Қына: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Саңырауқұлақтар]] мен [[балдыр]]лардың cелбесе тіршілік ету нәтижесінде пайда болған. Қынаның 400-дей туысы, 26 мың түрі бар. Олардың қазба қалдықтары жоғарғы бор кезеңінен белгілі. [[Қазақстан]]да Қынаның 491 түрі анықталған, 1 түрі (Бұғы кладинасы) Қазақстанның “[[Қызыл кітап]]ына” енгізілген. Қына денесі бір [[клетка]]лы балдырлар тіршілік ететін саңырауқұлақ гифтерінен (жіпшелерінен) құралған. Саңырауқұлақ [[фотосинтез]]ге қабілетсіз болғандықтан дайын [[көмірсуларды балдырлардан алады да, есесіне балдырларды сумен, минералды заттармен қамтамасыз етіп, әрі сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан қорғап тұрады. Сондықтан Қыналар басқа организмдер тіршілік ете алмайтын орта жағдайларына жақсы бейімделген. Қынаны құрайтын саңырауқұлақтар, негізінен, қалталы саңырауқұлақтар класына, ал Қынаның екінші бөлігін құрайтын балдырлар көк-жасыл балдырлар және жасыл балдырлар бөлімдеріне жатады. Бұлардың бір ерекшелігі — жеке (саңырауқұлақсыз) де тіршілік етуге қабілетті. Қынаның сыртқы пішіні әр түрлі: кішкене жұқа қабықша сияқты, жиегі бір шама тілімделген, сырты тегіс, немесе бұдырлы қалақша тәрізді; кішірек бұталарда, таста өседі, немесе ағаштарда өсіп төмен салбырап тұрады. Түсі қоңыр, қара, сұр, сары, қызғылт, ақшыл, т.б. болып келеді де қайнатпа ([[қабыршақ]]тықабыршақты), [[жапырақ]]ша және [[бұта]] тәрізді Қыналар болып үш топқа бөлінеді.

[[File:Lawsonia inermis Ypey36.jpg|thumb| left| alt=A.| ''[[Қына]]''.]]Қына талломдарының бөліктерімен (үзіктерімен) немесе арнайы органдарымен (соредияларымен, изидияларымен) көбейеді. Соредия — балдырлардың клеткалары мен саңырауқұлақ жіпшелерінің топтасқан жиынтығы. [[Қабыршақ]] дененің жарықшағынан соредия [[тозаң]] сияқты төгіліп, ауамен таралады. Қолайлы жағдайда саңырауқұлақ [[жіпше]]леріжіпшелері өсіп, балдыр клеткаларымен біріге Қына денесін құрайды. Изидия Қынаның денесінде бүртік тәрізді пайда болып, сосын бөлініп, өз алдына жаңа Қына [[организм]]ін түзеді. Қына суды бүкіл денесімен сіңіреді. Қоректік заттарды — минералдық элементтерді тастан, тіпті ауадағы шаңнан да ала алады. Бойынан [http://www.bonduelle.kz/kadimgi-kymyzdyk қымыздық] қышқылын бөліп шығарып, тау жыныстарының еріп, мүжілуіне ықпал етеді. Өте аз қоректенетіндіктен Қынаның өсуі де өте баяу, мысалы, бұталы Қына жылына 3 — 5 мм-дей ғана өседі. Қынаның қай түрі де ауаның ластануына, ондағы шаңға, түтінге, күкіртті[[күкірт]]ті газдарға[[газ]]дарға төзімді. Қына [[тундра]]да ерекше маңызға ие. Жазда бұғы азығының 75%-ын құраса, қыста бұғылар тек Қынамен ғана қоректенеді.

[[File:Lawsonia.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Лавсония]]''.]]Бірқатар түрлерінен дәрілік [[глюкоза]], спирт, [[лакмус]], [[бояу]], С витамині алынады. Кейбір түрлері орман шаруашылығына зиян келтіреді. Ағаш қабығына жабыса қаптай өсіп, ағаштың [[газ алмасу]] процесіне кедергі келтіреді, онда зиянды жәндіктердің, паразитті саңырауқұлақтардың өсіп дамуына жағдай жасайды. Кей түрлерін жергілікті жердің ауасының тазалығын анықтайтын [[индикатор]] ретінде пайдалануға болады.