Өлкетану: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Өлкетану''' — белгілі бір өңірдің табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын, мәдениетін зерттеумен шұғылданатын ғылым мен мәдениет саласы; шағын аумақтың табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын және мәдениетін, елді мекендерін олардың таяу төңірегімен қоса зерттеу.
Салалық өлкетану (тарихи, этнографиялық, топонимиялық және т.б.), табиғи және әлеуметтік құбылыстардың өзара байланысын зерттейтін кешендік географиялық өлкетану болып бөлінеді. Өлкетанудың негізгі әдісі - аумақ туралы ақпаратты, табиғи үлгілерді (геологиялық, топырақ, биологиялық, зоологиялық), материалдық мәдениет заттарын және т.б. деректерді жинау және жүйелеу.<ref>Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
Қазақстанда өлкетану патшалық [[Ресей]]дің қазақ даласын отарлау мақсатында алдын ала арнайы әскери экспецидиялар шығарып, ғылыми-танымдық зерттеулер жүргізу шеңберінде енді. Ресей өкіметі '''18 ғасырдың 2-жартысында''' қазақ жері, халқы, шаруашылығы және этнографиясы бойынша зерттеу жүргізу үшін алғашында Солтүстік және [[Батыс Қазақстан]], кейінірек [[Орталық Қазақстан]] аумағына экспедициялар ұйымдастырды.<br> Қазақ өлкесін зерттеу жұмыстарына И.И. ''[[И.И. Лепехин|Лепехин]]'', П.С. ''[[Паллас]]'', П.И. ''[[Рычков]]'', И.К. ''[[Кирилов]]'', В.Н. ''[[Татищев]]'', А.И. ''[[Левшин]]'' өз үлестерін қосты. [[Қазан төңкерісі]]не дейін '''19 ғасырдада''' Қазақстанның ғылыми-танымдық Өлкетануында ''[[Орыс география қоғамы]]ның'' [[1868]] жылы құрылған [[Орынбор]] бөлімшесі жетекші орын алды. Бөлімше өлкенің географиясын, тарихын, этнографиясын, қазба байлықтарын және статистикасын зерттеумен айналысты. Бұл бөлімшемен қатар [[Торғай статистика комитеті]] мен ''[[Орынбор ғылыми архив комиссиясы]]'' ([[1887]]) ашылды. Бұл өлкеде атқарылған жұмыстарға Ы.''[[Алтынсарин]]'', С.''[[Бабажанов]]'', Б.''[[Дауылбаев]]'', Т.''[[Сейдалин]]'', С.''[[Жантөрин]]'', т.б. өз үлестерін қосты. Өлкетанудың тағы бір орталығы [[Орал]] қалысы болды. Онда Орал казактарының тарихы мен шаруашылығына, балық аулау кәсібі мен шаруалардың қоныстану мәселесіне көбірек көңіл бөлінді. [[Омбы]] қаласында жергілікті жерді зерттеушілер [[Ақмола статистика комитеті]]нің жанындағы география қоғамның бөлімшесіне бірікті. Батыс Сібір Өлкетану қоғамдарына қазақтардан Ш.''[[Уәлиханов]]'', Ә.''[[Бөкейханов]]'', т.б. белсене қатысты. '''19 ғасырдың аяғында''' [[Батыс Сібір география қоғамы]] бөлімінде саяси жер аударылғандар көп болды. [[Солтүстік Қазақстан]]ды зерттеуде Өлкетану қоғамдары өлкенің тарихы, экономикасы, табиғи жағдайлары жөнінде едәуір материалдар жинап, жариялады. Өлкетанушылар этнография, жергілікті өсімдіктер және жануарлар дүниесі, минерология бойынша бай экспонаттар жинақталған жергілікті мұражай құрды. Бұл Қазақстанда ғана емес, бүкіл Сібірге де мәлім мұражайлардың бірі болатын. [[Жетісу]] мен [[Оңтүстік Қазақстан]] өңірін зерттеумен [[1896]] жылы [[Ташкент]] қаласында ұйымдастырылған Ресей география қоғамының [[Түркістан]] бөлімшесі, сондай-ақ ауыл шаруашылық қоғамы, Шығыс археологиясы мен тарихы үйірмесі белсенді айналысты. Қоғамдарда Е.''[[Букин]]'', Н.''[[Жетпісбаев]]'', Ә.''[[Диваев]]'', І.''[[Қостанаев]]'' зерттеулер жүргізді. Жетісуға П.П. ''[[Семенов-Тян-Шанский]]'', кейініректе А.Н. ''[[Краснов]]'', А.Ф. ''[[Голубев]]'', М.И. ''[[Венюков]]'' экспедициялық сапарлар жасады. Сонымен қатар [[1896]] жылдан жұмыс істей бастаған “[[Дала облыстарын зерттеу жөніндегі экспедиция]]” Ресейдің ішкі губернияларынан келетін шаруаларды қоныстандыру үшін өлкенің барлық уездерін табиғи-тарихи және шаруашылық-статистикалық жағынан зерттеуге баса көңіл бөлді. Ғылыми-танымдық материалдардың қорын жасауда, оларды жарыққа шығаруда облысы статистика комитеттері үлкен рөл атқарды. Қазақстанды басқару саласындағы әкімшілдік реформаларға байланысты [[1886]] жылы статистика комитеті “Қазақтардың заңдық ғұрыптарын зерттеуге арналған материалдарды” басып шығарды. ▼
▲Қазақстанда өлкетану патшалық [[Ресей]]дің қазақ даласын отарлау мақсатында алдын ала арнайы әскери экспецидиялар шығарып, ғылыми-танымдық зерттеулер жүргізу шеңберінде енді. Ресей өкіметі '''18 ғасырдың 2-жартысында''' қазақ жері, халқы, шаруашылығы және этнографиясы бойынша зерттеу жүргізу үшін алғашында Солтүстік және [[Батыс Қазақстан]], кейінірек [[Орталық Қазақстан]] аумағына экспедициялар ұйымдастырды.<br> Қазақ өлкесін зерттеу жұмыстарына И.И. ''[[И.И. Лепехин|Лепехин]]'', П.С. ''[[Паллас]]'', П.И. ''[[Рычков]]'', И.К. ''[[Кирилов]]'', В.Н. ''[[Татищев]]'', А.И. ''[[Левшин]]'' өз үлестерін қосты. [[Қазан төңкерісі]]не дейін '''19 ғасырдада''' Қазақстанның ғылыми-танымдық Өлкетануында ''[[Орыс география қоғамы]]ның'' [[1868]] жылы құрылған [[Орынбор]] бөлімшесі жетекші орын алды. Бөлімше өлкенің географиясын, тарихын, этнографиясын, қазба байлықтарын және статистикасын зерттеумен айналысты. Бұл бөлімшемен қатар [[Торғай статистика комитеті]] мен ''[[Орынбор ғылыми архив комиссиясы]]'' ([[1887]]) ашылды. Бұл өлкеде атқарылған жұмыстарға Ы.''[[Алтынсарин]]'', С.''[[Бабажанов]]'', Б.''[[Дауылбаев]]'', Т.''[[Сейдалин]]'', С.''[[Жантөрин]]'', т.б. өз үлестерін қосты. Өлкетанудың тағы бір орталығы [[Орал]] қалысы болды. Онда Орал казактарының тарихы мен шаруашылығына, балық аулау кәсібі мен шаруалардың қоныстану мәселесіне көбірек көңіл бөлінді. [[Омбы]] қаласында жергілікті жерді зерттеушілер [[Ақмола статистика комитеті]]нің жанындағы география қоғамның бөлімшесіне бірікті. Батыс Сібір Өлкетану қоғамдарына қазақтардан Ш.''[[Уәлиханов]]'', Ә.''[[Бөкейханов]]'', т.б. белсене қатысты. '''19 ғасырдың аяғында''' [[Батыс Сібір география қоғамы]] бөлімінде саяси жер аударылғандар көп болды. [[Солтүстік Қазақстан]]ды зерттеуде Өлкетану қоғамдары өлкенің тарихы, экономикасы, табиғи жағдайлары жөнінде едәуір материалдар жинап, жариялады. Өлкетанушылар этнография, жергілікті өсімдіктер және жануарлар дүниесі, минерология бойынша бай экспонаттар жинақталған жергілікті мұражай құрды. Бұл Қазақстанда ғана емес, бүкіл Сібірге де мәлім мұражайлардың бірі болатын. [[Жетісу]] мен [[Оңтүстік Қазақстан]] өңірін зерттеумен [[1896]] жылы [[Ташкент]] қаласында ұйымдастырылған Ресей география қоғамының [[Түркістан]] бөлімшесі, сондай-ақ ауыл шаруашылық қоғамы, Шығыс археологиясы мен тарихы үйірмесі белсенді айналысты. Қоғамдарда Е.''[[Букин]]'', Н.''[[Жетпісбаев]]'', Ә.''[[Диваев]]'',
Жетісуға П.П. ''[[Семенов-Тян-Шанский]]'', кейініректе А.Н. ''[[Краснов]]'', А.Ф. ''[[Голубев]]'', М.И. ''[[Венюков]]'' экспедициялық сапарлар жасады. Сонымен қатар [[1896]] жылдан жұмыс істей бастаған “[[Дала облыстарын зерттеу жөніндегі экспедиция]]” Ресейдің ішкі губернияларынан келетін шаруаларды қоныстандыру үшін өлкенің барлық уездерін табиғи-тарихи және шаруашылық-статистикалық жағынан зерттеуге баса көңіл бөлді. Ғылыми-танымдық материалдардың қорын жасауда, оларды жарыққа шығаруда облысы статистика комитеттері үлкен рөл атқарды. Қазақстанды басқару саласындағы әкімшілдік реформаларға байланысты [[1886]] жылы статистика комитеті “Қазақтардың заңдық ғұрыптарын зерттеуге арналған материалдарды” басып шығарды.
Кеңес үкіметі орнағаннан кейін Қазақстанда Өлкетанудың тұрақты ғылым мекемелері мен ғылыми-зерттеу интернаттары, қорықтар ұйымдастырылды. Өлкетану бойынша ''[[Қазақстанды зерттеу қоғамы]]'' аясында және Кеңес өкіметінің ''[[Қызыл керуен]]'', ''[[Қызыл отау]]'' шараларының негізінде көптеген жұмыстар атқарылды. Бұл кезеңде негізінен Қазақстанның табиғи ресурстарын игеру, шикізаттың жаңа көздерін ашу, индустрияландыру, елдің бет-бейнесін түбірінен өзгерту, кеңестік шаруашылықтар мен мәдени құрылыс бағдарламасын іске асыру мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Қазақстан Өлкетануында Қ.И. ''[[Сәтбаев]]'', Ә.Х. ''[[Марғұлан]]'', т.б. қомақты еңбектер атқарды. Бірқатар тұрақты және маусымдық экспедициялар Қазақстанның жер қойнауын, өсімдік, жануарларын, жалпы табиғатын кешенді зерттеу және тарихи-археологиялық қазба жұмыстарын жүргізумен қатар жергілікті халықтың мәдениетін, тілін, өнерін, ауыз әдебиеті үлгілерін жинастырумен де айналысты. [[1973]] жылы Кеңес Одағы жергілікті халықтар өлкесінің тарихын, экономикасын, мәдениетін, табиғатын зерттеп білуге қатысты арнайы Бүкілодақтық туристік экспедициялар ұйымдастырылды. Туристік-өлкетану үйірмелері жұмыс жасады. Өлкетанудың жергілікті орталықтары ретінде тарихи-өлкетану мұражайлары, мәдениет үйлері, түрлі үйірмелер құрылды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері жергілікті жерлердегі Өлкетану мекемелерінің ісін жандандыру, бұрынғы жер-су атауларының шығу тегін зерттеп, қалпына келтіру, халыққа көп танымал емес бай мұраны жинастыру, тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғауға алу ісі қолға алынды. Жергілікті жерлерде облыс, аудан Өлкетану мұражайлары жұмыс істейді. Қазақстанның әр өлкесіне арнайы ғылыми-зерттеу экспед-ицияларын ұйымдастыру да ілгері дамуда.
Өлкетанудың өзіндік атқаратын 3 функциясы бар:
бірінші фунцкциясы - педогогикалық, білім беру орталықтарында оқыту және тәрбиелеудің эффектісін жоғарылату үшін қолданылатын дидактикалық әдіс ретінде;
Line 30 ⟶ 35:
== Дереккөздер ==
<references/>
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Өлкетану|*]]
| |||