Ауған соғысы (1979—1989): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
Тег: тесттік өңдеме |
||
1-жол:
{{Қарулы қақтығыс
[[Сурет:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|300px|КСРО әскерлерінің енгізілуі, 1979 жылдың желтоқсаны.]]▼
|қақтығыс = Ауған соғысы
[[Сурет:October 87 - Khalis-loyal Muja.jpg|thumb|300px|Ауғанстан Ислам партиясының моджахедтері, 1987 жыл.]]▼
|бөлім = Ауғанстандағы азамат соғысы, Қырғи қабақ соғысы
[[Сурет:Afghanistan insurgency 1985.jpg|thumb|300px|[[ОТБ]] деректертері бойынша Ауғанстан оппозиция күштері, қыркүйек 1985 жыл.]]▼
|сурет = {{Photomontage
'''Ауған соғысы ''' (27.12.1979 — 15.02.1989) — [[КСРО]] Қарулы күштерінің [[Ауғанстан]]ға басып кіріп, оның ішкі істеріне қол сұғуы салдарынан тұтанған [[соғыс]]. КОКП және КСРО басшылығы Ауғанстандағы 1978 жылғы сәуір төңкерісі нәтижесінде билікке келген “халықтық-демократяиылық үкіметті” қолдап, көршілес елдің соцмалистік бағытпен дамуын көздеп, “интернационалдық әскери жәрдем береміз” деген желеумен оның ішкі істеріне араласты.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Бұл “қырғи қабақ соғыс” кезеңі өткеннен кейінгі уақытта да КСРО-ның өзге елдерді өз ықпалына қарату саясатының айқын көрінісі еді. 1965 ж. қаңтарда Ауғанстанда Кеңес Одағы Мемлекеттік қауіпсіздік крмитеті (МХК) тыңшыларының қатысуымен жартылай астыртын қызмет атқарған халықтық-демокр. партия (ХДП) құрылып, біраздан соң ол екіге бөлінген. “Хальк” тобын Н.М.Тараки, Х.Амин, ал “Парчам” тобын Б.Кармаль басқарды. 1977 ж. мамырда Мәскеудің нұсқауымен ХДП-ның екі тобы бірігіп, астыртын қимылдарын ұлғайта түсті. Мұхаммед Дауд үкіметі ХДП-ға қысым жасап, 1978 ж. 26 сәуірде оның басшыларын қамауға алды. Ертеңіне Кабулдағы әскери күштер көтеріліп, Дауд бала-шағасымен қазаға ұшырады. Сөйтіп Ауғанстанда ХДП билігі орнады. Жаңа үкімет КСРО-ның айтқанынан шықпай, бірден социализм негізін қалауға кірісті. Жер реформасын енгізу, діндарларды қудалау, ағарту саласындағы өзгерістер, кеңестік мамандарды көбірек пайдалану, жергілікті көшпелі тайпалардың әдет-ғұрпымен, салт-мүддесімен санаспау, т.б. бұқара халықтың наразылығын тудырды. 1978 ж. қазанда ірі қарулы қарсылықтар басталды. Ауған үкіметі КСРО-мен достық, тату көршілік және ынтымақтастық туралы шартқа отырып (желтоқсан, 1978), Мәскеуге арқа сүйеді. Алайда халық күресі одан әрі күшейе түсті. 1979 жылдың ақырында 26 уәлаятта 18 көтеріліс өрті лаулады. Сондай жағдайда ХДП басшылары өзара тартысып, Кармаль тобы жеңіліп (1978, шілде-тамыз), оның өзін Чехословакияға елші етіп жіберді. Келесі жылғы қыркүйекте Тараки Аминнің қолынан қаза тауып, ХДП мен мемлекет басына Амин отырады. Бұл жағдайды Мәскеу өз мүддесіне қауіп ретінде қабылдады. КСРО МХК Аминді қызметінен шеттетіп, “парчамшылдарды” билікке әкелуге әрекеттенді. 1979 ж. 12 желтоқсанда Кеңес Одағы басшыларының шағын тобы (Л.И. Брежнев, Ю.В. Андропов, М.А. Суслов, Д.Ф. Устинов, А.А. Громыко) Ауғанстанға кеңес әскерін енгізу туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, 1979 ж. 27 желтоқсанда КСРО әскерлері Ауғанстан шекарасынан өтіп, онда 1989 жылдың 15 ақпанына дейін соғыс қимылдарын жүргізді. ▼
|photo1a = RIAN archive 21225 On watch.jpg
|photo2a = Evstafiev-40th army HQ-Amin-palace-Kabul.jpg
|photo2b = Mortar attack on Shigal Tarna garrison, Kunar Province, 87.jpg
|photo3b = T-62 withdraws from Afghanistan.JPEG
|size = 270|border = 0}}
|сурет атауы =
|дата = 25.12.1979 — 15.2.1989
|орын = [[Ауғанстан]]
|себеп = [[Сәуір революциясы]] және [[Ауғанстандағы азамат соғысы|Ауғанстандағы азамат соғысының]] басталуы; КСРО-ның Ауғанстандағы [[Ауғанстан халық-демократикалық партиясы|АХДП]] режимін қолдауға және өзінің оңтүстік шекараларын қорғауға деген ұмтылысы
|нәтиже = [[Женева келісімдері (1988)|Женева келісімдері]]: [[Кеңес әскерлерін Ауғанстаннан шығаруы|Кеңес әскерлерін Ауғанстаннан шығару]];
[[Ауғанстандағы азаматтық соғысы (1989—1992)|Ауғанстандағы азаматтық соғыстың]] жалғасуы
|өзгерістер =
|қарсылас1 = {{USSR}} <br /> [[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] [[Ауғанстан Демократиялық Республикасы|Ауғанстан]]
{{Collapsible list|title=<small>Қолдауымен:</small>|title_style=font-size:100%; background:none; text-align:left;|
* [[Сурет:Flag of the German Democratic Republic.svg|25px]] [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]]
* [[Сурет:Flag of Poland (1928–1980).svg|25px]] [[Поляк Халық Республикасы|ПХР]]<ref name=":0" />
}}
|қарсылас2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] '''[[Ауған моджаһеттері]]''' <br /> [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] '''Араб және басқа мұсылман жалшылар мен еріктілер''' <br /> [[Сурет:Socialist red flag.svg|25px]] Ауған [[Маоизм|маоистері]]
{{Collapsible list|title=<small>Қолдауымен:</small>|title_style=font-size:100%; background:none; text-align:left;|
* {{USA}}
* {{CHN}} <ref name=":0" />
}}
|қарсылас3 =
|қарсылас4 =
|командир1 = {{Ту|КСРО}} [[Леонид Ильич Брежнев|Л. И. Брежнев]] <br />
{{Ту|КСРО}} [[Юрий Владимирович Андропов|Ю. В. Андропов]]
|командир2 = [[Сурет:Flag of Hezbi Islami.svg|25px]] Гүлбеддин Хекматияр <br />
[[Сурет:Flag of Hezbi Islami.svg|25px]] Бұрхануддин Раббани
|командир3 =
|командир4 =
|күштер1 = {{Ту|КСРО}} 80—104 мың әскери адам <br />
[[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] 50—130 мың әскери адам
|күштер2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] Кеңестердің мәліметінше: 25-тен 140 мыңнан аса адам <br />
Д. Крайлдың мәліметінше: 400 мыңға жетерлік
|күштер3 =
|күштер4 =
|шығындар1 = {{Ту|КСРО}} 15 052 қаза болғандар, <br /> 53 753 жарақаттанғандар, <br /> 417 ізтүссіз жоғалғандар <br />
[[Сурет:Flag of Afghanistan (1980–1987).svg|25px]] 18 мың қаза болғандар, <br /> 77 мың жарақаттанғандар
|шығындар2 = [[Сурет:Flag of Jihad.svg|25px]] 75—90 мың қаза болғандар, 75 мыңнан аса жарақаттанғандар <br />
[[Сурет:Flag of Pakistan.svg|25px]] 6 мың қаза болғандар, <br /> 7 мың жарақаттанғандар
|шығындар3 =
|шығындар4 =
|жалпы шығындар = 670 мыңнан 2 млн. дейін адам қаза болды
|ескерту =
}}
▲'''Ауған соғысы ''' (27.12.1979 — 15.02.1989; {{lang-ps|په افغانستان کې شوروی جګړه‎}}, {{lang-fa|جنگ شوروی در افغانستان‎}}) — [[КСРО]] Қарулы күштерінің [[Ауғанстан]]ға басып кіріп, оның ішкі істеріне қол сұғуы салдарынан тұтанған [[соғыс]]. КОКП және КСРО басшылығы Ауғанстандағы 1978 жылғы сәуір төңкерісі нәтижесінде билікке келген “халықтық-демократяиылық үкіметті” қолдап, көршілес елдің соцмалистік бағытпен дамуын көздеп, “интернационалдық әскери жәрдем береміз” деген желеумен оның ішкі істеріне араласты.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Бұл “қырғи қабақ соғыс” кезеңі өткеннен кейінгі уақытта да КСРО-ның өзге елдерді өз ықпалына қарату саясатының айқын көрінісі еді. 1965 ж.
▲[[Сурет:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|300px|КСРО әскерлерінің енгізілуі, 1979 жылдың желтоқсаны.]]
▲[[Сурет:October 87 - Khalis-loyal Muja.jpg|thumb|right|300px|Ауғанстан Ислам партиясының моджахедтері, 1987 жыл.]]
▲[[Сурет:Afghanistan insurgency 1985.jpg|thumb|right|300px|[[ОТБ]] деректертері бойынша Ауғанстан оппозиция күштері, қыркүйек 1985 жыл.]]
==Қазақстан үлесі==
| |||