Бірінші дүниежүзілік соғыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
13-жол:
[[Сурет:World War I pilot.jpg|thumb|left]]
<p style="text-indent: 25px;"> Екі империалистік блоктардың арасындағы күрес 1912–1913 жылдары Балқан соғыстарында жалғасып ақырында бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуын тездетті. [[Бірінші Балқан соғысы]] (9.Х.1912—30.V.1913) Балқан одағы мен Түркия арасында болды. Балқан одағының құрамына [[Болгария]], [[Сербия]], Грекия және Черногория кірді. Оның құрылуына Ресей мен Антанта белсене қатысты. Осы Одақ арқылы олар Германияның Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Еуропадағы ықпалын әлсіретуге тырысты. Алайда, бұл бағытта Англия екіұшты саясат жүргізді. Ол бұл ауданда Германияны әлсіреткісі келгенімен, Ресейдің ықпалының өсуін қаламады да, Түркиядан біржола қол үзгісі келмеді және Ресейдің бұғаздарды пайдалану ниетіне онша қолдау жасамады. Ірі мемлекеттерден қолдау таппаған Түркия жеңілді. Лондон бітімі бойынша Түркия [[Стамбул]] мен Шығыс Франциядағы шағын жерден басқа барлық еуропалық аймағынан айырылды. Германия тағы да батылсыздық көрсетті. Соғыстан Балкан одағы нығайып шықты. Болгарияның шоқтығы биіктеді. Балкан түбегінде Антанта бағыты күшейді.
<p style="text-indent: 25px;"> Әйтсе дс Балкан одағының мемлекеттері өз жеңістерінің нәтижелерін бөлісе алмады. Оны Герман-Австрия топтары пайдаланып, болгар-серб одағын кұлатудын бар амалын істеді. Олар Болгарияны қолдады. Ал Сербия мея Грекия оған қарсы жасырын келісімге келді. Екінші Балкан соғысына әкеп соқты (29.VI—10.VIII.1913). Онда [[Грекия]], Сербия және Черногория Болгарияға қарсы соғысты. Оларға Румыния мен Түркия қосылды. Соғыс Болгарияның женілуімен аяқталды.
<p style="text-indent: 25px;"> Бухарест бітімі бойынша Болгария [[Румыния]]ға Оңтүстік [[Солтүстік Македония]] және Батыс [[Фракея]]ның бір бөлігін, Сербияға Солтүстік Македонияны тұтас дерлік берді.
Балкан соғыстары жалықтарға қайғы-қасірет әкелді. Онда [[Черногория]] 11,9 мың, Грекия 68 мың, Сербия 71 мың, Болгария 156 мың, [[Түркия]] 156 мың адамынан айырылды.
[[Сурет:Homecoming troops World War I.jpg|thumb|right]]
Бұл соғыстың қорытындысында герман дипломатиясы жетістіктерге жетті. Балкан Одағы жойылды. [[Болгария]] Антанта ықпалынан кетті. Оның есесіне Румыния Австрия ықпалынан кетіп, Ресеймен жақындасты. Сөйтіп, Балкан түбегіндегі бірінші топ – Сербия, Черногория, [[Грекия]] және Румыния Антантадан қолдау тапты, екінші топ Болгария мен Түркия Германиямен бірікті.
<p style="text-indent: 25px;"> Төніп келе жатқан соғысты АҚШ өзінің экономикалық және саяси бағытын нығайтуға пайдалануға тырысты. Олардың өкілі полковник Хауз екі блокты бір-бірінс айдап салудың бар амалын жасады. Алдымен ол АҚШ (бейтараптық сақтайды деп жариялады, ал соғыс бола қалған жағдайда Англия Ресей үшін соғысқа кіріспеуі мүмкін деген болжам жасады. Мұндай тұжырымдар Герман империалистерінің үмітін арттырып, оларды соғысқа итсрмеледі.
<p style="text-indent: 25px;"> Осы жагдайда 23 маусымда Сараевода австрия тағының мұрагері принц Франц Фердинанд өлтірілді. Венада қатты абыржушылық байқалды. [[Австрия]] үкіметі бір айға жуық үн-түнсіз жатып алды. Тек қана Германияның желпінтуінен ғана шілде айында Сербияға қарсы үзілді-кесілді талап қойылды. Ол қойылған он шарттың тоғызын қабылдайтынын мәлімдеді. Тек тергеу ісін жүргізу үшін австриялықтарды өз жерлеріне жіберуге қарсы болды да, барлық даулы мәселелердің төрелігін Гааглық трибунал шешсін деп сауал салды.
Алайда Австрия–Венгрия 28 шілдеде Сербияға соғыс жариялады. Оған жауап ретінде Ресей мобилизацияға кірісті. Германия 1914 жылдың 1-ші тамызында Ресейге, тамызда Францияға соғыс жариялады. 5-ші тамызда Англия ресми түрде соғысқа кірісті. Осы жағдайда [[АҚШ]] бейтараптық сақтады. Ал Түркия мен Болгария австро-германдық блок жағына шықты.
<p style="text-indent: 25px;"> Бірінші дүниежүзілік согыстың басталуына Германия мен Англия арасындағы антогонизм шешуші роль атқарды. Осы басты қайшылықпен қатар Германия мен Францияның [[Эльзас]] және [[Лотарингия]] үшін, Германия мен Ресейдің [[Константинополь]] және бұғаздар үшін, Ресей мен Түркияның [[Армения]] және Константинополь үшін, Австрия мен Ресейдің Балкан үшін, Австрия мен [[Италия]]ның [[Албания]] үшін талас-тартыстары себеп болды.
[[Сурет:Saranda (World War I).jpg|thumb|right]]
| |||