Қатысушы:Zhandos02/зертхана: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Қатысушы зертханасы}}
<!-- БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ -->
[[Файл:Новогодняя ёлка (фрагмент).jpg|300px|
'''Шырша әшекейлері''' — [[Жаңа жыл]] [[шырша]]сын сәндетуге, безендіруге арналған арналған [[әшекей]]лер, заттар. Көлеміне, пішініне, қажетті материалдарына байланысты әртүрлі болады.
== Шығу тарихы ==
Жерді мекендеген көптеген тайпалардың түсінігінде [[ағаш]] киелі саналатын. Мысалы, ежелгі [[Рим империясы|римдіктер]] [[Сатурн құдайы]]ның құрметіне мереке жасап, сол күні үйлерін жасыл жапырақтармен безендіретін болған. Мұнда жасыл жапырақ - мәңгілік өмірдің символы ретінде қарастырылған. Римдіктердің өз батырларын 300-400 жыл өмір сүретін [[лавр]] жапырағымен марапаттауы да осы сеніммен тығыз байланысты. [[Ежелгі Мысыр]] тұрғындары болса, желтоқсанның ең қысқа күнінде ұлан-асыр той жасайтын болған. Осы күні әрбір мысырлықтың үйінде [[пальма]] бұтақтарының тұруы міндетті саналатын. Олар оған өмірдің өлімді жеңуінің нышаны деп қараған. [[Рейн]] мен [[Дунай]] өзендерінің аралығын мекендеген ежелгі [[кельт]] тайпаларының [[абыз]]дары [[емен]] ағаштарын кие тұтып, оған алма ілетін болған. Бұл дәстүр [[Еуропа]]да нақтырақ айтсақ, [[Германия]] мен [[Скандинавия]] түбегін мекендейтін елдерде мұрты бұзылмастан сақталған. Кейін келе қарапайым ағаштар қыстыгүні жалаңаш қалатындықтан, шыршаны пайдаланатын болған. Бұл мемлекеттерде шырша безендіру XVII ғасырдан бастап, тұрақты дәстүрге айналды. Көптеген тарихи деректерде шырша безендірудің түп-төркіні [[неміс халықтары]]нан шыққандығы айтылады. Алғаш шырша да ХVI ғасырда Германияның [[Эльзас]] қаласында безендірілген екен.
Ал кейбір жазбаларда шырша қолданысқа енбес бұрын Еуропа халықтары өз мерекелерінде пирамида пішіндес ағаштан жасалған құрылғыларды пайдаланғандығы жазылған. Олар бұл құрылғының сөрелеріне тәтті-дәмділер мен сыйлықтар қоятын болған. Ал кейбір елдерде [[шие]] ағашы - Жаңа жыл сәні болған. Жалпы, шырша туралы дерек XVI ғасыр жазбаларында кездеседі. Онда немістің [[Страсбург]] қалашығының бай-кедейлері бірдей қыс кезінде шыршаны әртүрлі қағаздармен, тәттілермен безендіретіндігі айтылады. Бұл дәстүр кейін келе бүкіл Еуропа аумағына тараған. Ал [[Америка]] құрлығына жаңажылдық шырша жер аударылған еуропалықтар арқылы жеткен. <ref>https://baq.kz/kk/news/kogam/shirshanin-shigu-tarihin-bilemiz-be-7730 Сабина ЗӘКІРЖАНҚЫЗЫ Шыршаның шығу тарихын білеміз бе?</ref>
=== Патшалық Ресей мен КСРО ===
[[Файл:Советские Деды Морозы и Снегурочка.jpg|thumb|Кеңестік [[Аяз ата]] мен [[Ақшақар]], балалардың [[карнавал]]дық бетперделері]]
Ал [[Ресей]] жаңа жылды шыршамен қарсы алуды өз [[дәстүр]]іне 1700 жылы енгізген. 1699 жылдың соңына қарай [[Петр I|Ұлы Петр патша]] Жаңа жылға қатысты бұйрық шығарды. Бұйрық бойынша, Жаңа жыл мерекесінде әрбір [[орыс]] отбасында безендірілген шырша немесе [[қарағай]] бұтақтары тұруы және бұл мереке жоғары деңгейде тойлануы қажет болған. Осы кезден бастап, Жаңа жылды тойлау орыс халқының дәстүріне де дендеп ене бастайды.
Ресейде безендірілген алғашқы шырша 1852 жылы [[Петербург]] қаласында бой көтерген. Бұл елде кеңестік қоғам орнағанға дейін шырша безендіру дәстүрі еш үзілмей келген болатын. Бірақ [[Кеңес өкіметі]] орнағаннан кейін шырша безендіру - діни [[наным-сенім]] қалдықтары ретінде бағаланып, бұл дәстүрге 1918 - 1935 жылдар аралығында тыйым салынған. 1935 жылы Павел Постышев шыршаны балаларға қуаныш пен бақыт сыйлау үшін енгізу керек деген ұсыныс жасап, «Правда» газетіне жариялайды. Осыдан кейін қаулы қабылданып, бұл мейрам [[Рождество|«Исаның туған күні»]] емес, «Жаңа жыл мерекесі» ретінде халыққа қайта оралады. Онымен бірге әшекей таққан шырша да келеді. Осылайша, Жаңа жылды тойлауға рұқсат беріліп, тіпті, 1940 жылдардың соңына қарай 1 қаңтарды демалыс күні деп жариялайды.
=== Шырша безендіру дәстүрінің қазақ қоғамына енуі ===
Міне, дәл осы құжат Жаңа жылдың қазақ қоғамына енуіне түрткі болды. Қазақ жұрты бұл мейрамды дәл сол жылдардан бастап тойламағанымен, бұл қаулы біздің дәстүрімізге осы мерекенің енуіне жол ашып берген еді. Негізінен, қазақ халқы Жаңа жылды соғыс біткеннен кейін ғана тойлай бастаған. Соғысқа дейінгі көркем әдебиеттерден Жаңа жыл туралы деректер кездестіру мүмкін емес.
Дегенмен кейбір қазақ ғалымдары Жаңа жыл мерекесін тойлау [[көшпелілер]]ден тараған дәстүр екенін айтады. Мысалы, [[Мұрат Әджі]]нің «Қыпшақтар» атты еңбегінің «Шыршалар мерекесі» деген тарауында осы мәселе қамтылады. Онда автор қыпшақтардың Жаңа жылды желтоқсанның соңында тойлағандығын, тіпті, үлкен деген ақсақалдың сүйікті ағашы шыршаны ерекше құрметтеп, оның бұтақтарына әртүрлі шүберектерді іліп, айнала ән шырқағандығын айтады. Бұл мәселеге қатысты көптеген пікірталастар жүріп жатқандықтан, нақты солай болды деп кесіп айту қиын. Сол себепті біз Жаңа жылдың дәстүрімізге енуін Кеңестік идеологиямен қатар қарастырамыз.
== Шыршаны безендіру және наным-сенімдер ==
Адамзат баласы табиғат ананы ерекше құрмет тұтқан. Сондықтан да кейбір ескі тайпалар табиғи апаттарды, жел мен суық аяздарды [[орман киесі]] жібереді деп сенген. Олар орман киесінің ашуын басу үшін ең үлкен ағашқа тәтті-дәмділер мен әсем гүлдер іліп қойып, оны айнала жүріп әртүрлі ырым-жоралғылар жасаған.
Ал Ежелгі Еуропа жерін мекендеген тайпалар ағашқа табынатын болған. Олар адамның тағдыры мен мінезі оның өзіне тиесілі ағашына байланысты болады деп түсінген.
Ал кейбір елдер қара күштерден үйін және бала-шағасын қорғау үшін шырша бұтақтарын есіктің төбесіне іліп қоятын болған. Қазақтардың да [[арша]]ны үйінің төріне іліп қоюы осы кездерден бастау алуы әбден мүмкін. Шырша безендіру дәстүрі бір [[дін]]и таным негізінде пайда болмаған. Керісінше, пұтқа, табиғи күштерге табынған ежелгі тайпалардан енген дәстүр.
Ежелгі
Шыршаны заманауи гүлтізбектермен безендіруге жол ашқан адам неміс [[Мартин Лютер]] екен. Ол Жаңа жыл қарсаңында өзінің үйіндегі шыршаны шырақтар іліп безендіріп көрген. Лютер идеясының негізінде электр гүлтізбектері пайда болған. Яғни шыршаны безендірудің түпкі мәні жоғалып, сәніне көп мән беріле бастаған. Осылайша ежелгі ырымдар мен жоралғылар халық санасынан біражола өшіп кеткен. Алғашқыда ырым-жоралғыларға байланысты тағылған әшекей енді тек сәндік үшін тағылатын, тіпті, шыршаның өзі Жаңа жылда үйде жарқырап тұруы керек әшекей ретінде ғана қалып қойған.
== Тағы қараңыз ==
▲Шыршаны заманауи гүлтізбектермен безендіруге жол ашқан адам неміс [[Мартин Лютер]] екен. Ол Жаңа жыл қарсаңында өзінің үйіндегі шыршаны шырақтар іліп безендіріп көрген. Лютер идеясының негізінде электр гүлтізбектері пайда болған. Яғни шыршаны безендірудің түпкі мәні жоғалып, сәніне көп мән беріле бастаған. Осылайша ежелгі ырымдар мен жоралғылар халық санасынан біражола өшіп кеткен. Алғашқыда ырым-жоралғыларға байланысты тағылған әшекей енді тек сәндік үшін тағылатын, тіпті, шыршаның өзі Жаңа жылда үйде жарқырап тұруы керек әшекей ретінде ғана қалып қойған. <ref>https://baq.kz/kk/news/kogam/shirshanin-shigu-tarihin-bilemiz-be-7730</ref>
[[Жаңа жыл]]
[[Жаңа жылдық шырша]]
[[Шырша жалтырағы]]
== Галерея ==
<gallery>
Сурет:Christmas throughout Christendom - Under the Mistletoe.png|«
Файл:Victoria and Albert Christmas tree.jpg| [[Виктория (
</gallery>
| |||