Уикипедия

Аққайың ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
9-жол:
|облысы = Солтүстік Қазақстан облысы
|құрылған уақыты = [[1928 жыл]]
|тұрғыны = 2018 847972 <ref name=autogenerated1>[http://statak.sko.gov.kz/getImg?id=ESTAT101215dinamika/dinamikadem.htm Солтүстік Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref>
|халық саны бойынша орны =
|санақ жылы = 20152019
|ұлттық құрамы = [[орыстар]] (43,6296 %)<br /> [[қазақтар]] (33,3936 %) <br />[[немістер]] (7,85 %)<br /> [[украиндар]] (87,4775 %)<br /> [[немістертатарлар]] (72,6200 %)<br /> [[поляктар]] (1,5254 %)<br /> [[белорустарбеларустар]] (1,2528 %)<br /> [[татарлар]] (1,94 %)<br />, басқа ұлт өкілдері (2,26 %)<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name=autogenerated1"пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref>
|жер аумағы = 4500
|жер аумағы бойынша орны =
27-жол:
|сайты = http://www.ak.sko.kz
}}
'''Аққайың ауданы''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Аудан аумағы 4,71 мың шаршы километр. Ауданның орталығы - [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] ауылы, ол ауданның оңтүстiк-шығыс бөлiгiнде, темiр жол бойында орналасқан. Облыс орталығы –[[Петропавл]] қаласына дейінгі ара қашықтығы 60 шақырым.
'''Аққайың ауданы''' — [[Қазақстан Республикасы]]ндағы [[Солтүстік Қазақстан облысы]]на жататын аудандардың бірі. Аққайың ауданы 1928 жылы құрылды.
 
== Географиялық орны ==
Аудан аумағы 4,71 мың шаршы километр. 2015 жылы болған санақ бойынша, ауданда 20847 адам тұрған. Халықтың тығыздығы (1 шаршы километрга) 4,4 адам. Аудан Солтүстік Қазақстанның [[Қызылжар ауданы]], [[Мағжан Жұмабаев ауданы]], [[Есіл ауданы]] және [[Тайынша ауданы]]мен шекаралас.
Аудан облыстың [[Қызылжар ауданы|Қызылжар]], [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Мағжан Жұмабаев]], [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл]] және [[Тайынша ауданы|Тайынша]] аудандарымен шекаралас. Аудан аумағының 13 516 га жер көлемiн көлдер алып жатыр, таулар, өзендер жоқ. Бұрынғыда ағып жатқан Камышловка өзені құрғап қалды. Аудан бойында 83 көл орналасқан. Ең ірі көл - [[Шағалалытеңіз]].
 
== Климаты ==
Ауданның орталығы - [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] кентi, ол аудан-ның оңтүстiк-шығыс бөлiгiнде, темiр жол бойында орналасқан. [[Петропавл]] қаласы мен [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] кентiнiң ара қашықтығы 60 шақырым.
Ең суық ай-қаңтар,орташа температура -18,5 және -18,7;ең жылы ай-шілде, орташа температура +18,5 және +18,7 градус. Аудан орманды дала зонасында орналасқан. Негiзiнен жер көңдi қара топырақтан тұрады. Ауданның көптеген аумағында көктемгі жанаргүл, қасқыржидек, қау, қамыс, арам шөп және тағы басқа өсімдіктер өседі. Жануарлардан қоян, қаз, тоқылдақ, көртышқан және т.б.мекендейді.
 
== Халқы ==
Ауданда 12 ауылдық округ, 33 ауылдық елдi мекен бар.
Тұрғындары 18 972 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[орыстар]] (43,96%), [[қазақтар]] (33,36%), [[немістер]] (7,85%), [[украиндар]] (7,75%), [[татарлар]] (2,00%), [[поляктар]] (1,54%), [[беларустар]] (1,28%), басқа ұлт өкілдері (2,26%).
 
== Әкімшілік бөлінісі ==
== Табиғат ==
32 елді мекен 12 ауылдық округтерге біріктірілген:
Аудан орманды дала зонасында орналасқан. Негiзiнен жер [[көң]]дi қара топырақтан тұрады.
* [[Аралағаш ауылдық округі]]
* [[Астрахан ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Астрахан]]
* [[Власов ауылдық округі]]
* [[Григорьев ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Григорьев]]
* [[Иванов ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Иванов]]
* [[Қиялы ауылдық округі]]
* [[Лесной ауылдық округі (Аққайың ауданы)|Лесной]]
* [[Полтава ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Полтава]]
* [[Смирнов ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирнов]]
* [[Тоқушы ауылдық округі]]
* [[Черкасск ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Черкасск]]
* [[Шағалалы ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Шағалалы]]
== Экономикаслық жағдайы (2009 жылдың қорытындысы бойынша) ==
Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 216 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 3 - iрi, 31 - орта, 182 - шағын кәсiпорын. Олардан 97 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 118 - жеке меншiк, 1 - заңды тұлға шетел меншiгi нысанына жатады.Ауданда облыстың ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң 5,7%-ы өндiрiлген (13 520,0 млн.теңге). Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 568,4 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлген, облыстағы үлесi 0,8%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 103,2% құрайды. Бөлшек тауарайналымының көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 229,1 млн.теңге сомасын құрайды. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 68,0% құрады. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 6 337,7 млн.теңге сомасын құрап, тозу деңгейi 29,8% болды. Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 1 464,0 млн.теңге құрады. Пайдалануға 0,1 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 15,7 мың адам жұмыс iстейдi. Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 16,3% өсiп, 33 895 теңгенi құрады. Нақты жалақы 8,7% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 25 472 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 195 теңге құрады.
 
Басты экономикалық саласы - дәндерді өсіру. 2011 жылғы астық 198196 га жерден алынды, оның ішінде: 185600 га дәнді және бұршақты дақылдар. 155640 га бидай, 5368 га майлы, 11462 га жемдік дақылдар, 1890 картофель, 484 га көкөністер. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2011 жылы 16 374,9 млн тенге болды. Аудан аумағында 3 сүт өндіру, 1 шұжық цехі, 7 диірмен, 17 наубайхана, 3 ет өндіру мини-цехтері бар. Сонымен қатар төрт желілік элеватор жұмыс істейді: ЖШС «Смирновты элеватор», ЖШС «Иван Зенченко», ЖШС «Қиялы-Астық», ЖШС «Тоқуши-Астық».
Аудан аумағының 13 516 га жер көлемiн [[көлдер]] алып жатыр, таулар, өзендер жоқ. Бұрынғыда ағып жатқан Камышловка өзені құрғап қалды. Аудан бойында 83 көл ағады. Ең ірі көл-Шағлытеңіз.
 
== Тұлғалар ==
Ең суық ай-қаңтар,орташа температура -18,5 және -18,7;ең жылы ай-шілде, орташа температура +18,5 және +18,7 градус.
* Хименко Андрей Максимович (1915-1944 жж) Кеңес одағының батыры, 117-ші гвардиялық атушылар полкінің көздеуші атушысы (Елизаветовка ауылында дүниеге келген).
* Сыздықов Абу (1919-1973 жж.) – комбайнер, Амангелді ауылы, Социалистік Еңбек ері (1957 ж).
* [[Уфа Меңдібайұлы Ахмедсафин]] (1912-1984 жж.) - ғалым, академик ҒА ҚазКСРО, құрметті ғалым КСРО, Социалистік Еңбек ері (1969 жыл).
* [[Филиппенко Петр Яковлевич]] (1917-1997 жж.) – Социалистік Еңбек ері (1971 жыл).
* [[Бекузаров Руслан Камбулатович]] (1927-2001 жж.) – Чапаев атындағы совхоз директоры, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл).
* Эттенко Алексей Михайлович (1937ж)– комбайнер, 50-жылдық КСРО совхоз атындағы бригадирі, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл).
* Зенченко Геннадий Иванович (1937 ж.), ЖК «Зенченко и К» директоры, Қазақстанның Еңбек Ері (2008 жыл).
 
Ауданында екі аудандық газет апта сайын шығады: «Аққайың» (редакторы – Буранкина Ә. Б.) – қазақ тілінде; «Колос» (редакторы-Лесиков А. А.) – орыс тілінде. Қазіргі уақытта газеттердің электрондық нұсқалары да қолжетімді.
Ауданның көптеген аумағында [[көктемгі жанаргүл]], [[қасқыржидек]], [[қау]], [[қамыс]], арам шөп және тағы басқа өсімдіктер өседі. Жануарлардан [[қоян]], [[қаз]], [[тоқылдақ]], [[көртышқан]] және осы сияқты жануарлар мекендейді.
== Діни бірлестіктер ==
Ауданда 4 тіркелген діни бірлестік бар: Аққайыңдық діни бірлестік «Қазақстандағы мұсылмандарды рухани басқару филиалы» (Смирново); «Шымкент епархиясының киелі Серафимінің келуі» (Смироново); «Рим-Католиктың келуі"Святая Троица" филиалы» (Смирново); «Евангельдік христиан-баптистер шіркеуі" діни бірлестігінің филиалы» (Смирново). Сонымен қатар, 8 шағын діни топ жұмыс істейді.
 
== Темір жол торабы ==
== Спорт ==
Үлкен үш темір жол бар: [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] ( Целинді темір жолы ), [[Қиялы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Қиялы]] ( Целинді темір жолы ) және [[Тоқушы]] ( Оңтүстік-Оралды темір жолы).
Смирново ауылынан үш атақты шаңғышы: Екатерина Башинская, Дарья Радица және Максим Чумаченко биыл Павлодарда өткен шаңғы тебуде жаман емес нәтижелер көрсетті. [[Красноярск]] қаласында өткен Универсиада-2019–на қатысқан Ілияс және Әсем Назырова жақсы нәтижелер көрсеткен. Әсем 12-ші орын ,ал Ілияс 37-ші орынға ие болды. Хоккейдік облыс чемпионатында Власовска мектебінің ұйымы 1 орынға ие болды
 
== Спорттық жетістіктер ==
== 2009 жылдың қорытындылары ==
Смирново ауылынан үш атақты шаңғышылар Екатерина Башинская, Дарья Радица және Максим Чумаченко [[Павлодар]]да өткен шаңғы тебуде және [[Ресей]]дің [[Красноярск]] қаласында өткен Универсиада-2019–на қатысқан Ілияс (37-ші орын) және Әсем Назырова (12-ші орын) жақсы нәтижелер көрсеткен. Хоккейден өткен облыс чемпионатында [[Власовка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Власовска]] мектебінің ұйымы 1 орынға ие болды.
 
Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 216 [[кәсiпорын]] тiркелген, оның iшiнде 3 - iрi, 31 - орта, 182 - шағын кәсiпорын. Олардан 97 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 118 - жеке меншiк, 1 - заңды тұлға шетел меншiгi нысанына жатады.
 
Ауданда облыстың [[ауыл шаруашылығы]]ның жалпы өнiмiнiң 5,7%-ы өндiрiлген (13 520,0 млн.теңге).
 
[[Өнеркәсiп]] кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 568,4 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлген, облыстағы үлесi 0,8%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 103,2% құрайды.
 
Бөлшек тауарайналымының көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 229,1 млн.теңге сомасын құрайды. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 68,0% құрады.
 
2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 6 337,7 млн.теңге сомасын құрап, тозу деңгейi 29,8% болды.
 
Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 1 464,0 млн.теңге құрады.
 
Пайдалануға 0,1 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi.
 
Ауданның экономикасында 15,7 мың адам жұмыс iстейдi.
 
Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 16,3% өсiп, 33 895 теңгенi құрады. Нақты жалақы 8,7% өстi.
 
Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 25 472 теңге құрады.
 
Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 195 теңге құрады.
 
== Инфраструктура ==
 
Үлкен үш темір жол бар. Олар Смирново ( Целинді темір жолы ), Қиялы ( Целинді темір жолы ) және Токуши ( Оңтүстік-Оралды темір жолы). Сонымен қатар төрт желілік элеватор: ЖШС «Смирновты элеватор», ЖШС «Иван Зенченко», ЖШС «Қиялы-Астық», ЖШС «Токуши-Астык»
 
Басты экономикалық саласы- дәндерді өсіру. 2011 жылғы астық 198196 га жерден алынды, оның ішінде: 185600 га дәнді және бұршақты дақылдар. 155640 га бидай, 5368 га майлы, 11462 га жемдік дақылдар, 1890 картофель, 484 га көкөністер.
 
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2011 жылы 16 374,9 млн тенге болды.
Аудан аумағында 3 сүт өндіру, 1 шұжық цехі, 7 диірмен, 17 наубайхана, 3 ет өндіру мини-цехтері бар.
 
== Аудан шыққан атақты адамдар ==
 
Хименко Андрей Максимович (1915-1944жж) Кеңес одағының батыры, 117-ші гвардиялық атушылар полкінің көздеуші атушысы (Елизаветовка ауылында дүниеге келді)
 
Сыздыков Абу (1919-1973 жж.) – комбайнер, Амангельды аулы, Социалистік Еңбек ері(1957 ж)
 
[[Ахмедсафин Уфа Мендібайұлы]] (1912-1984 жж.) -ғалым, академик ҒА КазКСРО, құрметті ғалым КСРО,Социалистік Еңбек ері(1969 жыл)
 
Филиппенко Петр Яковлевич (1917-1997 жж.) –,Социалистік Еңбек ері (1971 жыл)
 
Бекузаров Руслан Камбулатович (1927-. 2001 жж.) – Чапаев атындағы совхоз директоры, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл)
 
Эттенко Алексей Михайлович (1937ж)– комбайнер, 50-жылдық КСРО совхоз атындағы бригадирі, Социалистік Еңбек ері (1973 жыл)
 
Зенченко Геннадий Иванович (1937 ж.), ЖК «Зенченко и К» директоры, Қазақстанның Еңбек Ері (2008 жыл)
 
== СМИ ==
 
Аққайың ауданында екі аудандық газет шығады.Біреуі «Аққайың» деген қазақ тілінде,ал екіншісі «Колос» деген орыс тілінде.
 
Екеуі де апта сайын бейсенбі күнінде шығады.
 
"Аққайың" газетінің редакторы –Буранкина Әсем Базарханқызы, "Колос" газетінің редакторы-Лесиков Александр Александрович .
 
Қазіргі уақытта редакция ұжымы өткен жылдардың дәстүрлерін жалғастырып, туған ауданымен, оның адамдарымен, еңбеккерлерімен және жер бетіндегі жақсы жасампаздықпен тығыз байланысты газеттер өмірге жаңа қадам басуда. Қазір, компьютерлер ғасыры Дүниежүзілік Интернет желісінде газеттің электрондық нұсқасы да қолжетімді.
== Діни бірлестіктер ==
 
Ауданда 4 тіркелген діни бірлестік жұмыс атқарады:Аққайыңдық діни бірлестік «Қазақстандағы мұсылмандарды рухани басқару филиалы»(Смирново); «Шымкент епархиясының киелі Серафимінің келуі»(Смироново); «Рим-Католиктың келуі"Святая Троица" филиалы» (Смирново); «Евангельдік христиан-баптистер шіркеуі" діни бірлестігінің филиалы»(Смирново).Сонымен қатар, 8 шағын діни топ жұмыс істейді.
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
 
2.http://www.smirnovo.info/kolos/
3.https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%BA%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD
{{Солтүстік Қазақстан облысы}}
{{Аққайың ауданы елді мекендері}}
{{бастама}}
 
[[Санат:Аққайың ауданы]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Аққайың_ауданы» бетінен алынған