on-condoms-and-aids/273535/ |website=The Atlantic |access-date=14 February 2016 |date=26 February 2013 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160308135849/http://www.theatlantic.com/sexes/archive/2013/02/an-african-pope-wont-change-the-vaticans-views-on-condoms-and-aids/273535/ |archive-date=March 8, 2016 |df=mdy-all}}</ref> 1980 жылдары анықталғаннан бері АИВ/ЖИТС әлем медицинасы мен саясатының назарын өзіне аударып, үлкен қаржыландыруды талап етуде.<ref name="isbn1-59797-294-0">{{cite book |author=Harden, Victoria Angela |title=AIDS at 30: A History |publisher=Potomac Books Inc |location= |year=2012 |page=324 |isbn=978-1-59797-294-9 |oclc= |doi= }}</ref>
== Белгілері мен симптомдары ==
43-жол:
=== Жіті инфекция ===
[[File:Жіті АИВ инфекция симптомдары.png|thumb|upright=1.25|alt=A diagram of a human torso labelled with the most common symptoms of an acute HIV infection|Жіті АИВ инфекциясының негізгі симптомдары]]
АИВ жұқтырғаннан кейінгі алғашқы кезең — жіті АИВ, бастапқы АИВ немесе жедел ретровирустық синдром деп аталады.<ref name=M121/><ref name=WHOCase2007/> Көбіне жұқтырғаннан 2-4 апта өткеннен кейін адамда тұмау тәрізді не мононуклеоз тәрізді синдром дамуы мүмкін, ал кейбірінде еш симптом байқалмайды.<ref>{{cite book |title=Diseases and disorders |year=2008 |publisher=Marshall Cavendish |location=Tarrytown, NY |isbn=978-0-7614-7771-6 |page=25 |url=https://books.google.com/books?id=-HRJOElZch8C&pg=PA25 |df=mdy-all |access-date=June 27, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150919012701/https://books.google.com/books?id=-HRJOElZch8C&pg=PA25 |archive-date=September 19, 2015 |url-status=live }}</ref><ref name=M118/> Барлық жағдайдың тек 40–90% симптомдар көрініс беруі мүмкін. Жиі кездесетіндері: [[қызба]], [[лимфа безі|лимфа түйіндері]]нің ұлғайып, ауырсынуы, [[фарингит|тамақ қабынуы]], [[бөртпе|бөртпелер]], бас ауырсынуы, шаршағыштық және/не ауыз бен жыныс мүшелеріндегі жаралар.<ref name=WHOCase2007/><ref name=M118/> Бөртпе 20–50% жағдайда кездесуі мүмкін, ол, әдетте, кеудеге дақ не көпіршікше түрінде шағады.<ref name=Deut2010/> Кей адамдарда осы сатының өзінде оппортунис инфекциялар (иммунитеті қалыпты жұмыс істейтін адамдарда ауру туғызбайтын шартты патогенді флора қоздыратын инфекциялар) дамиды.<ref name=WHOCase2007/> Бұдан бөлек лоқсу не [[Іш өту|диарея]] сынды асқазан-ішек белгілері көрініс беруі мүмкін.<ref name=M118/> Жүйке жүйесі тарапынан шеткері нейропатиялар мен Гийен–Барре синдромы дамуы мүмкін.<ref name=M118/>
Аталған симптомдар тек осы ауруға тән болмағандықтан (бейспецификалық симптомдар), көп жағдайда АИВ инфекциясының белгілері деп қарастырылмайды.<!--<ref name=M118/> --> Отбасы дәрігері не аурухана дәрігері аталған симптомдарды көрсе де, көбіне жиі кездесетін инфекциялық аурулардың бірін диагноз ретінде қате қойып жатады.<!--<ref name=M118/> --> Сондықтан инфекция жұқтыру қаупі бар адамда себебі белгісіз қызба анықталса, АИВ инфекциясын да ескерген дұрыс.<ref name=M118>Mandell, Bennett, and Dolan (2010). Chapter 118.</ref>
=== Жасырын саты ===
Бастапқы симптомдар көрініс бергеннен кейін жасырын саты, симптомсыз АИВ не созылмалы АИВ деп аталатын кезең басталады.<ref name="AIDS2010GOV" /> Ем жүргізілмесе аталған саты АИВ инфекциясына тән ағыммен 3 жылдан<ref>{{cite book|last=Evian|first=Clive|title=Primary HIV/AIDS care: a practical guide for primary health care personnel in a clinical and supportive setting|year=2006|publisher=Jacana|location=Houghton [South Africa]|isbn=978-1-77009-198-6|page=29|url=https://books.google.com/books?id=WauaC7M0yGcC&pg=PA29|edition=Updated 4th|df=mdy-all|access-date=June 27, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150911043536/https://books.google.com/books?id=WauaC7M0yGcC&pg=PA29|archive-date=September 11, 2015|url-status=live}}</ref> 20 жылға<ref>{{cite book|author=Charles B. Hicks, MD|editor=Jacques W.A.J. Reeders & Philip Charles Goodman|title=Radiology of AIDS|year=2001|publisher=Springer|location=Berlin [u.a.]|isbn=978-3-540-66510-6|page=19|url=https://books.google.com/books?id=xmFBtyPGOQIC&pg=PA19|df=mdy-all|access-date=June 27, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160509101646/https://books.google.com/books?id=xmFBtyPGOQIC&pg=PA19|archive-date=May 9, 2016|url-status=live}}</ref> дейін созылуы мүмкін (орта есеппен, 8 жыл).<ref>{{cite book|last=Elliott|first=Tom|title=Lecture Notes: Medical Microbiology and Infection|year=2012|publisher=[[John Wiley & Sons]]|isbn=978-1-118-37226-5|page=273|url=https://books.google.com/books?id=M4q3AyDQIUYC&pg=PA273|df=mdy-all|access-date=June 27, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150919014154/https://books.google.com/books?id=M4q3AyDQIUYC&pg=PA273|archive-date=September 19, 2015|url-status=live}}</ref> Әдетте, бастапқы кезде симптомдар аз не мүлдем болмағанымен, осы сатының соңында көбі қызбаға, жүдеуге, асқазан-ішек аурулары мен бұлшықет аурысынуына шағынады.<ref name="AIDS2010GOV" /> АИВ жұқтырған адамдардың 50–70% бірнеше топ [[лимфа
Вирус титрі жоғары әрі ем қабылдамайтын АИВ-1 жұқтырған адамдарда көбіне ЖИТС дамығанмен, кей бөлігінде (шамамен 5%) антиретровирусты терапия жүргізбегеннің өзінде CD4<sup>+</sup> T жасушаларының (Т-хелперлер) қалыпты деңгейі бес жылдан да көп сақталуы мүмкін.<ref name="M118" /><ref name="LT2010">{{cite journal|vauthors=Blankson JN|title=Control of HIV-1 replication in elite suppressors|journal=Discovery Medicine|volume=9|issue=46|pages=261–66|date=March 2010|pmid=20350494}}</ref> Бұндай адамдарды "АИВ бақылаушылары" не ''ұзақ мерзімді нонпрогессорлар'' деп атайды ({{Lang-en|Long-term nonprogressor, LTPN}}).<ref name="LT2010" /> Ал антиретровирусты терапия жүргізбегеннің өзінде вирус титрі төмен не мүлде анықталмайтын адамдар тобын "дегдар бақылаушылар" не "дегдар супрессорлар" деп атайды.<!--<ref name=Walker2007/> --> Шамамен АИВ жұқтырған 300 адамның біреуі осы топқа жатады.<ref name="Walker2007">{{cite journal|vauthors=Walker BD|title=Elite control of HIV Infection: implications for vaccines and treatment|journal=Topics in HIV Medicine|volume=15|issue=4|pages=134–36|date=August–September 2007|pmid=17720999}}</ref>
112-жол:
|}
АИВ берілуінің үш негізі жолы белгілі: жыныстық қатынас, дене сұйықтығы не тіндері арқылы, сондай-ақ [[жүктілік]], босану немесе емізу кезінде анадан балаға (тікесінен берілу).<ref name="TransmissionM2007" /> Егер қан араласпаса, нәжіс, мұрын секрециясы, сілекей, қақырық, тер, көз жасы, зәр немесе құсық арқылы АИВ жұқтыру қаупі болмайды.<ref name="AFP2007k">{{cite journal|vauthors=Kripke C|title=Antiretroviral prophylaxis for occupational exposure to HIV|journal=American Family Physician|volume=76|issue=3|pages=375–76|date=August 2007|pmid=17708137}}</ref> Адам АИВтың бірнеше штаммын қатар жұқтыруы мүмкін, бұл жағдай АИВ суперинфекциясы деп аталады.<ref>{{cite journal|vauthors=van der Kuyl AC, Cornelissen M|title=Identifying HIV-1 dual infections|journal=Retrovirology|volume=4|page=67|date=September 2007|pmid=17892568|pmc=2045676|doi=10.1186/1742-4690-4-67}}</ref>
=== Жыныстық қатынас ===
АИВтың ең жиі жұғу жолы — инфекция жұқтырған адаммен жыныстық қатынасқа түсу.<ref name="TransmissionM2007" /> Алайда, ұзақ уақыт емделудің нәтижесінде вирус титрі анықталмайтын деңгейге жеткен адам АИВты жыныстық жолмен өзгеге жұқтырмайды.<ref name="CDCUndetectable">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/hiv/library/dcl/dcl/092717.html|title=Dear Colleague: September 27, 2017|last=McCray|first=Eugene|last2=Mermin|first2=Jonathan|date=September 27, 2017|website=Division of HIV/AIDS Prevention|publisher=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=February 1, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180130231157/https://www.cdc.gov/hiv/library/dcl/dcl/092717.html|archive-date=January 30, 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=LeMessurier|last8=Guyatt|pmid=30455270|doi=10.1503/cmaj.180311|pages=E1350–E1360|issue=46|volume=190|journal=[[Canadian Medical Association Journal]]|title=Risk of sexual transmission of human immunodeficiency virus with antiretroviral therapy, suppressed viral load and condom use: a systematic review|date=November 19, 2018|first9=R|last9=Rodin|first8=G|first7=R|first1=J|last7=Gervais|first6=O|last6=Niragira|first5=MT|last5=Avey|first4=M|last4=Weekes|first3=O|last3=Varsaneux|first2=G|last2=Traversy|pmc=6239917}}</ref> Әлемде АИВ таралуының ең жиі жолы — [[Гетеросексуалдылық|әр жынысты адамдар арасындағы жыныстық қатынас]];<ref name="TransmissionM2007" /> дегенмен, негізгі берілу жолдары әр мемлекетте әр түрлі. Мысалы, Қазақстанда бірінші орынға инфекцияның парентеральді жолмен берілуі шығып отыр<ref name=":0" />. 2017 жылы АҚШтағы АИВ жұқтыру жағдайларының көбі – ерлермен жыныстық қатынасқа түсетін ерлер арасында болғаны анықталған (жаңадан АИВ жұқтырған 13 жастан асқан ер адамдардың 82% және жалпы жаңадан жұқтырғандардың 70%).<ref>{{cite web|title=HIV and Men|url=https://www.cdc.gov/hiv/group/gender/men/index.html|website=Centers for Disease Control and Prevention.|publisher=U.S. Department of Health & Human Services|accessdate=November 3, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191201111721/https://www.cdc.gov/hiv/group/gender/men/index.html|archive-date=December 1, 2019|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=HIV and Gay and Bisexual Men|url=https://www.cdc.gov/hiv/group/msm/index.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|publisher=U.S. Department of Health & Human Services|accessdate=November 3, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191102163544/https://www.cdc.gov/hiv/group/msm/index.html|archive-date=November 2, 2019|url-status=live}}</ref> АҚШ-та 13-24 жастағы гейлер мен бисексуалдар сол жас тобындағы жаңадан АИВ жұқпасын жұқтырған ер адамдардың 92%-ын, ал барлық [[Гомосексуалдылық|гей]] мен бисексуал ерлердің 27%-ын құрайды.<ref name="CDC2016Bi">{{cite web|title=HIV Among Gay and Bisexual Men|url=https://www.cdc.gov/hiv/pdf/group/msm/cdc-hiv-msm.pdf|access-date=January 1, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161218225712/https://www.cdc.gov/hiv/pdf/group/msm/cdc-hiv-msm.pdf|archive-date=December 18, 2016|df=mdy-all}}</ref> АҚШта гейлер мен бисексуалдардың шамамен 15%, ал трансгендер әйелдердің 28% АИВ статусы – оң.<ref name="CDC2016Bi" /><ref>{{cite web |title=Today's HIV/AIDS Epidemic Factsheet |url=https://www.cdc.gov/nchhstp/newsroom/docs/factsheets/todaysepidemic-508.pdf |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=December 31, 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161219232155/https://www.cdc.gov/nchhstp/newsroom/docs/factsheets/todaysepidemic-508.pdf |archive-date=December 19, 2016 |df=mdy-all}}</ref>
Қорғаусыз [[гетеросексуал]] қатынасқа келер болсақ, жыныстық акт кезінде АИВтың берілу қаупі табысы төмен елдерде 4-10 есе жоғары.<ref name="Boily2009" /> Аталған елдерде вирустың әйелден ер адамға берілу қаупі — әр актте 0,38%, ал ерден әйелге берілу қаупі — әр актте 0,30% құрайды; табысы жоғары елдер үшін әйелден ерге берілуі 0,04%, ал ерден әйелге берілуі 0,08% құрайды.<ref name="Boily2009" /> Әсіресе, анал сексі арқылы берілу қаупі жоғары: гетеросексуал болсын, гомосексуал болсын, анал сексі кезінде әр актте берілу қаупі 1,4-1,7% құрайды.<ref name="Boily2009" /><ref>{{cite journal|vauthors=Beyrer C, Baral SD, van Griensven F, Goodreau SM, Chariyalertsak S, Wirtz AL, Brookmeyer R|title=Global epidemiology of HIV infection in men who have sex with men|journal=The Lancet|volume=380|issue=9839|pages=367–77|date=July 2012|pmid=22819660|doi=10.1016/S0140-6736(12)60821-6|pmc=3805037}}</ref> [[Оралды секс|Орал секс]] жолымен берілу қаупі салыстырмалы түрде төмен болғанымен, жоғалып кетпейді.<ref>{{cite journal|vauthors=Yu M, Vajdy M|title=Mucosal HIV transmission and vaccination strategies through oral compared with vaginal and rectal routes|journal=[[Expert Opinion on Biological Therapy]]|volume=10|issue=8|pages=1181–95|date=August 2010|pmid=20624114|pmc=2904634|doi=10.1517/14712598.2010.496776}}</ref> Ауыз арқылы жыныстық қатынасқа түсуде инфекция жұқтыру қаупі «шамамен нөл» деп бағаланады;<ref>{{cite book|last=Stürchler|first=Dieter A.|title=Exposure a guide to sources of infections|year=2006|publisher=ASM Press|location=Washington, DC|isbn=978-1-55581-376-5|page=544|url=https://books.google.com/books?id=MWa5or3Xa9EC&pg=PA544|df=mdy-all|access-date=June 27, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151130024240/https://books.google.com/books?id=MWa5or3Xa9EC&pg=PA544|archive-date=November 30, 2015|url-status=live}}</ref> дегенмен, осы уақытқа дейін бұл секс түрімен жұғу жайлы бірнеше жағдай хабарланған.<ref>{{cite book|veditors=Pattman R, etal|title=Oxford handbook of genitourinary medicine, HIV, and sexual health|year=2010|publisher=[[Oxford University Press]]|location=Oxford|isbn=978-0-19-957166-6|page=95|edition=2nd}}</ref> Орал сексте қабылдаушы үшін қауіп 0–0,04% деңгейінде бағаланады.<ref name="Dosekun2010">{{cite journal|vauthors=Dosekun O, Fox J|title=An overview of the relative risks of different sexual behaviours on HIV transmission|journal=[[Current Opinion in HIV and AIDS]]|volume=5|issue=4|pages=291–97|date=July 2010|pmid=20543603|doi=10.1097/COH.0b013e32833a88a3}}</ref> Табысы аз елдердегі жезөкшелік деңгейіне қарай вирустың әйелден ерге берілу қаупі — әр актте 2,4%, ал ерден әйелге берілу қаупі — әр актте 0,05% деп бағаланады.<ref name="Boily2009">{{cite journal|vauthors=Boily MC, Baggaley RF, Wang L, Masse B, White RG, Hayes RJ, Alary M|title=Heterosexual risk of HIV-1 infection per sexual act: systematic review and meta-analysis of observational studies|journal=The Lancet. Infectious Diseases|volume=9|issue=2|pages=118–29|date=February 2009|pmid=19179227|pmc=4467783|doi=10.1016/S1473-3099(09)70021-0}}</ref>
Трансмиссия қаупі адамда [[Жыныс қатынасынан жұғатын аурулар|жыныстық жолмен берілетін инфекциялар]]<ref name="CochraneSTI2012">{{cite journal|vauthors=Ng BE, Butler LM, Horvath T, Rutherford GW|title=Population-based biomedical sexually transmitted infection control interventions for reducing HIV infection|journal=[[The Cochrane Database of Systematic Reviews]]|issue=3|page=CD001220|date=March 2011|pmid=21412869|doi=10.1002/14651858.CD001220.pub3|editor1-last=Butler|editor1-first=Lisa M}}</ref> мен жыныс мүшесінде жара болған кезде жоғарылайды.<ref name="Boily2009" /> Жыныс мүшелеріндегі жара қауіпті шамамен бес есе арттырады.<ref name="Boily2009" /> [[Соз|Гонорея]], [[хламидиоз]], [[трихомониаз]] және бактериялық вагиноз сияқты жыныстық жолмен берілетін басқа да инфекциялар берілу қаупін аздап жоғарылатады деп есептеледі.<ref name="Dosekun2010" />
129-жол:
АИВты жұқтырудың екінші бір жолы — қан және оның компоненттерін енгізу не құю.<ref name="TransmissionM2007" /> Есірткіні тамырға енгізу үшін ортақ ине қолдану, қолданылған инеден жарақаттану, қан немесе қан компоненттерін құю кезінде, не залалсыздандырылмаған құрал-жабдықпен медициналық инъекция жүргізу кезінде АИВ берілуі мүмкін. Ортақ қолданылған инеден жұғу ықтималдығы – бір қолданғанда 0.63-2.4%, ал орташа есеппен 0.8%-ды құрайды.<ref name="Risk2006">{{cite journal|vauthors=Baggaley RF, Boily MC, White RG, Alary M|title=Risk of HIV-1 transmission for parenteral exposure and blood transfusion: a systematic review and meta-analysis|journal=AIDS|volume=20|issue=6|pages=805–12|date=April 2006|pmid=16549963|doi=10.1097/01.aids.0000218543.46963.6d}}</ref> АИВ–оң адам қолданған инеден жарақат алған кезде, АИВпен инфекциялану қаупі – шамамен 0.3% (333 жағдайда 1), ал шырышты қабық арқылы инфекцияланған қаннан жұғу қаупі – 0.09% (1000 жағдайда 1).<ref name="AFP2007k" /> Дегенмен, қандағы вирус титрі жоғары не жарақат терең болса, қауіп 5%-ға дейін артуы мүмкін.<ref name="Needle2002">{{cite web|title=Needlestick Prevention Guide|url=https://www.who.int/occupational_health/activities/2needguid.pdf|accessdate=10 November 2019|pages=5–6|date=2002|archive-url=https://web.archive.org/web/20180712204534/http://www.who.int/occupational_health/activities/2needguid.pdf|archive-date=July 12, 2018|url-status=live}}</ref> АҚШ-та 2009 жылдағы жаңа инфекциялану жағдайларының 12% тамырішілік есірткі егетіндер құрады,<ref name="TransmissionCDC2012">{{cite web|title=HIV in the United States: An Overview|url=https://www.cdc.gov/hiv/topics/surveillance/resources/factsheets/us_overview.htm|website=Center for Disease Control and Prevention|date=March 2012|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130501102910/http://www.cdc.gov/hiv/topics/surveillance/resources/factsheets/us_overview.htm|archive-date=May 1, 2013|df=}}</ref> ал кей аймақтарда есірткі қабылдайтындардың 80% көбі АИВ жұқпасын жұқтырған.<ref name="TransmissionM2007" />
Сақтанусыз [[медициналық]] инъекция жүргізу – Африкадағы АИВтың таралуында үлкен рөл атқарады. 2007 жылы осы аймақтағы барлық туындаған инфекциялардың 12-17% медициналық шприцтерді бұрыс қолдану себеп болған.<ref name="UnsafeInjection2009">{{cite journal|vauthors=Reid SR|title=Injection drug use, unsafe medical injections, and HIV in Africa: a systematic review|journal=[[Harm Reduction Journal]]|volume=6|page=24|date=August 2009|pmid=19715601|pmc=2741434|doi=10.1186/1477-7517-6-24}}</ref> [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы|Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының]] мәліметінше Африкадағы медициналық инъекция жасауда инфекцияның берілу қаупі – 1,2%.<ref name="UnsafeInjection2009" /> Бұл аймақта жүргізілетін инвазиялы процедуралар, босандыру жұмыстары және тіс емдеуде де санитария талаптары дұрыс орындалмағандықтан, вирустың таралу қаупін арттырып отыр.
[[Татуировка|Тату]], [[пирсинг]], тыртық жасаушы және жасатушы теория жүзінде АИВ жұқтыруы мүмкін, бірақ ондай жағдайлар әлі тіркелмеген<ref name="CDCBasics2012">{{cite web|title=Basic Information about HIV and AIDS|url=https://www.cdc.gov/hiv/topics/basic/|website=Center for Disease Control and Prevention|date=April 2012|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170618025129/https://www.cdc.gov/hiv/topics/basic/|archive-date=June 18, 2017|df=mdy-all}}</ref>. Маса не басқа жәндіктер АИВ тасымалдай алмайды.<ref name="C4Wauto-8503951">{{cite web|url=http://www.rci.rutgers.edu/%7Einsects/aids.htm|title=Why Mosquitoes Cannot Transmit AIDS|website=rci.rutgers.edu|publisher=[[Rutgers University]]|id=New Jersey Agricultural Experiment Station Publication No. H-40101-01-93|date=June 1, 2010|access-date=March 29, 2014|first=Wayne J.|last=Crans|archive-url=https://web.archive.org/web/20140329183346/http://www.rci.rutgers.edu/~insects/aids.htm|archive-date=March 29, 2014}}</ref>
| |||