Мария Стюарт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Лохливен сарайы → Лохливен қамалы (2) using AWB
72-жол:
=== Англиямен соғыс ===
 
Французның әскері Шотландияға 1947 жылы келіп, протестанттарды [[Сент-Андрус|Сент-Эндрюсадан]] қуып шықты. Ағылшын әскері жауап ретінде тағыда ағылшын-шотланд шекараны басып өтіп, [[Пинки түбіндегі шайқас]]ты 1547 жылдың қыркүйегінде күйрете жеңді. Ағылшындар Лотиана мен [[Ферт-оф-Тея]] жағалауындағы негізгі бекіністерді басып алып, Шотландия мемлекетінің аса маңызды бөлігін өзіне қаратып алды. Мария де Гиз өз қызын [[Дамбартон қамалы|Дамбартон қамалында]]нда жасыруға мәжбүр болды. Осы уақытта Франция тағына Англиямен күресті жақтайтын [[ГенрихII|Генрих II]] келді.Оның ұсынысы бойынша 1548 жылдың 7 тамызда Мария Стюарт пен дофин Францискті атастыру жайлы шартқа қол қойылды. Шотландияға 1550 жылдың аяғында ағылшындарды елден ығыстырып шығарған француз әскері кіргізілді. 1548 жылдың 7 тамызында 5 жасқа толған Мария Стюарт Францияға кетіп қалды.
[[Сурет:Francois Second Mary Stuart.jpg|150px|нобай|солға|Мария Стюарт пен Франциск II]]
 
82-жол:
=== Мария де Гиздің регенттігі ===
 
Мария де Гиздің елді басқаруы Шотландияда француз ықпалының күшеюімен есте қалды. Француз әскері шотландық бекіністерде орналастырылды, королдік әкімшілікте француз келімсіктері басым болды. 1558 жылыдың 24 сәуірінде [[Париждік Құдай ана соборы|Париждік Құдай ана соборында]]нда Мария Стюарт пен дофин Францисктің тойы өтті. Некелік шарттың құпия ұсынысы бойынша королева Шотландияны Францияға береді егер бұл некеден бала болмаған жағдайда.
Көпшілік шотландық ақсүйектері арасында бұл саясат наразылық тудырмай қоймады. Бұл уақытта протестантизмнің таралуы шотландық қауымда біржолата алауыздық туғызды. 1558 жылдың аяғында Англия тағына [[Елизавета I]] келіп, шотландық протестанттарға қолдау көрсете бастауымен жағдай ушығып кетті. Римдік Католикалық шіркеудің канондық құқығы бойынша Елизавета I некесіз туылған бала ретінде есептелінді, Англия королі [[Генрих VII Тюдор]]ға Мария Стюарт шөбере болып келгендіктен, ағылшын тағына құқығы болды. Бірақ, Мария және оның кеңесшілері ортаншасын таңдады: яғни, жас королеваның бөлесі Елизаветаға мойындалған заңды королева сайлануына кедергі болған жоқ және таққа талабынан бас тартпады. Франциск пен Марияның елтаңбасында ағылшын коронасы болды. Марияның бұл шешімі Елизаветаны келеке ету мақсатындай болуы, өмірін қауіптендірді: Шотландияда оның Англия тағына құқығын сақтап қалуға күші болмады, ал Англиямен байланыс бұзылды.
1559 жылдың 10 шілдесінде Генрих II қайтыс болды, Франция тағына Франциск II отырды. Мария Стюарт Франция королевасы атанды.
99-жол:
1561 жылдың 19 тамызында 18 жасар королева Шотландияға келді. Франциск II қайтыс болғаннан кейін француздық басымдылықты кейіптеуді қойған, [[Джордж Гордон 4-ші Хантли графы|Хантли графы]] басшылық ететін консерванттар сөзсіз королеваны қолдауға дайын еді. [[Джон Нокс]] басшылық еткен радикалды протестанттар королеваның католицизмнен және [[Джеймс Гамильтон, 3-ші Арран графы|Арран графымен]] атастыруды үзуді талап етті. Протестанттық дінді қалдырып және Англиямен жақындасуды жалғастырады деген шартпен лорд [[Джеймс Стюарт, 1-ші Морей графы|Джеймс Стюарт]] пен мемлекеттік хатшы [[Уильям Мейтланд]]тың жақтастары Мария Стюартқа қолдау көрсетер еді.
 
Билігінің алғашқы күндері-ақ Мария Стюарт саясаттын сақ жүргізе бастады, католицизмді қалпына келтіруге тырыспады, бірақ протестанттықа ауыспады. Королдік әкімшілікте басты рөлді Морей графы атанған Джеймс Стюарт пен Уильям Мейтланд сақтады. Королеваны қолға түсіру мақсатында протестанттықтар қастандық ұйымдастырмақшы болды, бірақ бұл жоспар сәтсіз аяқталды. Арран көп ұзамай есінен адасты, ал Джон Нокстың радикалдығы шотландық ақсүйектерде түсінушілік кездестірмеді. Бір жағынан 1562 жылы консервативтік қанат басшысыз қалды: Морей графтығын өзіне беруін айтқан Хантли графы Мария Стюартқа қарсы көтеріліске шықты, бірақ лорд Джеймс оны талқандады, көп ұзамай ол қайтыс болды. 1562-1563 жылдары королева ресми түрде протестантизмді Шотландияның мемлекеттік діні ретінде мойындап, шіркеу табысын тәртіпке келтіріп, мемлекет пен діни қажеттіліктерге бөлуді бекітті. Мария Стюарт [[Тридент соборы|Тридент соборында]]нда католикалық доктринаны алуға шотландық өкілдерін жіберуден бас тартты. Бірақ Риммен байланысын үзген жоқ, Папаға хат жолдап отырды. Мария Стюарт билік етудің бас кезінде біршама саяси тұрақтылық орнады.
 
=== Сыртқы саясат ===
114-жол:
Морейдің бұл әрекеті радикалды протестанттар мен англофилдердің сөзсіз адалдықтарынан алыс екендігін королеваға көрсетті. Бұл королеваның саясатында бетбұрысқа әкеліп соқтырды. Ол католиктермен жақындасып, Испания королімен хат жазысуды қайта жандандырды. Сонымен қатар, Мария жетекші шотландық ақсүйектермен өзін алыстатып, королеваның өзіне ұнамды шетелдіктер мен тегі атақты емес адамдармен жақындасты. Күйеуімен қарым-қатынасы болып жатқан жағдай қиындата түсті: лорд Дарнли королдік лауазымға дайын емес екендігін және ерекше дарыны мен адамгершілігі жоқ адамға тұрмысқа шыққандығын Мария Стюарт түсінді. Королева өз қателігін тұсініп, күйеуін жек көре бастады.
 
Нәтижесінде, 1566 жылдың басына таман королеваға қарсы Дарнлидың коалициясы және Морей мен [[Джеймс Дуглас, 4-ші Мортон графы|Мортон]] бастаған Шотландиядағы протестант лордтар құрылды. 1566 жылдың 9 наурызында аяғы ауыр королеваның көзінше оппозицияның басшылары қатыгездікпен Марияның жақын досы, фавориты және жеке хатшысы - [[Дәуіт Риччо|Дәуіт Риччоны]]ны өлтірді. Мүмкін, бұл қылмыспен қастандық жасаушылар королеваның өміріне қауіп төндіріп, жеңілдіктер жасауға мәжбүрлемекші болды. Бірақ, Марияның тиімді іс-әрекеті оппозицияның жоспарын қайтадан құртты: королева күйеуі мен Мореймен әдейі татуласуы қастандық жасаушылардың арасында бытыраңқылық тудырды да, қылмыскерлердің көзін жойды. Мортон мен оның сыбайластары Англияға қашты.
 
=== Дарнли өлімі мен королеваның құлауы ===
122-жол:
1567 жылдың 10 ақпанында белгісіз себеппен Дарнли тоқтаған Эдинбургтың маңындағы Керк-о 'Филдеде үй жарылды, ал өзі өртеніп тұрған үйден қашпақ болғанда, аулада тұншықтырылып өлтірілгендегі денесі табылды.Мария Стюарттың күйеуіне ұйымдасқан қастандыққа қатысуы жайлы сұрақ - Шотландия тарихында ең даулы мәселелердің бірі. Шамасы, төніп келе жатқан қастандықты білді, бәлкім, граф Морей мен Мейтландтың өздері де қатысты. Король сатып кеткен Мортон бастаған Риччоға қарсы қастандыққа қатысқан сыбайластардың Дарнлиге қарсы астыртын әрекеттің болуын сенімділікпен айтуға болады. Граф Ботвеллдің астыртын сөз байламға қатысуыда ықтимал. Бұған қоса, егер Ботвелл королева Марияның жүрегіне жол ашпақшы болса, онда Мортон мен Морейдің топтары, мүмкін, оны құлатуға және королеваға сенімділіктен айыруға шақыруға тырысты. Бәлкім, бұл аталған топтар бөлек-бөлек әрекет етті.
 
Алайда,нағыз қылмыскер кім болса да, бұл қылмыстағы жанама күнәні Шотландия қоғамы королеваны адал емес әйел ретінде ұсынды. Мария өзінің жазықсыздығын дәлелдеуге еш әрекет жасамады. Керісінше, 1567 жылдың 15 мамырында [[Холируд сарайы]]нда Мария мен граф Ботвелл некелесті. Король өлтіруші күдіктімен болған неке Марияны елдегі өолдаудан айырды, бұны тез арада протестант-лордтар мен Морейдің жақтастары пайдаланып қалды. Олар лордтар "конференциясын" құрып, әскери күш жинап, Ботвелл мен королеваны [[Эдинбург]]тан қуып шықты. 1567 жылдың 15 маусымында Карберриде королеваның әскері конфедераттардың әскерімен кездесіп жан-жаққа бытырап қашты. Мария Ботвеллдің кедергісіз кетуіне мүмкіндік жасап, берілуге мәжбүр болды. Және көтерілісшілердің қарауымен [[Лохливен сарайықамалы]]на жеткізіліп, 24 шілдеде тақтан бас тартып, ұлы Яков VI-ға беру туралы жарлыққа қол қойды. Кәмелет жасына толмаған король билігі кезінде уақытша елдің регенті болып граф Морей тағайындалды.
 
== Англияға қашу ==
 
[[Сурет:Mary, Queen of Scots after Nicholas Hilliard.jpg|200px|нобай|оңға|Мария Стюарт Англияда 1578 ж.]]
Заңды королеваның құлатылуы кейбір шотланд лордтардың наразылығын тудырды. «Конфедераттар» одағы тез тарап кетті. Морейдің регенттігі [[Арчибальд Кэмпбелл, 5-ші Аргайл графы|Аргайла]] мен [[Джордж Гордон, 5-ші Хантли|Хантли]] графтар, [[Гамильтондар]]дың оппозицияға өтуге себеп болды. 1568 жылдың 2 мамырында Мария Стюарт Лохливен сарайынанқамалынан қашып кетті. Оған тез арада Морейге оппозициялы барондар қосылды. Бірақ та 13 мамырда королеваның азғантай әскері [[Лангсайд түбіндегі шайқас]]та регенттің әскерінен жеңіліп, королева Елизавете I-ден көмек сұрау үшін Англияға қашты.
 
Бастапқыда Елизавета I-ші Марияға көмек беруге уәде етті, бірақ-та ол ағылшын тағына бәсекелесінің пайдасына қарай әскери араласу идеясынан алыс болды. Мария Стюарт пен граф Морейдің арасындағы дауда Елизабета төреші қызметін атқарып, Дарнлидің өліміне қатысты тергеу жұмыстарын басқарды. Тергеу жұмыстары кезінде регенттің жақтастары Марияның опасыздығының және күйеуіне қарсы қастандыққа қатысқанының дәлелі ретінде Ботвеллдің қашу кезінде тасталған әйгілі «'''Шкатулкадағы хаттарды'''('''Письма из ларца''')» ұсынды. Бұл хаттың кейбір тараулары (мысалы, Ботвеллге арналған өлеңдер) шынайы болуы ықтимал, алайда қалған бөлігі жалған болды. 1569 жылы тергеудің нәтижесі Елизаветаның көмескі үкімі болды, алайда бұл, Морейдің режимін Шотландияда нығаюуына және Англияның оны мойындауына алып келді.