Юань Империясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
- 3 санат; + 3 санат (HotCat құралының көмегімен)
Өңдеу түйіні жоқ
 
108-жол:
Алдыңғы екі топтың артықшылық құқықтары көп болды. [[Мемлекет]]тік тілі – моңғол тілі болып жарияланып, [[қытай]]ларға қару асынуға тыйым салынды. Жоғарғы қызметтерге [[қытай]] еместер тағайындалды. Жер иеліктерін, [[ауыл]]дар мен [[қала]]ларды моңғол билеушілері өздеріне туыс ауқатты шонжарларға, оларға қызметке келген шетелдіктерге, [[будда]]лық ғибадатханаларға үлестіріп берді. Мемлекеттегі ірі қалаларға [[Құбылай]] өз гарнизондарын орналастырып, [[әскер]]и тәртіп жағдайын енгізді. Арнайы рұқсатсыз ешкімнің еркін жүріп-тұруына, саудамен айналысуына, басқа жаққа қоныс аударуына құқы болмады. Ерекше бақылауға алынған қытай саудагерлері тауарларын ел ішінде еркін алып жүре алмайтын және сыртқа да көп шығара алмайтын. Оның есесіне мұсылман саудагерлерге және еуропалықтарға [[Қытай]]ға кіруге еркін жол ашылды.
 
[[Қытай]]ларға мүлдем сенбеген [[Құбылай]] өзінің орасан зор мемлекетін басқару үшін билікке шетелдіктерді көптеп тартты. Мысалы, Орталық азиялық саудагер Ахмед қаржы саласын басқарса, [[әскер]]и саланы сириялық Насир ад-Дин өз қолында ұстады, италиялық [[Марко Поло]] губернатор болып тағайындалды. Дегенмен [[Құбылай]] өзінің ең басты тіректері ретінде түркі-моңғол [[ақсүйек]]теріне арқа сүйеді. Сарай маңында және ірі-ірі провинциялардың ішінде басты рөлді көшпелілер атқарды. Әсіресе, [[жалайыр]], [[керей]], [[қоңырат]], [[арғын]], [[найман]], [[қыпшақ]], т.б. тайпалардан шыққан саяси қайраткерлер, қолбасшылар, дипломаттар көп болды. Олар Юань Империясындағы саяси, әскери және экономикалық билікті өз қолдарында ұстады. [[Құбылай]] [[қытай]] жазуына өзгеріс енгізуге тырысып, 1281 ж. [[даосизм]] ілімін насихаттайтын кітаптарды өртеуге бұйрық берді. Биліктен қуылған [[қытай]]лық билік өкілдері жиі-жиі моңғолдарға қарсы құпия бүліктер ұйымдастырып отырды. 1282 ж. астанада болған осындай кезекті көтерілістен кейін шетелдіктер елден қаша бастады. Осыған байланысты [[Құбылай]] қайтыс болған соң оның мұрагерлері сарайға [[қытай]]лық әкімдерді қызметке алуға мәжбүр болды. Юань Империясы 1274 және 1281 ж. [[Жапония]]ны бағындыру үшін әскери-теңіз экспедициясын жасақтады. Бірақ олардың [[кеме]]лері күшті теңіз дауылдарына шыдамай, жапон аралдарына жете алмады. Осыдан кейін империяның назары оңтүстікке ауды. [[Құбылай]] 13 ғасырдың 50 жылдарында-ақ [[Вьетнам]]ға дейін жеткенімен, жергілікті халықтың қатты қарсылығына тап болды. 1280 – 90 ж. [[Вьетнам]] мен [[Бирма]]ға жасалған жорықтар сәтсіздікке ұшырап, ол жерлерде моңғол басқыншыларына қарсы жаппай партизандық соғыс басталды. Оңтүстіктегі порттарды басып алуға аттандырған қытай флоты Қызыл өзенінің айрығында суға батырылды.
 
Бірте-бірте империяның әскери күш-қуаты сарқылды. Осыған байланысты билеушілер басқыншылық саясаттан бас тартып, өз шекараларын қорғауға кірісті. Көп ұзамай қоршаған ортаға байланысты биліктегі моңғол ақсүйектері де [[қытай]]лана бастады. [[Құбылай]]дың орнына келген [[Темір]]ден (Тэмур) (1295 – 1307) кейін билік үшін үміткерлердің кескілескен күресі басталды. Соның нәтижесінде 1308 – 1332 ж. арасында 8 император алмасты. Тоғон Тэмир (Тұқа-Темір) (1333 – 68) билік еткен кезде [[Қытай]]да моңғолдарға қарсы халық көтерілісі (“Қызыл әскерлер” көтерілісі – 1351 – 68 ж.) басталды. Көтерілісшілер моңғолдардың негізгі күштеріне қарсы аттанып, 1368 ж. Юань Империясынің астанасы болған Даду (Пекин) қаласын басып алды. Юань Империясынің соңғы императоры өзінің қалған [[әскер]]імен, туыстарымен [[Моңғолия]]ға қашып кетті. Сөйтіп [[қытай]]халқының көп жылдық күресінің нәтижесінде жергілікті Мин әулетінің негізі қаланды.<ref>Татаро - монголы в Азии и Европе, М., 1977</ref><ref>История Китая, М., 1998;</ref><ref>Алдабек Н.Ә., Орта ғасырлардағы Қытай тарихы, А., 2004.</ref>