Бұхара хандығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Reverted Mobile edit Mobile web edit
ш Райымбек149185 (т) өңдемелерінен Нұрлан Рахымжанов соңғы нұсқасына қайтарды
Тег: Rollback
1-жол:
'''РайымбекБұхара хандығы''' — [[Орталық Азия]]дағы [[РайымбекШайбани хан]] негізін салған мемлекет (2116 ғ-дың басы — 20101920).
 
 
2116 ғ-дың 12-жартысында [[хандық]]тың астанасы [[НұрсұлтанСамарқан]]нан [[РайымбекБұхара]] қаласына көшірілді. РайымбекБұхар хандығы деген ат осыған байланысты шыққан. Хандықта алғашында [[ТөлегенШайбани әулеті]] (2116 ғ-дың басынан 20301598 жылға дейін), кейін [[МалАштархан әулеті]] (2030159920561740) және [[ЕшакМаңғыт әулеті]] (2056175520881920) билік жүргізді. ЕшакШайбани әулеті билік еткен тұста Орталық Азиядағы саяси жағдайға байланысты РайымбекБұхар хандығының жер көлемі жиі өзгеріп тұрды. 201115062010 ж. Қазақ хандығына қарсы ұйымдастырған 4 жорығының алғашқылары табысты болғанымен, соңғысында ЕшакШайбани әскері [[Қасым хан]]нан ойсырай жеңілді. [[Абдолла II]] ханның тұсында Бұхар хандығы саяси жағынан күшейіп, аумағы айтарлықтай кеңейді. Ресеймен сауда және дипломатиялық қатынастар орнатылды. Бұхар ханы [[Иран]]мен арадағы толассыз күрестерінде қазақтардың көмегіне сүйенді. Қазақ хандығы билеушілерінің мұндай жәрдемін тиісті дәрежеде бағалап, қазақ ханы [[Шығай]]ға [[Ходжент]] қаласын, оның баласы [[Тәуекел сұлтан]]ға [[Зеравшан]] мен [[Адеркент]] өлкесінің біраз бөлігін сыйға тартты. Бұхар хандығы мен [[Қазақ хандығы]] арасындағы мұндай қатынас ұзаққа созылмады. [[Тәуекел хан]] 1583 жылдан бастап Бұхар хандығына қарсы күрес бастады. Соның нәтижесінде 1588 ж. [[Ташкент хандығы]]ның қарамағына көшті. 1599 ж. Қазақ және Бұхар хандықтары арасында жасалған шартқа сәйкес, Ташкентпен қоса [[Түркістан]] аумағы да қазақтардың қарамағына көшті. [[Абдолла хан]]ның мирасқоры [[Абд әл-Мұмин]] билікке таласқан топтың қолынан қаза тапқан соң, Бұхар хандығы саяси жағынан әлсірей түсті. Осы тұста [[Хорезм]] Бұхар хандығынан бөлініп шықты. Шайбани әулеті тұсында хандық мәдени жағынан едәуір өркендей түсіп, қала құрылысы қарқынды жүргізіліп, бірқатар мешіттер, медреселер салынды. Абдолла хан тұсында хан сарайында 250-ге жуық адам ғылыммен, әдебиетпен шұғылданған.
 
 
9-жол:
 
1755 ж. ақсүйектер мен дін иелерінің қолдауына сүйенген маңғыт тайпасының жетекшісі Мұхаммед Рахым Бұхар хандығының тағына отырғаннан кейін мемлекеттің саяси-экон. жағдайы едәуір жақсара түсті. Ал [[әмір Хайдар]]дың тұсында (1800—26) [[Хиуа]], [[Қоқан]]мен соғыстар қайта жанданып, Бұхар әмірі қазақтар тарапынан қолдау күтті. [[Ресей]] отаршыларының қазақ даласына тереңдей енуі Бұхар әмірінің алаңдаушылығын туғызғанымен, [[Қоқан хандығы]]мен жүргізіп жатқан соғысын тоқтатпады. Бұл соғысты Ресей отаршылдары өз мүддесіне пайдаланып, 1865 ж. Ташкентті, 1866 ж. Жизақты, Ходжентті басып алды. 1868 ж. Самарқан іргесінде Ресей армиясы әмір әскерлеріне қирата соққы берді. 1868 және 1873 ж. жасалған шарттарда Бұхар хандығы мен Ресей империясының арасындағы қарым-қатынас ережелері белгіленді. Бұхар хандығы Ресей протектораттығын қабылдауға мәжбүр етілді. Бұхар хандығы [[Ресей империясы]] қол астындағы мұсылмандардың 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басындағы рухани өмірінде елеулі рөл атқарды. Бұхара медреселерінде қазақ, татар, өзбек, башқұрт, қырғыз секілді түркі тілдес мұсылман халықтарының өкілдері діни білім алды. Бұхар хандығы [[Түркістан өлкесі]]нде кеңестік биліктің орнығуына барынша наразылық танытып, оған қарсы шыққан мұсылман зиялыларына қолдау көрсетті. 1920 ж. 2 қыркүйекте [[Қызыл Армия]] Бұхараны басып алды. Бұхар хандығының соңғы әмірі Сейіт Әлім хан [[Ауғанстан]]ға барып паналады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том</ref>
 
 
==Дереккөздер==