Жыныстық көбею: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Жыныстық көбею'''– аналық және аталық [[жыныс клеткалары|жыныс клеткаларының]] ([[гаметалар]]) қосылуынан түзілетін, яғни [[ұрықтану]] нәтижесінде пайда болатын [[зигота|зиготадан]] жаңа [[көбею|дарабастың]] дамуы, [[көбею|көбеюдің]] бір түрі. Жыныстық көбеюде [[генетикалық ақпарат|генетикалық ақпараттары]] әр түрлі ата-ананың [[тұқым қуалау]] материалдары қосылады. Әр [[гамета]] [[мейоз]] нәтижесінде пайда болған [[гаплоидты хромосома]] жиынтығынан тұрады және олар келесі ұрпақтар арасын байланыстырады. Жыныстық көбею жоғары сатыдағы [[ядролы организмдер|ядролы организмдердің]] ([[эукариоттар]]) барлығына тән, ал төменгі сатыдағы [[ядросыз организмдер|ядросыз организмдерде]] ([[прокариоттар]]) бұл құбылыс анықталмаған. Көптеген тірі [[организмдер|организмдердің]] құрылымдары және қызметтері жағынан [[жыныс клеткалары]] [[аналық]] ([[жұмыртқа-клетка]]) және [[аталық]] ([[сперматозоид]]) болып екіге бөлінеді. Әдеттегідей, [[жұмыртқа-клетка]] және [[сперматозоидтар]] [[аналық]] және [[аталық]] организмдерде жетіледі. Олар бір-бірінен бірнеше белгілері арқылы ажыратылады. Жеке аталық және аналық дарабастары бар түрлерді [[даражынысты]] деп атайды. [[Бірүйлі өсімдіктер]] және [[гермафродитті жануарлар|гермафродитті жануарларда]] [[жұмыртқа-клетка]] және [[сперматозоид]] бір дарабаста түзілсе, [[екіүйлі өсімдіктер|екіүйлі өсімдіктерде]] және [[даражынысты жануарлар|даражынысты жануарларда]] олар әр түрлі дарабастарда түзіледі. Егер түрлерде бір [[дарабас]] [[аналық]] және [[аталық]] гаметаларды түзе алса, оларды [[гермафродиттер]] немесе [[қосжыныстылар]] деп атайды. Жыныстық көбеюге – [[партеногенез]] де жатады. Бұл – аналық гаметаның аталық гаметамен ұрықтанбай дамуы. Партеногенез кезінде дарабастың соматикалық клеткалары [[диплоидты түр|диплоидты түрде]] дамиды. [[Хромосома|Хромосоманың]] диплоидты жиынтығының қалыпқа келуі мейоздың екінші бөлінуіндегі [[ооциттер|ооциттердің]] және [[редукциялы денешік|редукциялы денешіктің]] қосылуынан іске асады. [[Партеногенетті көбею]] [[жануарлар]] және [[өсімдіктер]] патшалығында кездеседі және кей жағдайларда [[көбею]] жылдамдығын өсіреді. Аналық гаметадағы хромосомалар санына байланысты партеногенезді гаплоидты және диплоидты деп екі топқа бөледі. Көптеген [[жәндіктер|жәндіктерде]], соның ішінде [[құмырсқалар|құмырсқаларда]] және араларда [[гаплоидты партеногенез]] нәтижесінде организмдердің жаңа [[топтамалар|топтамалары]] ([[касталар]]) пайда болады. Бұл түрлерде [[мейоз]] процесі жүреді де гаплоидты [[гаметалар]] түзіледі. Кейбір [[жұмыртқа-клеткалар]] ұрықтанады да олардан [[диплоидты аналықтар]], ал ұрықтанбаған жұмыртқа-клеткалардан ұрықты [[гаплоидты аталықтар]] дамиды. Көбеюдің мұндай механизмі жәндіктердің әр типті ұрпақтарының санын реттеуде маңызы зор. Бітелерде [[диплоидты партеногенез]] жүреді. Олардың ооциттерінің хромосомалары ажырамайтын мейоздың ерекше формасынан өтеді, яғни барлық [[хромосомалар]] жұмыртқа-клеткаларға өтеді де, шеткі (полюсті) денешікте бірде-бір [[хромосома]] болмайды. Партеногенез өсімдіктерде де кеңінен тараған. Соның бір формасы – ұрықтанбаған аналық жыныс клеткасынан партеногенез жолымен ұрықтың дамуы, яғни [[апомиксис процесі]]. Аталық гаметасыз диплоидты клеткадан ұрықтың дамуы кейбір гүлді өсімдіктерде кездеседі. Өсімдіктерде аналық ядро жойылғанда, тек аталық ядроның қатысуымен жұмыртқа-клетканың дамуынан пайда болған партеногенездің екінші бір түрі – [[андрогенез]] деп аталады. Жыныстық көбеюдің тағы бір ерекше формасы – [[гиногенез]]. Жыныстық көбеюде ұрпақтары ата-аналарына ұқсамайды. Оларда [[генетикалық рекомбинация|генетикалық рекомбинацияның]] нәтижесінде [[генетикалық өзгергіштік]] байқалады.

 

 

{{stub}}

{{wikify}}