Маңғыстау: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
5-жол:
'''Маңғыстау таулары''' – Маңғыстау түбегіндегі аласа таулар тізбегі. Каспий теңізі жағалауынан солтүстік-солтүстік-батысқа, шығыс-оңтүстік-шығысқа қарай тізбектеліп жатқан үш жотадан тұрады. Ең ірісі – орта тұсындағы Қаратау жотасы (ұзындығы 130 км, биіктігі 350 – 450 м), ең биік жері – Бесшоқы тауы (556 м). Қаратау көлденең жатқан бірнеше ойпаңдар арқылы Шығыс Қаратау, Батыс Қаратау және Қаратаушыққа бөлінеді. Қаратау жоталары пермь мен триастың қатпарланған құмтас, тақтатас, әктас және конгломерат жыныстарынан түзілген. Төбесі тегіс немесе сәл белесті келеді. Аласа таулы қырқаларды юра мен бордың құмды-сазды жыныстары жапқан ойысты жерлер қоршап жатыр. Екі жағынан Солтүстік және Оңтүстік Ақтау жоталары өтеді. Солтүстік Ақтау басқаларына қарағанда көбірек тілімделген және биіктеу (322 м). Маңғыстау тауларында мұнай, тас көмір, фосфорит, марганец, мыс және темір кен орындары барланған. Терең жыралардың түбінен шығып жатқан шағын бұлақтар ([[Аманбұлақ]], [[Тұщыбек]], [[Шоң]], [[Оңды]], [[Дойдан]], [[Ағашты]], т.б.) кездеседі. Беткейлердің етегінде тасбұйырғын, Солтүстік және Оңтүстік Ақтау жоталарында жусан басым өсетін шөлді өңір жатыр. Жыл бойы мал жайылады.
'''Маңғыстау түбегі''', Каспий теңізінің солтүстік-шығысында орналасқан. Солтүстік-батысында Түпқараған түбегінен оңтүстік-шығысында Үстіртке дейін, солтүстігінде Каспий ойпатынан оңтүстігінде [[Қарабұғаз шығанағы|Қарабұғаз шығанағына]] дейін 390 км-ге созылып жатыр. Енді жері 160 км-ге жетеді. 20-ғасырдың 30-жылдары Каспий теңізі деңгейінің төмендеуіне байланысты [[Өлі Қолтық шығанағы|Өлі Қолтық]], [[Қайдақ шығанағы|Қайдақ шығанақтары]] тартылып, түбек [[Каспий ойпаты|Каспий ойпатымен]] тұтасып кетті. [[Маңғыстау таулары]] биік үстірттен және аласа таулардан тұрады. Таулы бөлігі [[пермь]] мен [[триас|триастың]] әктас және [[конгломерат қабаттары]] кезектесіп отыратын құмтас пен тақтатастардан түзілген. Ең биік жері – [[Бесшоқы тауы]] (556 м). Түбектің көп жерін Маңғыстау үстірті алып жатыр. Климаты өте құрғақ. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 100 – 150 мм. Ауаның орташа температурасы қаңтарда –4 – 6°С, шілдеде 25 – 28°С. Жер асты суы тұзды әрі тереңде. Солтүстік Ақтау артезиан алабында ғана жер асты суының мол қоры бар. Сұр, қоңыр және сортаңды сұр топырақ басым. Көпшілік бөлігі жусанды-сортаңды шөл. Жер қойнауы мұнай мен газ қорына аса бай. Одан басқа марганец, фосфорит, қара көмір, қабыршақтас, т.б. кен орындары барланған. Мал жайылымына кеңінен пайдаланылады. Аласа таулар мен шағын құм алаптары қысқы жайылымға қолайлы.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
==Пайдаланылған cілтемелер==
| |||