Уикипедия

Экзосфера: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: Қазақ энциклопедиясы, 10 том; → «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ э using AWB
«Экзосфера» бетінен аударылып түзілді
1-жол:
{{Атмосфера Земли Карта изображения|120px|right|thumb}}'''Экзосфера''' ( {{Lang-grc|ἐξω}} - «сыртында», «сыртында» және {{Lang-grc2|σφαῖρα}} - «шар», «шар») - [[Жер атмосферасы|Жердің]] және басқа [[Ғаламшар|планеталардың]] жоғарғы [[Атмосфера|атмосферасының]] сыртқы бөлігі. Экзосфераның төменгі шекарасы&nbsp;- экзобаза&nbsp;- [[Атом|атомдардың]] біртекті атмосфераның биіктігіне [[Атом|дейінгі]] орташа еркін жолының теңдігімен анықталады. Экзосфераның бөлшектері негізінен [[Баллистика|баллистикалық траектория бойынша]] қозғалады, сондықтан егер олар [[Екінші космостық жылдамдық|екінші космостық жылдамдыққа ие болса]], планетадан соқтығыспай кету мүмкіндігі жеткілікті. Экзосферадағы бейтарап атомдардың концентрациясы 10 <sup>7</sup> бөлшектерден / см <sup>3</sup> -ден аз .
[[Сурет:Earth Atmosphere-fr.svg|thumb| alt=A.|175px| ''Экзосфера''.]]
[[Сурет:Sunset from the ISS.JPG|thumb| alt=A.|175px]]
[[Сурет:Mars xray 420.jpg|thumb| alt=A.|175px]]
 
Егер аспан денесінің атмосферасы [[Меркурий (ғаламшар)|Меркурий]] мен Ай планеталары сияқты өте сирек кездесетін болса, оның барлығы экзосфера болып есептеледі.
'''Экзосфера''' (грек. ехо – сыртқы және sphaіra – шар) – [[Жер]] [[атмосфера]]сының шеткі, ең жоғары қабаты. Ең төмен шегі [[Жер]] бетінен 500 – 1000 км [[биік]]тіктен өтеді, жоғарышегі айқын анықталмаған. Экзосферада [[ауа]] тығыздығы өте төмен, себебі мұндағы [[газ]] бөлшектерінің ([[атом]] немесе [[молекула]]) орташа еркін жолының ұзындығы салыстырмалы тік бағытына байланысты; ал бойымен жоғары тік қозғалатын бөлшектер үшін [[ауа]] тығыздығы өте жоғары. [[Атмосфера]] [[газ]] бөлшектері, әсіресе олардың неғұрлым жеңілдері Экзосферадан [[ғарыш]] кеңістігіне еркін ұшып өте алады; қ. [[Атмосфера]], [[Ионосфера]].<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref>
 
== Сипаттамасы ==
==Дереккөздер==
Жердің экзосферасы [[Иондау|иондалған]] газдан ( [[Плазма|плазмадан]] ) тұрады; оның негізінде зарядталған және бейтарап бөлшектер концентрациясының қатынасы 1-ге жақын, экзосфераның жоғарғы бөлігінде газ толығымен иондалған. Экзосфераның төменгі және орта бөліктері негізінен [[Оттегі|O]] мен [[Азот|N]] атомдарынан тұрады; биіктік жоғарлаған сайын жеңіл газдардың, әсіресе иондалған сутектің салыстырмалы концентрациясы тез өседі. Газ кинетикалық температурасы 1500-3000 [[Кельвин|К]] және ол биіктікке қарай әлсіз өседі. Күн белсенділігінің артуы экзосфераның жылынуына және оның қалыңдығының артуына әкеліп соғады.
<references/>
 
== Құрылымы ==
{{wikify}}
Жердің экзосферасы күн белсенділігіне байланысты 500-1000 км биіктіктен басталады: жоғары белсенділік кезінде [[Термосфера|термосфераның]] қалыңдығы артады және сәйкесінше экзосфераның табалдырық биіктігі артады. Экзосфераның жоғарғы шекарасын күн сәулесінің қысымы ауырлық күшіне қарағанда сутек атомдарына әсер ететін биіктік деп анықтауға болады. Бұл биіктік шамамен {{Nowrap|190 000 км}} ге тең - Айға дейінгі қашықтықтың жартысы .
 
Планетаның кеңейтілген экзосферасы көбінесе '''тәж''' деп аталады; ол атмосфераның жоғарғы қабатынан «ұшатын » [[Сутегі|сутек]] атомдарынан тұрады .
[[Санат:Атмосфера]]▼
[[Санат:Жер құрылысы]]▼
 
[[Жер атмосферасы|Жердің]] тәжі ( ''геокорона'' ) шамамен 630 мың км биіктікке дейін созылады <ref>Baliukin I. I.'' et al. [SWAN/SOHO Lyman‐α Mapping: The Hydrogen Geocorona Extends Well Beyond the Moon], 15 February 2019''</ref> (ал Жерден Айға дейінгі орташа арақашықтық шамамен 384 мың км), Венера тәжі шамамен 200 мың км биіктікке дейін созылады. .
 
== Сонымен қатар қараңыз ==
{{stub}}
 
* [[Геосфера]]
 
== Ескертулер ==
{{Дереккөздер|refs=<ref name=Hay_2016>{{книга
|автор = Hay W. W.
|заглавие = Experimenting on a Small Planet: A History of Scientific Discoveries, a Future of Climate Change and Global Warming
|ссылка = https://books.google.com/books?id=VpFPDAAAQBAJ&pg=PA426&dq=exosphere
|издательство = Springer
|издание = 2nd ed
|год = 2016
|pages = 426
|allpages = 819
|isbn = 9783319274041
}}</ref>
<ref name=Showman_2014>{{книга
|автор = Showman A. P., Dowling T. E.
|ответственный = T. Spohn, D. Breuer, T. Johnson
|заглавие = Encyclopedia of the Solar System
|часть = Earth as a Planet: Atmosphere and Oceans
|ссылка часть = https://books.google.com/books?id=0bEMAwAAQBAJ&pg=PA427&dq=exosphere
|издательство = Elsevier
|издание = 3rd ed
|год = 2014
|pages = 427
|allpages = 1336
|isbn = 9780124160347
}}</ref>
<ref name=ucar>{{cite web
|url =https://scied.ucar.edu/shortcontent/exosphere-overview
|title =Exosphere - overview
|publisher =Center for Science Education, University Corporation for Atmospheric Research
|date =2011
|accessdate =2017-02-05
|archiveurl =https://archive.is/Pjpdg
|archivedate=2015-04-19
|deadurl =no
}}</ref>}}
 
== Сілтемелер ==
 {{Clear}}
▲[[Санат:Жер құрылысы]]
▲[[Санат:Атмосфера]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Экзосфера» бетінен алынған