Эрнест Резерфорд: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: en:Ernest Rutherford
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[File:Ernest Rutherford.jpg|thumb|left|'''Резерфорд Эрнест''']]
{{Infobox scientist
'''Резерфорд Эрнест'''<ref>Қазақша энциклопедия 7 том.</ref> (30.8. 1871, [[Жаңа Зеландия]], [[Брайтуотер]] — 19.10.1937, [[Ұлыбритания]], [[Кембридж]]) — ағылшын физигі, радиоактивтілік және [[атом құрылы]]сы жөніндегі ілімнің негізін салушы. [[Лондон]] [[король]]дік қоғамының мүшесі (1903). Резерфордқа [[ғылым]]ға сіңірген еңбегі үшін ''“лорд Нельсон''” атағы берілді (1931). Жаңа Зеландия ун-тін (''Крайстчерч'') бітірген соң (1894) [[Англия]]ға ғыл. жұмысын жалғастыру үшін [[Кавендиш]] лабораториясына аттанады. Бұл жерде Резерфорд Дж.[[Дж. Томсон]]ның жетекшілігімен газдағы иондалу процестерін, ал 1896 ж. француз физигі [[А.Беккерель]] (1852 — 1908) [[радиоактивті]]лікті ашқан соң осы құбылысты зерттеумен айналысты. 1897 ж. [[Монреаль]] ([[Канада]]), 1907 ж. [[Кембридж]] (''Англия'') ун-ттеріндегі [[физика]] кафедраларында жұмыс істеді. 1919 жылдан өмірінің соңына дейін Кембридж ун-тінің [[профессор]]ы және Кавендиш лаб-ның директоры қызметтерін атқарды. Резерфордтың негізгі ғыл. жұмыстары атом ядросын зерттеуге арналған. Алғашқы жұмыстарында Резерфорд радиоактивтіліктің корпускул. және эл.-магн. сәуледен тұратынын көрсетті. Корпускул. сәулелерді - және -бөлшектер деп атады. Зерттеулер -бөлшектердің гелий атомының ядросы, -бөлшектердің электрон немесе позитрон екендігін дәлелдеді. Резерфорд 1903 ж. [[Ф.Содди]]мен (1877 — 1956) бірге радиоактивтілікті бір атом ядросының басқа атом ядросына айналуымен түсіндіретін [[теория]] ұсынып, осы жұмыстары үшін [[Нобель сыйлы]]ғын алды (1908). 1911 ж. -бөлшектермен жұқа алтын пластинканы атқылап, олардың шағылуын зерттеу арқылы атомның массасы мен оң заряды оның центріне шоғырланғанын анықтады. Осы зерттеулердің нәтижесіне сүйене отырып Резерфорд атом құрылысының [[Күн жүйесі]]не ұқсайтын планетарлық моделін ұсынды. [[Н.Бор]] осы модель негізінде атом ядросы мен спектрінің теориясын жасады. Резерфорд 1919 ж. азот атомын -бөлшектермен атқылау арқылы оны оттек атомына айналдырып, алғаш рет атом ядросын жасанды түрде түрлендіруге болатынын көрсетті. Бұл тәжірибе кезінде сутек атомының ядролары үлкен жылдамдықпен ұшып шығатыны белгілі болды. Резерфордтың ұсынысымен оларды протон деп атады. 1921 ж. ол бейтарап бөлшектер — нейтронның болу мүмкіндігі жөнінде болжам айтты. Одан кейінгі жұмыстары әр түрлі элементтердің жасанды радиоактивтіліктерін зерттеуге арналды. Резерфорд атақты физиктердің ''(Г.Мозли, Дж.Чедвик, Дж.Кокрофт, Н.Бор, В.Тейтлер, П.А. Капица, т.б.'') үлкен тобын тәрбиелеп шығарды. [[Сурет:Statue of Ernest Rutherford.JPG|right|thumb|Жаңа Зеландиядағы Эрнест Резерфорд ескерткіші.]]
|box_width = 300px
 
|name = The Lord Rutherford of Nelson
==Пайдаланған әдебиеттер==
|image = Ernest Rutherford cropped.jpg
 
|image_size = 200px
<references/>
|caption = Lord Rutherford of Nelson
*The collected papers of Lord Rutherford of Nelson, v. 1—3, L., 1962—1965;
|birth_date = {{birth date|df=yes|1871|8|30}}
*Избр. научные труды. Радиоактивность, М., 1971;
|birth_place = [[Brightwater]], New Zealand
*Избр. научные труды. Строение атома и искусственное превращения элементов, М., 1972.
|death_date = {{death date and age|df=yes|1937|10|19|1871|8|30}}
==Толықтыру==
|death_place = [[Cambridge]], England
 
|residence = New Zealand, UK, Canada
 
|citizenship = United Kingdom
{{stub}}
|nationality = British-New Zealander
{{wikify}}
|ethnicity = [[British People|British]]
|fields = [[Physicist]]-[[Chemist]]
|workplaces = [[McGill University]]<br>[[Victoria University of Manchester|University of Manchester]]
|alma_mater = [[University of Canterbury]]<br>[[University of Cambridge|Cambridge University]]
|doctoral_advisor = <!--There was no PhD at Cambridge until 1919-->
|academic_advisors = [[Alexander Bickerton]]<br>[[J. J. Thomson]]
|doctoral_students = [[Edward Appleton|Edward Victor Appleton]]<br>[[Alexander MacAulay]]<br> [[Ernest Walton]]<br>[[Robert William Boyle]]<br>[[Cecil Powell]]<br> [[Nazir Ahmed (physicist)|Nazir Ahmed]]<br>[[Rafi Muhammad Chaudhry]]<br> [[Charles Wynn-Williams]]<br>
|notable_students = [[Mark Oliphant]]<br>[[Patrick Blackett]] <br>[[Hans Geiger]]<br>[[Niels Bohr]] <br>[[Otto Hahn]]<br>[[Edward Bullard|Teddy Bullard]]<br>[[Pyotr Kapitsa]] <br>[[John Cockcroft]] <br>[[Charles Drummond Ellis]]<br>[[James Chadwick]] <br>[[Ernest Marsden]]<br>[[Edward Andrade]]<br>[[Frederick Soddy]] <br> [[Edward Victor Appleton]] <br>[[Bertram Boltwood]] <br>[[Kazimierz Fajans]]<br>[[Charles Galton Darwin]]<br>[[A. J. B. Robertson]]<br> [[George Laurence]]<br>[[Henry DeWolf Smyth]]<br>[[Harriet Brooks]]<br>[[Douglas Hartree]]<br />[[Iven Mackay]]<br />[[Norman Alexander]]
|known_for = [[Nuclear physics|Father of nuclear physics]]<br>[[Rutherford model]]<br>[[Rutherford scattering]]<br>[[Rutherford backscattering spectroscopy]]<br>[[Proton|Discovery of proton]]<br>[[Rutherford (unit)]]<br>{{nowrap|[[Artificial disintegration|Coining the term 'artificial disintegration']]}}
|author_abbrev_bot =
|author_abbrev_zoo =
|influences =
|influenced = [[Henry Moseley]]<br>[[Hans Geiger]]<br>[[Albert Beaumont Wood]]
|awards = [[Rumford Medal]] (1905)<br>[[Nobel Prize in Chemistry]] (1908) <br> [[Elliott Cresson Medal]] (1910) <br> [[Matteucci Medal]] (1913)<br>[[Copley Medal]] (1922)<br>[[The Franklin Institute Awards|Franklin Medal]] (1924)
|signature = ernest_rutherford_sig.jpg
|footnotes =
}}
'''Резерфорд Эрнест''' (1871 ж. [[Жаңа Зеландия]] – 1937) - Ағылшын физигi. Ол – ядролық физиканың негiзiн қалаушы. 1894 ж. Крайстчерчтегi Жаңа Зеландия университетiнiң Кентерберий колледжiн бiтiрiп, 1895-1898 жылдары Дж. Томсонның жетекшiлiгiмен Кавендиш лабораториясында қызмет еттi. 1898-1907 жылдары Резерфорд Квебектегi Мак-Гилл университетiнiң профессоры болып, ал 1907-1919 жылдары Манчестер университетiнде профессор және физикалық лабораторияның директоры болып жұмыс iстедi.
[[Сурет:Rutherford Plaque Manchester.JPG|thumbnail|right|A plaque commemorating Rutherford's presence at the [[University of Manchester|Victoria University]], [[Manchester]]]]
Резерфордтың зерттеулерi радиоактивтiлiкке, атомдық және ядролық физикаға арналды. 1899 ж. альфа және бета сәулелерiн ашты, 1900 ж. торий элакациясын ашып және жартылай ыдырау периодына түсiнiк енгiздi. 1902-1903 жылдары Ф.Соддимен бiрге радиоактивтi ыдырау теориясын жасап, радиоактивтi түрленулер заңын ашты. 1903 ж. альфа-сәулелердiң оң зарядталған бөлшектерден тұратынын дәлелдедi. Резерфорд сонымен қатар трансурандық элементтердiң бар екендiгi туралы болжам жасады. 1908 ж. Резерфорд элементтердiң түрленуiн және радиоактивтi заттардың химиясын зерттегенi үшiн химиядан Нобель сыйлығымен марапатталды. 1908 ж. Г.Гейгермен бiрге жеке зарядталған бөлшектердi тiркеу үшiн құрылғы құрастырды және соның көмегiмен 1909 ж. альфа-бөлшектердiң гелийдiң 2 есе иондалған атомдары екендiгiн дәлелдедi. Альфа-бөлшектердiң зат арқылы өту құбылысын зерттеп, 1906 ж. олардың таралуын анықтады. 1919 ж. азотты оттегiге айналдырып алғаш жасанды ядролық реакция жүргiзiп, протонды ашты.
 
[[Сурет:Statue of Ernest Rutherford.JPG|right|thumb|Жаңа Зеландиядағы Эрнест Резерфорд ескерткіші.]]
[[Санат:1871 жылы туғандар]]
[[Санат:1937 жылы қайтыс болғандар]]