|
|облысы = Солтүстік Қазақстан облысы
|құрылған уақыты = [[1928 жыл]]
|тұрғыны = 39 62136 951 <ref name=autogenerated1>[http://statwww.airtau.sko.gov.kz/getImg?id=ESTAT101215dinamika/dinamikadem.htm Солтүстік Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref>
|халық саны бойынша орны =
|санақ жылы = 20152019
|ұлттық құрамы ={{nobr|[[орыстар]] (47,06%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (39,02%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (3,95%)}}, {{nobr|[[немістер]] (3,98%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,80%)}}, {{nobr|[[беларустар]] 1.43%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (2,76%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref>
|ұлттық құрамы = [[орыстар]] (46,59%)<br /> [[қазақтар]] (39,19 %)<br /> [[немістер]] (4,00 %)<br /> [[украиндар]] (4,18 %)<br /> [[белорустар]] (1,52 %)<br /> [[татарлар]] (1,72 %)<br /> [[поляктар]] (0,77 %)<ref name=autogenerated1 />
|жер аумағы = 9620
|жер аумағы бойынша орны =
|сайты =
}}
'''Айыртау ауданы''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның оңтүстік-батысындағы әкімшілік [[аудан]]. [[1928]] жылы құрылған.
== Географиялық орны ==
==Жалпы мәліметтер==
Ауданның аумағы ''9,6 мың'' шаршы километр. Аудан орталығы - [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы. Аудан батысында [[Облыс]]Ғабит орталығыМүсірепов менауданы|Ғабит СаумалкөлМүсірепов]] ауылының ара қашықтығы ''250 километр''; ең жақын темiр жол станциясына дейiн ''0,4 километр''. Ауданда ''15 ауылдық округ'', ''88 ауылдық [[елдi мекен]]'' бар. Аудан батысында Мүсiрепов және [[Шал ақын ауданы|Шал ақын аудандарымен]] аудандарымен, солтүстiгiнде - [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есiл ауданымен жәнеауданы]]мен, шығысында [[Ақмола облысыменоблысы]]мен шектесiп жатыр.
== Шаруашылығы ==
Аудан тұрғындары негізінен егіншілікпен, мал өсірумен айналысады. [[Ауыл шаруашылығы]]нашаруашылығына пайдаланатын жер көлемі 735,5 мың га, оның ішінде егістік жері 437,1 мың, шабындығы 13,4 мың, жайылымы 285,0 мың. Орманды алқап ''142,0 мың'' га, 29,9 мың га жерді өзен-көл алып жатыр. Аудан әкімшілігі орталықтар мен Саумалкөл селоауылы арқылы [[Қостанай]] — [[Көкшетау]] — [[Қарасу]] темір жолы өтеді. [[Автомобиль]] жолы Саумалкөл селосын ішкі елді мекендер арқылы [[Көкшетау]], [[Новоишим]], [[Тайынша]] темір жол бекеттерімен, шалғайдағы селолармен байланыстырады.
== Жер бедері ==
==Табиғаты==
Аудан аумағы [[орман]]ды дала зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара [[топырақ]]ты. Аудан аумағының рельефi қара [[топырақ]]ты жазық дала, сортаң топырақты жерлер де кездеседi. Жер қыртысы батыста [[Есіл|Есіл өзенінің]] өзенінің [[Аққанбұрлық]], [[Иманбұрлық өзені|Иманбұрлық]] салаларымен, солтүстігінде қазаншұңқырлармен тілімденіп, ойлы-қырлы болып келеді. Батысында [[Имантау (тау)|Имантау]] (661 м), [[Жақсы Жалғызтау (тау)|Жақсыжаңғызтау]] (730 м) және Сырымбет ([[Жаманшоқы]]) сияқты таулы-жоталы әсем аймақ орналасқан. Климаты континенттік, қысы суық, жазы ыстық келеді. Қаңтардың орташа температурасы — -17- 18°С, шілдеде 18-20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300-350 мм, орманды-таулы бөліктерде ''370 мм''. АуданЖақсыл, аумағынанЖаңғызтау, АққанбұрлықИмантау, [[Бабынбұрлық]], ИманбұрлықШалқар (Есіл өзенініңкөл, оңСолтүстік жақҚазақстан салаларыоблысы) ағып өтеді. [[Жақсыл|Шалқар]], [[Жаңғызтау]], ИмантауСаумалкөл, [[Шалқар]], Саумалкөл, Үлкен Қоскөл]] т.б. тұщы көлдер орналасқан. Аудан жері орманды-далалық аймаққа жатады. Топырағы — қаратопырақты, орманды жерде күлгін болып келеді. Далалы жазықта шоққайың, қарағай, шалғын, қыратты жерінде қарағайлы-қайыңды тоғайлар, өзен бойларында қызыл селеу т.б. аралас шөптер өседі. Ашық дала негізінен егістікке, шабындық және жайылым ретінде пайдаланылады. Аңдардан далаларда: қасқыр, [[түлкі]], қоян; ормандарда: [[елік]], бұлан, тиін; өзен-көлдерде құстардан: [[қаз]], үйрек, аққу, [[қызғыш]], құр, тауқұдірет, жылқышы мекендейді; балықтан: табан, шортан, алабұға бар.
== Әкімшілік бөлінісі ==
* [[Украина ауылдық округі]]
== Халқы ==
Тұрғындар саны 36 951 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[орыстар]] — 47,06%, [[қазақтар]] — 39,02%, [[украиндар]] — 3,95%, [[немістер]] — 3,98%, [[татарлар]] — 1,80%, [[беларустар]] — 1,43%, [[поляктар]] — 0,82%, [[ингуштар]] — 0,37%, [[армяндар]] — 0,13%, [[мордвалар]] — 0,11%, басқа ұлт өкілдері — 1,34%.
* [[1997]] жылы тұрғындарының саны ''71,7 мың''. Орташа тығыздығы ''1 км<sup>2</sup>''-ге 7,4 адам шамасында.
* [[2010]] жылғы 1 қаңтарда халқының саны ''47,8 мың'' адамды құрады. Халықтың тығыздығы (бiр шаршы километрге) 5,0 адамды құрады.
Ауданда [[2010]] жылғы 1 қаңтарға 396 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 2 - iрi, 45 - орта, 349 - шағын кәсiпорындар. Олардан 169 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 227 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың [[ауыл шаруашылығы]]ныңшаруашылығының жалпы өнiмiнiң 8,4 пайызыы (20 106,0 млн.теңге) өндiрiлген. Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 1 451,8 млн.теңгеге [[өнiм]] өндiрiлген, облыстағы үлесi 2,1%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 115,8% құрайды.
Бөлшек тауарайналымның көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 612,8 млн.теңге сомасын құрады. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 138,1%. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 16 788,3 млн.теңге соманы құрап, тозу деңгейi 35,6% болды. Негiзгi капиталға салынған [[инвестиция]] көлемi 1 983,5 млн.теңге құрады. Пайдалануға 12,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 28,4 мың адам жұмыс iстейдi.
Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 23,9% өсiп, 37 330 теңгенi құрады. Нақты жалақы 15,8% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 26 922 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 513 теңге құрады.<ref>''[[Қазақ Энциклопедиясы|Қазақ ұлттық энциклопедиясы]]''</ref>
{{Солтүстік Қазақстан облысы}}
{{Айыртау ауданы елді мекендері}}
{{wikify}}
[[Санат:Айыртау ауданы]]
|
